Zwartwerk in de horeca: witte kassa en flexi-jobs doen hun werk mondjesmaat

Wolfgang Riepl redacteur bij Trends

redacteur bij Trends 14-07-2023, 10:01 Uit Trends van 13/07/2023

De overheid rekent op de witte kassa en meer flexibele arbeidsstatuten om het zwartwerk in de horeca uit te roeien. Over het succes bestaat onenigheid.

De witte kassa is hét symbool van de strijd tegen zwartwerk in de horeca. Ze bestaat uit een door de overheid gecertificeerd systeem dat alle verkopen van een horecazaak registreert. Die worden opgeslagen in een ‘black box’, alwaar de inspecteurs van de federale overheidsdienst Financiën ze kunnen controleren.

De witte kassa is verplicht sinds juli 2016 voor horecazaken die ter plaatse maaltijden aanbieden en daaruit een omzet van minimaal 25.000 euro boeken. Eind 2021 telde ons land 63.724 horecazaken, volgens Trends Business Information. 31.180 daarvan werken met het systeem. Bij controles door de federale overheidsdienst Financiën in 2019 (de laatst beschikbare cijfers) bleek bij minder dan 3 procent van de bedrijven de witte kassa niet actief. 1,65 procent van de gecontroleerde horecazaken werkte met een tweede kassa.

Moeilijke controle

Toch was het Rekenhof in een evaluatie in 2019 behoorlijk sceptisch. Technisch is de witte kassa oké. Ruim honderd bedrijven in België maken de kassa’s, of bieden de softwarediensten en het onderhoud aan. Grotere bedrijven beheren het systeem zelfs volledig intern, zoals Domino’s Pizza Belgium of IKEA België. “Zij moeten uiteraard werken met de door de overheid goedgekeurde apparatuur en die integreren in hun eigen systeem”, zegt Francis Adyns, woordvoerder van Financiën.

Het Rekenhof valt vooral over het feit dat de inspecteurs van Financiën de goede werking ter plaatse moeten controleren. Dat is niet alleen arbeidsintensief, het is ook moeilijk. Onlinetoegang tot de witte kassa zou veel wenselijker zijn. Dat gebeurt al in diverse Europese landen. “Fraude blijft ook nog altijd mogelijk door het niet ingeven van transacties of bestellingen, zolang de klant niet expliciet een ticket vraagt”, benadrukt het Rekenhof.

Een anonieme horecabaas bevestigde dat onlangs in de krant Het Nieuwsblad. “De kassa controleert alles wat je doet, maar niemand controleert of je de kassa altijd gebruikt. Wat niet is ingetikt, bestaat niet voor de ficus.”

Het Rekenhof wijst er ook op dat horecabazen moedwillig een onjuiste aangifte kunnen doen, om onder de drempel van 25.000 euro omzet te blijven die de witte kassa verplicht maakt. “Het controleren van de werkelijke omzet van restaurants en cateringdiensten blijft in de praktijk zeer moeilijk”, zegt het Rekenhof. Bovendien tellen meeneemmaaltijden niet mee voor die 25.000 euro. Ook dat laat ruimte voor enig geschipper. “In de praktijk worden dan ook vaak akkoorden gesloten tussen de fiscus en de uitbater over een omzetverhoging”, merkt het Rekenhof op.

De invoering van de witte kassa vanaf juli 2016 deed de geregistreerde omzet in de horeca ook niet spectaculair stijgen. Het Instituut voor de Nationale Rekeningen heeft daar een verklaring voor. De eerste maatregelen in de aanloop naar de witte kassa dateren van 2009. Sindsdien werkt de horeca almaar witter. Want tussen 2010 en 2017 steeg de omzet van de restaurants 21 procent sneller dan die van de algemene economie, registreerde het INR. Voor cateringbedrijven was dat 13 procent. De omzet in cafés en hotels steeg veel minder sterk. Daar was de witte kassa nog niet verplicht.

Vaste flexi-jobs

Sinds 2015 werden ook diverse flexibele statuten in het leven geroepen om het zwartwerk tegen te gaan. Flexi-jobs zijn het bekendste systeem. Wie al vier vijfde ergens werkt, mag elders onbeperkt bijverdienen, zonder extra belastingen of sociale bijdragen. De werkgever die de flexi-job aanbiedt, moet wel 25 procent sociale bijdrage betalen op het uurloon (15,39 euro is het minimumloon).

ZWARTWERK Er werden diverse flexibele statuten in het leven geroepen om zwartwerk tegen te gaan. © Getty Images

Volgens cijfers van de federale minister van Economie en Tewerkstelling groeide het aantal flexi-jobbers in de horeca de voorbije zeven jaar sterk. We nemen als referentie het derde kwartaal, want de zomer is normaliter de drukste periode voor de horeca. Het aantal werknemers klom in die zeven jaar met ruim de helft, en de loonmassa met 53 procent, naar 809 miljoen euro.

Voorstanders van de flexi-jobs zien er een duidelijk teken in van een wittere horeca. Maar het Rekenhof twijfelt andermaal. “Er bestaat geen betrouwbare informatie over het aandeel zwarte jobs vóór de invoering en het aandeel erna. We weten dus niet of het een effect heeft gehad op het aandeel zwarte jobs in de horeca.” Het Rekenhof merkt op dat “minstens een derde van de flexi-jobs geen extra tewerkstelling is, maar verschuiving van bestaande tewerkstelling”. De flexi-jobbers worden bovendien het hele jaar ingezet, en dus niet alleen in de initieel bedoelde pieken en dalen in de horeca. En ze werken vooral in cafés, die doorgaans geen witte kassa moeten gebruiken.

Zwart blijft interessant

De coronapandemie heeft een indicatie gegeven van het zwartwerk in de horeca. De overheidssteun verbeterde de winstgevendheid van de zwakste schakels in de horecaketen, hoewel de sector geruime tijd de deuren moest sluiten. Dat bleek uit onderzoek vorig najaar van Trends en Trends Business Information. Het aantal winstgevende cafés en bars steeg spectaculair, ook de operationele cashflow ging sterk vooruit.

“Uit zeer voorlopige balanscijfers voor 2022 – na de pandemie dus – blijkt dat het aantal verlieslatende horecazaken weer stijgt”, zegt Pascal Flisch, analist bij Trends Business Information. “Het valt op dat het aantal verlieslatende bedrijven, nu ze opnieuw een gewoon volledig jaar hebben kunnen werken, opnieuw richting 40 procent gaat. Ik vind het vreemd dat ondernemers blijkbaar heel graag hun activiteit opnieuw doen draaien om opnieuw verlies te maken. Dat kan alleen maar als ze ‘andere types van voordelen’ halen uit hun horecazaak, zullen we maar zeggen.”