Nu of nooit: de Duitsers moeten de harde hervormingen aanvaarden Het gaat huiveringwekkend slecht met de grootste economie van Europa. Gelukkig begint Duitsland in 2005 eindelijk met zijn revalidatie. Het wordt wel nog een hevige strijd op drie fronte

De auteur is correspondent van The Economist in Duitsland.

Gaat Duitsland de weg op van Japan, dat een decennium van stagnatie moest doorspartelen? Of van het verschrompelde Argentinië, ooit de vijfde grootste economie in de wereld? Een verre waarnemer kan die indruk krijgen als hij afgaat op al het aanhoudende barslechte nieuws uit Europa’s grootste economie: slome groei, hoge werkloosheid, een recordtekort op de begroting, massale protestbetogingen. Het aantal werklozen schommelt rond 4,5 miljoen, het ritme van de hervormingen is te traag en vooral in het oostelijke deel van het land neemt het protest toe.

In 2005 moet het tij keren. Het pakket liberaliserende hervormingen (de Agenda 2010) lijkt te werken. Allicht zal dat nog niet voldoende zijn om het kanselierschap van de sociaal-democraat Gerhard Schröder weer tot leven te brengen. Hoewel Agenda 2010 niet echt “het grootste hervormingspakket in de Duitse geschiedenis” is, zoals Schröder graag beweert, vormt hij een eerbiedwaardige eerste stap naar het verlagen van de welzijnskosten en de belastingen, het snoeien in de bureaucratie, het dereguleren van de arbeidsmarkt en het terugdringen van de werkloosheid.

Front 1 Gezondheidszorg

Eerst aan de beurt waren de hervormingen in de gezondheidszorg, waar de kosten door het dak gingen. Hoewel de Duitsers er aanvankelijk niet over te spreken waren, lijkt de behandeling wonderlijk genoeg gewerkt te hebben: de Duitse ziektekostenverzekeraars zijn opnieuw winstgevend.

De gezondheidszorg zal in 2005 wel opnieuw op de agenda staan. Er is een verhit debat op komst over de wijze waarop het achterhaalde financieringssysteem van de ziektekostenverzekeraars hervormd dient te worden. Sinds Bismarck al wordt er van het loon van de arbeiders een percentage afgehouden en leggen de werkgevers een gelijk bedrag bij. Dat systeem is uitgegroeid tot een verlammende belasting op arbeid. Daarom willen de regerende sociaal-democraten de groep van bijdragers vergroten en de soorten van inkomens waarop een bijdrage betaald moet worden, uitbreiden. De conservatieven in de oppositie geven de voorkeur aan een vaste premie en met belastinggeld gefinancierde subsidies voor kinderen en armen. Waarschijnlijk levert die discussie geen tastbare resultaten op voor de verkiezingen in 2006.

Front 2 Werk en werkloosheid

Ondertussen moet de arbeidsmarkt hervormd worden, de operatie- Hartz IV. De langdurig werklozen zullen een vaste uitkering krijgen, die afhankelijk is van het inkomen en enkel uitbetaald zal worden aan wie ernstig op zoek is naar werk. Bedoeling is om de werklozen te bestraffen als ze niet echt op zoek gaan naar een nieuwe job, maar ook om hen te steunen in hun zoektocht naar werk. De dreiging heeft nu al effect: nog voor de maatregelen van kracht worden, melden de werkgevers een sterke stijging van het aantal sollicitaties.

De ondernemingen willen de arbeidsmarkt ook van onderuit dereguleren. Eerst Siemens en dan DaimlerChrysler hebben ermee gedreigd de productie over te brengen naar goedkopere oorden (zoals Oost-Europa) om de vakbonden ertoe te brengen akkoord te gaan met langere arbeidstijden en minder extraatjes. Kleinere ondernemingen zullen in 2005 dat voorbeeld volgen.

Dat alles zal de werkloosheid niet kunnen terugdringen als de groei niet weerkeert. Gelukkig verwachten de voorspellers dat de economie in 2005 met 2 % zal groeien, al zal dat grotendeels toegeschreven moeten worden aan de export. Het zal in elk geval de Duitse regering helpen om de aantasting van haar financiën een halt toe te roepen, maar het zal niet genoeg zijn om beneden de deficitgrens van 3 % van het Europese Stabiliteits- en Groeipact uit te komen.

Front 3 Politiek

Al het goede nieuws ten spijt, zal Schröder in 2005 moeten knokken om politiek te overleven. Daarom durft hij niet verder hervormen. 22 mei 2005 wordt een cruciale datum: verkiezingen in Noordrijn-Westfalen, de dichtstbevolkte deelstaat van Duitsland en de belangrijkste machtsbasis van de sociaal-democraten. Een overwinning van de christen-democraten zou Schröder vleugellam maken.

Toch zit het de conservatieven niet allemaal mee: vele kiezers beschouwen hen niet langer als het betere alternatief. De oppositie moet nog altijd een kandidaat voor het kanselierschap aanwijzen en een samenhangend programma opstellen. Angela Merkel, de voorzitster van de christen-democratische CDU, is er nog niet in geslaagd om haar collega’s te scharen achter haar radicale hervormingsvoorstellen, die haar al de bijnaam Maggie (naar Thatcher) opleverden.

Niettemin zal een compromisprogramma voor hervormingen, waarover de conservatieven het waarschijnlijk eens zullen worden tegen het einde van 2005, een heel stuk verder gaan dan Agenda 2010 van Schröder. Hoe dan ook, Duitsland vertoont nu toch tekenen dat het vatbaar is voor hervormingen en dat het opnieuw een supermacht zou kunnen worden.

Ludwig Siegele

Angela Merkel,

de mogelijke volgende bonds-kanselier, kreeg al de bijnaam ‘Maggie’

(naar

Thatcher) voor haar radicale hervormings-voorstellen.