Wie houdt de boeken bij?

Hoeveel geld voor welke NMBS? Deze vraag is sinds nieuwjaar de inzet van de meest bitsige discussie tussen de verschillende regeringspartijen. De overheid weet aan wie ze geld geeft, alleen niet wat ermee gebeurt, zo bewijst een studie die minister Isabelle Durant liet uitvoeren.

Dat is alvast een conclusie die men uit het rapport van de bedrijfsrevisoren Dupont, Ghyoot, Koevoets, Peeters, Rosier & Co. (DGKPR) kan trekken. Zij kregen van federaal minister voor Mobiliteit Isabelle Durant ( Ecolo) de taak om uit te zoeken hoe het precies zat met de financiële stromen bij de NMBS en de boekhoudkundige principes die de spoormaatschappij erop nahoudt.

De intentie van sommigen om topman Etienne Schouppe – die het eindrapport uitdrukkelijk niet mocht inkijken voor het aan de minister werd afgeleverd – met de studie in diskrediet te brengen, mislukte. Maar flatterend is het werkstuk (233 bladzijden, met een aanvulling van nog eens 30 pagina’s) evenmin.

De boekhouding van de NMBS mag dan al de meest gecontroleerde van het land zijn, de meest transparante is het niet. De spoorwegmaatschappij (omzet in 2000: 85 miljard frank in België, 105 miljard in het buitenland) koppelt het schoendoosprincipe (alle inkomsten en uitgaven in één pot) aan financiële spitstechnologie. Meer duidelijkheid wordt de komende jaren niet verwacht. De alternatieve financieringsmethodes, zoals sale & lease back-operaties (“In het algemeen de goedkoopste, maar veelal complex”) zullen immers nog aan belang winnen.

Krijgt de NMBS 499, 579 of 643 miljard frank? Wanneer u dit leest, is het antwoord wellicht bekend. Maar met uitzondering van de uitgaven voor de uitvoering van de openbare dienst, is het onmogelijk het effectieve gebruik van de staatssteun te bepalen. Nochtans een Europese vereiste, stipt DGKPR aan.

De Europese regelgeving blijft ook op andere vlakken tot een nobel streefdoel beperkt. De rekeningen van de beheerder van de infrastructuur moeten een evenwicht vertonen tussen inkomsten uit gebruiksvergoedingen, uit bijdragen van de staat en de infrastructuuruitgaven. Volgens de bedrijfsrevisoren lijkt de gebruiksvergoeding billijk, maar ze merken wel op dat de resultaten in 1998 (-3 miljard) en in 1999 (-1 miljard) negatief zijn. Een opbeurende gedachte voor wie de spoormaatschappij wil splitsen in de entiteiten goederen-, personenvervoer en… infrastructuur.

En dat gebrek aan transparantie? Door de specificiteit van de financiering en van de boekhoudkundige regels wordt de vergelijking van resultaten uit het ene jaar met het andere “soms weinig betekenisvol”. Zo geniet de spoormaatschappij sinds 1996 als enige onderneming in België van het mechanisme van “onttrekking aan het kapitaal”. De NMBS mag bijvoorbeeld haar jaarlijkse afschrijvingen op activa voor overheidsopdrachten als credit van de overige bedrijfsopbrengsten boeken.

“Zonder de opeenvolgende wetswijzigingen in het voordeel van de NMBS had de maatschappij de jongste jaren verlies gemaakt,” klinkt het. Bijna symbolisch: de inkomsten uit vervoersactiviteiten stegen in 2000 met 8%, de winst daalde met 3,3 miljard tot 236 miljoen frank.

Luc Huysmans