Patrick Laevers (CEO Fost Plus): ‘De economie zal circulair zijn, of ze zal niet zijn’

724.000 ton huishoudelijke verpakkingen recycleerde Fost Plus vorig jaar. Dat is 64 kilo per inwoner. Mooi, maar CEO Patrick Laevers wil nog meer inzamelen, en nog meer recycleren. Dat moet ook extra banen opleveren.

“We moeten van een halfleeg naar een halfvol glas.” Veel kernachtiger kan een strategie niet klinken. Patrick Laevers, die sinds midden vorig jaar Fost Plus leidt, kijkt niet op een metafoor meer of minder. Tegelijk legt de voormalige algemeen directeur van Shanks België en groepsdirecteur businessdevelopment van Renewi de lat hoog. “Europa wil dat tegen 2030 55 procent van de plastic verpakkingen worden gerecycleerd. In België willen we naar 65 procent tegen 2023.”

Die ambitie zal elke Belg voelen. Eén miljoen Vlamingen schakelden al over op de Nieuwe Blauwe Zak, P+ in het jargon. Dat is dezelfde PMD-zak als tevoren, maar nu mogen zowat alle plastic verpakkingen erin: folies, zakjes, botervlootjes, de schaaltjes waarop uw slager het vlees legt, noem maar op. Van acht afvalstromen die worden gerecycleerd, gaat het naar veertien.

“Als er vroeger restafval in de PMD-zak (plastic, metaal en drankverpakkingen) belandde, dan beschouwden we die zak als vervuild. Er werd een sticker op gekleefd, en hij werd niet meegenomen. Want hoe slechter de sortering, hoe lager de kwaliteit van het eindproduct, het zogenoemde recyclaat. Omgekeerd zat er een flink pak bruikbaar verpakkingsmateriaal in de restafvalzak. Dat is het halflege glas. Als we onze doelstellingen willen halen, moeten we ook achter die tonnen aangaan. Dus gaan we voorsorteren, of nascheiden, en het glas halfvol maken: het restafval uit de blauwe zak halen, en de PMD uit het restafval. Het restafval vervolgt zijn normale weg, en wij krijgen meer en beter recyclaat.”

Buitenshuis sorteren

De Nieuwe Blauwe Zak komt er in fases. De elf gemeenten van de intercommunale IMOG (regio Kortrijk) beten vorig jaar de spits af. Intussen gebruiken een miljoen mensen hem al. Deze herfst is een deel van Wallonië aan de beurt, met BEP (Namen) en Intradel (Luik). Tegen eind dit jaar zullen meer dan 3 miljoen gebruikers de Nieuwe Blauwe Zak gebruiken, terwijl nog eens 3 miljoen inwoners al hun plastic afval kunnen verzamelen in de roze zak. Tegen eind 2020 moet heel België de Nieuwe Blauwe Zak gebruiken.

Maar dat is niet genoeg. “Elke Belg is thuis een goede sorteerder”, zegt Patrick Laevers. “Maar buitenshuis is het veel minder.” Fost Plus wil ons ook daar beter bereiken, en focust daarbij op gesloten, halfopen en open omgevingen. In de eerste categorie zitten vooral bedrijven. Daar wordt al gesorteerd, maar komen nog meer aanmoedigingspremies. Voor de afvaloperatoren betekent dat: wie nu 1000 ton ophaalt en dat optrekt naar 1200 ton, zal voor de 200 ton extra proportioneel meer krijgen dan voor de eerste 1000 ton. Voor wie start met de sortering van PMD, is er een aanmoedigingspremie.

In de halfopen ruimtes – sportcentra, cultuurhuizen, festivals, luchthavens, trein- en tankstations – en de open ruimtes – straten en marktpleinen – wil Fost Plus experimenteren met verschillende methodes. “Hoe kunnen we de burger motiveren om meer te doen? Op de luchthaven zullen we een project starten dat inspeelt op gamification, met een spelelement erin.”

