De balans: vallende dominostenen in de Sahel hebben gevolgen voor Europa

Met de militaire staatsgreep in Niger ontsnapt nog maar eens een Sahelland aan de Franse invloedssfeer. Ook in Burkina Faso en Mali grepen putschisten de macht. Dat blijft niet zonder gevolgen voor de Europese Unie. Rusland  probeert in Afrika het westerse vacuüm te vullen, ook economisch. Onder andere de uraniumvoorraden in Niger zijn felbegeerd. Instabiliteit in de regio gevolgd door een migratiecrisis is voor de EU een extra stressfactor.

Het is de voorbije jaren een vertrouwd beeld geworden in de Sahellanden. Een militair verschijnt op televisie om aan te kondigen dat een verkozen president is afgezet. Het gebeurde vorige week in Niger, waar de democratisch verkozen Mohamed Bazoum door een junta van de macht is verdreven. In augustus 2020 gebeurde in Mali hetzelfde met president Ibrahim Boubacar Keita. Sindsdien is kolonel Assimi Goïta er aan de macht. In januari 2022 is in Burkina Faso president Christian Kaboré afgezet door kolonel Paul-Henri Damiba. Hij werd een aantal maanden later vervangen door een andere militair: Ibrahim Traoré.

Het betekende drie keer een zware tegenslag voor de Franse president, Emmanuel Macron. De Sahellanden behoren niet alleen al decennia tot de Franse invloedssfeer, Frankrijk hielp de verkozen presidenten in hun strijd tegen jihadistische milities.

Bovendien is Rusland met het privéleger Wagner steeds meer in de regio aanwezig en wint het er aan invloed. Moskou stuurt de staatsgrepen niet aan, maar het is bekend dat de Russen via het internet desinformatie verspreiden en de antiwesterse gevoelens oppoken, onder andere door landen als Frankrijk af te schilderen als neokoloniaal. Rusland probeert daarna telkens het door de westerse mogendheden gecreëerde vacuüm te vullen. De militaire aanwezigheid in de regio beperkt zich immers niet tot Frankrijk. Ook de Verenigde Staten zijn er met troepen aanwezig.

Belangrijke uraniumleverancier

Er spelen in de regio ook grote economische belangen. Niger is een van de grootste vijf producenten van uranium ter wereld. Het levert tot 25 procent van het uranium (2.900 ton) dat in de Europese Unie wordt gebruikt, vooral voor de productie van kernenergie. Tot voor een paar jaar was Niger zelfs de grootste leverancier aan de EU, ondertussen is dat Kazachstan.

Voorlopig is geen sprake van het stopzetten van de uraniumexport naar Europa. In Niger is een van de mijnen trouwens in handen van het Franse staatsbedrijf Orano. Maar men verwacht in de toekomst wel verstoringen van de uitvoer.

De Russen zien het graag gebeuren. Na China proberen ze steeds meer Afrikaanse landen aan zich te binden. Dat blijkt ook uit de Russisch-Afrikaanse top in Sint-Petersburg van eind juli. Daar waren 49 Afrikaanse landen vertegenwoordigd. Al moet de impact voorlopig niet overdreven worden. Slechts zeventien staatshoofden tekenden present. Toch kon de Russische president, Vladimir Poetin, scoren met zijn top. Zo belooft hij graanleveringen aan Afrikaanse landen en is hij ook bereid hen militair te steunen.

Zoals tijdens de Koude Oorlog

In de Europese hoofdsteden wordt men er zenuwachtig van. Wat nu gebeurt, doet denken aan de Koude Oorlog (1945-1989), toen men uitging van de dominotheorie. Eén land dat in de communistische of Russische invloedssfeer terechtkwam, zou op termijn ook de buurlanden doen overhellen naar het andere kamp. Vandaar dat de VS en Europese landen er in die periode geen probleem mee hadden dictators als Mobutu (in toen nog Zaïre) te steunen of zaken te doen met het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Het gold als een dam tegen het communisme.

Anno 2023 zit het Westen in een zwakkere positie. Zo dreigt in de regio een oorlog te ontstaan, waarbij de VS en de Europese Unie niet meer dan toeschouwers zijn. De Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (Ecowas) overweegt een militaire interventie tegen de Nigerese coupplegers. Ecowas verzamelt landen ten zuiden en ten westen van de Sahel (Nigeria, Ivoorkust, Ghana, Senegal,…) die niet te veel gedoe willen aan hun grenzen. De staatshoofden van die landen vrezen een verdere destabilisering van de regio en eisen dat de democratisch verkozen Nigerese president Mohamed Bazoum opnieuw aan de macht komt. Anders dreigt een oorlog.

Als er in West-Afrika oorlog komt, zal Europa de gevolgen voelen in de vorm van een nieuwe migratiecrisis. Zoals bekend, is dat een belangrijke stressfactor bij ons, met een garantie op maatschappelijke en politieke spanningen.