2021 dreigt een moeilijk jaar te worden voor Europa

Interne wrijvingen, zorgen van buitenaf en een langverwacht afscheid staan op de agenda van de Europese Unie in 2021.

Met moeizame onderhandelingen heeft de Europese Unie in 2020 een akkoord bereikt over 750 miljard euro collectieve schuld om de crisis te verzachten. In 2021 ontdekken de Europese politici dat het veel moeilijker wordt het eens te worden over hoe dat geld moet worden uitgegeven.

Sceptische landen, zoals Nederland, zullen nauwgezet in de gaten houden wat de regeringen doen met het geld dat ze van Europa krijgen om de gevolgen van de coronacisis op te vangen. Spanje en Italië zullen het niet op prijs stellen dat andere EU-landen zich bemoeien met hun financiën. Maar ze zullen er toch aan moeten wennen. Normaal zijn zulke debatten de bevoegdheid van de nationale politiek. In 2021 worden ze op het Europese niveau gevoerd.

De Nederlandse premier, Mark Rutte, zal zich niet geroepen voelen zijn buren in het zuiden te ontzien. In de lente vindt in Nederland de eerste van twee belangrijke Europese verkiezingen in 2021 plaats. Rutte zal een ruzie met de zuiderse regeringen zeker niet uit de weg gaan, om geen kiezers te verliezen aan rechts, dat sceptisch staat tegenover de Europese Unie. Maar de conservatief-liberale eerste minister zal een wankel evenwicht moeten zoeken: op links liggen eurofiele partijen op de loer. Rutte is er op een slinkse manier in geslaagd die twee kampen tevreden te houden. Verwacht wordt dat hij zich bij zijn progressieve rivalen zal aansluiten, als ze scherpe kritiek leveren op Polen en Hongarije, die het niet zo nauw meer nemen met de democratische waarden. De Nederlanders nemen net zoveel aanstoot aan een Hongaar die de media dwarsboomt als aan een losbollige Italiaan.

Twijfels over de rechtspraak zullen de Europese Unie in 2021 achtervolgen. Dat zal nog erger worden als landen als Bulgarije, Cyprus en Malta, waar het wemelt van de beschuldigingen van corruptie, handel in gestolen paspoorten en onderdrukking van de pers, naast Polen en Hongarije op de strafbank van de Europese Unie moeten plaatsnemen. De interne markt is gebaseerd op de veronderstelling dat elk land over onomkoopbare politici, vrijheid van pers en een eerlijk rechtssysteem beschikt, wat niet overal gegarandeerd kan worden. Het geduld zal snel op raken.

En de daadkracht ook. De Hongaarse eerste minister, Viktor Orban, steekt zijn progressieve rivalen al meer dan tien jaar de loef af, gedeeltelijk beschermd door zijn lidmaatschap van de centrumrechtse Europese Volkspartij. Die heeft weinig ondernomen om hem in toom te houden. Orban zal de overwinningen aan elkaar blijven rijgen, ook al morren zijn collega’s.

Grotere problemen

Het is ontmoedigend dat veel leiders dat negeren, omdat ze vinden dat de Europese Unie grotere problemen heeft. Op het gebied van het buitenlandse beleid hebben ze gelijk. Het Europese blok is omgeven door een cirkel van instabiliteit, van Noord-Afrika tot Rusland. De Russische president Vladimir Poetin en zijn Turkse evenknie Recep Tayyip Erdogan vormen een bedreiging aan de grenzen van de Europese Unie, terwijl die daar onhandig op reageert. Het wordt een nachtmerrie om tot een samenhangend buitenlands beleid tegenover de buren van Europa te komen. In landen als Rusland en Turkije lopen de belangen te ver uiteen. Daardoor slagen ze erin voor sommige lidstaten een nuttige vriend te zijn en voor andere een reële bedreiging.

De Europese Unie zal verzoenender optreden in zaken die zich verder van huis afspelen. Het is makkelijker een gemeenschappelijk beleid te formuleren tegenover China dan tegenover Rusland. Door de komst van Donald Trump naar het Witte Huis werd Europa er net op tijd aan herinnerd dat de belangen van de Verenigde Staten en Europa niet altijd op één lijn liggen. De Europese mogendheden, opgehitst door de Franse president Emmanuel Macron, hebben ontdekt dat ze er soms alleen voor staan. De Europese soevereiniteit – het vermogen niet gecommandeerd te worden door een grootmacht – zal de missie worden.

De nieuwe Amerikaanse president, Joe Biden, zal weinig ondernemen om die verschuiving tegen te houden. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft gezegd dat ze een “geopolitieke Commissie” wil leiden. Dat idee zal tot uiting komen in de betrekkingen van de Europese Unie met andere grote mogendheden. De Unie zal op haar hoede blijven voor een te grote afhankelijkheid van de Verenigde Staten. Ze wil zich niet laten meeslepen in de strijd tussen de grootmachten China en Amerika. Hoewel de Europese Unie zich lang staande heeft kunnen houden als een economische mogendheid, waarbij ze de handel gebruikte als een stok achter de deur, zal in 2021 veel aandacht gaan naar het gebrek aan militaire kracht. Zeker nu de belangrijkste tegenstander van die aanpak, het Verenigd Koninkrijk, is opgestapt.

Paspoorten voor huisdieren

In 2021 is het menens. Na vier jaar geruzie worden de gevolgen van de brexit voelbaar. Zakenlui zijn zich er al lang van bewust dat hun leven zal veranderen, maar voor de Britten zal de schok nog groter zijn. Op het eerste gezicht banale gevolgen zullen de aandacht trekken. Discussies over kwesties als paspoorten voor huisdieren – en de kans op een spektakel bij de Franse grens als douanebeambten Britse honden in beslag nemen – zullen een onwaarschijnlijk grote rol spelen in het debat, meer dan belangrijkere economische kwesties. De brexiteers zijn er lang ten onrechte van uitgegaan dat de Europese Unie zwak staat. En de remainers denken dan weer dat de Unie mild is. Beide kampen zullen nog lelijk staan kijken.

Een ander vertrek zal een grotere leegte achterlaten. Angela Merkel verlaat het Europese schouwtoneel. Na de Duitse verkiezingen in de herfst treedt ze af. Merkel was de constante van Copernicus in het EU-model: de politiek bewoog om haar heen. Hoewel Duitsland niet altijd kreeg wat het wilde, slaagde het er wel bijna altijd in tegen te houden waar het zich tegen verzette. Haar vertrek zal een vacuüm creëren. Wie zal dat gat opvullen? Dat zal voor Europa de uitkomst met de grootste gevolgen zijn in 2021.