Het probleem is dat niet alle plastic zomaar plastic is. Het ene is pet (polyethyleentereftalaat), het andere polyethyleen, nog een ander polypropyleen, enzovoort. “Op het muziekfestival in Dour mogen de plastic bekertjes al in de blauwe zak. Maar de sorteercentra moeten die er wel kunnen uithalen. Nu, als we als maatschappij kiezen voor een circulaire economie, dan moeten we onze systemen daaraan aanpassen. Al ben ik het niet eens met de plasticbashing waar sommigen aan doen. Een verpakking heeft een functie, ze is een deel van het product. Uiteraard moet je er geen gebruiken als ze niet nodig is. En als ze wel nodig is, moet je ze zo goed mogelijk recycleren.”

Kwaliteit

Dat Fost Plus de blauwe zak niet eerder heeft verbreed, komt omdat er vooral belang werd gehecht aan de kwaliteit van het recyclaat. Dat wordt een van de grote uitdagingen van het nieuwe systeem. “De sorteerboodschap mag niet verwateren. Als iedereen ervan uitgaat dat ‘ze’ het wel voor hen zullen sorteren, dan loopt het systeem spaak.”

Bovendien waren er evenmin installaties die de nieuwe afvalstromen konden verwerken. “Het is een beetje de kip of het ei. Daarom besloten we niet te wachten tot alle lijnen er waren, maar ervoor te zorgen dat de operatoren verzekerd zijn van de afvalstromen.” Daarom komen de intercommunales die klanten waren van Indaver in Willebroek en Groep Vanheede in Rumbeke, die het snelst investeerden, ook eerst aan de beurt bij de gefaseerde invoering van de Nieuwe Blauwe Zak.

Laevers: “We proberen de recyclage zoveel mogelijk binnen de landsgrenzen te houden. Nu gebeurt die voor een kwart in het buitenland: Nederland, Duitsland, Frankrijk en een heel klein beetje Italië. Maar we botsten op onze grenzen: we zijn geen supergroot land, en mochten slechts met contracten van één tot drie jaar werken. Dat is aangepast: nu kunnen we contracten van negen jaar bieden, en door de grotere volumes ook de verzekering dat de investeerders voldoende afval hebben.”

Naar schatting wordt zowat 150 miljoen euro geïnvesteerd in de sorteercentra, en nog eens 50 miljoen in de recyclage-installaties. Om die investeringen te stimuleren, heeft het Waals Gewest 60 miljoen euro beschikbaar gesteld via het ‘ appel à projet plastique’ voor de recyclage van kunststof. Ook Vlaanderen werkt aan zo’n initiatief. Dat moet ook banen opleveren: Fost Plus gaat uit van meer dan 350 nieuwe banen.

Er zijn nog economische effecten. De 8 kilogram extra PMD kan elke Belg zo’n vier duurdere restafvalzakken per jaar doen besparen. Bovendien belandt er 85.000 ton minder restafval in de verbrandingsovens. Dat doet de kosten voor restafval met ongeveer 20 miljoen euro per jaar dalen.

Geen statiegeld

Fost Plus schat dat de Nieuwe Blauwe Zak de organisatie zowat 40 miljoen euro kost. Dat komt boven op het bestaande budget van 190 miljoen euro. Dat wordt gehaald uit de verkoop van de materialen (60 miljoen) en de ledenbijdrages. “Als we verlies of winst maken, wordt dat het daaropvolgende jaar doorgerekend in de tarieven voor onze leden.”

Ook daar doet de circulaire economie zich echter voelen. Leden-bedrijven die moeilijk of niet recycleerbare verpakkingen op de markt brengen, zullen een hogere bijdrage moeten betalen. “Zwarte plastics bijvoorbeeld vergen meer inspanningen. Ik begrijp de klant die daar toch voor kiest, maar dat zal iets duurder worden. De economie zal circulair zijn, of ze zal niet zijn”, parafraseert Laevers.

Hij wil evenmin nog jaren wachten voor de volgende vernieuwing. Er wordt al gedacht aan een M+-project, om ook meer metalen verpakkingen in de blauwe zak te krijgen. “Wij zijn de beste garantie dat er zo weinig mogelijk verliezen in de keten sluipen. Dat is ook ons grootste bezwaar tegen het statiegeld. We hebben een zeer efficiënt systeem, waaraan meer dan twintig jaar is gewerkt. De invoering van de huidige PMD-zak duurde acht jaar. Met statiegeld creëer je een tweede systeem, zonder meerwaarde.”