De wereld in 2021: na de crisis, de kansen

We kunnen niet terug naar de wereld van voor covid-19. Daarvoor heeft het virus te veel veranderd. De vraag is welke richting we kiezen.

Sommige jaren springen eruit in de geschiedenis. Meestal gaat het om het einde van een oorlog, of een revolutie die de overgang markeert van het ene hoofdstuk naar het andere. 2020 wordt een ander soort mijlpaal. De nederlaag van Donald Trump zet een punt achter een van de meest polariserende en schadelijke presidentschappen in de Amerikaanse geschiedenis. Een pandemie heeft de mogelijkheid gecreëerd van een economische en sociale omwenteling die even ingrijpend is als die van de Amerikaanse Progressive Era voor de Eerste Wereldoorlog. De grote vraag voor 2021 is of de politici die kans durven te grijpen.

Covid-19 heeft niet alleen de wereldeconomie een klap gegeven, het virus heeft ook de koers veranderd van de drie grote krachten die de moderne wereld vormgeven. De globalisering is beknot. De digitale revolutie is radicaal versneld. En de geopolitieke concurrentie tussen de Verenigde Staten en China is verhevigd. Tegelijk heeft de pandemie een van de grootste moderne plagen verergerd: ongelijkheid. Het heeft getoond wat de prijs is als we niet zijn voorbereid op een weinig waarschijnlijke ramp met een grote impact. Daardoor denken mensen nu ook na over die volgende onvermijdelijke ramp met een nog grotere impact: de klimaatverandering. Dat alles betekent dat we niet terug kunnen naar de wereld van voor covid-19.

Extreme armoede

Dat zal bij het begin van het jaar niet voor de hand liggen. Door de ellende van de tweede golf zal de aandacht in veel landen nog altijd uitgaan naar het beteugelen van het virus. Pas in de loop van 2021 zal de vaccinatie beginnen en zal duidelijk worden hoeveel er voorgoed veranderd is.

En dat zal heel veel blijken te zijn, met name in het Westen. De wereld na covid-19 zal veel digitaler zijn. De pandemie heeft een overgang die anders jaren kost, in enkele maanden samengeperst. De levensstijl, het koopgedrag en de werkplek van de mensen zijn ingrijpend veranderd. Tot de winnaars van die vlaag van creatieve destructie behoren de technologiereuzen en de grote bedrijven in het algemeen. Zij hebben de grootste voorraad data en het meeste kapitaal om in de digitale transformatie te investeren. De grootsteden zullen zich opnieuw moeten uitvinden. Reken maar op een sluitingsgolf onder de kleine ondernemingen, vooral in de detailhandel, het toerisme en de horeca.

Goederen en kapitaal zullen nog altijd over heel de wereld reizen, maar mensen zullen dat minder doen. De Aziatische landen die het virus met het meeste succes hebben bestreden, waren ook de landen die hun grenzen het meest hermetisch hebben gesloten. Hun ervaringen zullen het beleid van andere landen vormgeven. Reisbeperkingen en gedwongen quarantaines zullen nog lang bestaan nadat het aantal besmettingen gedaald is. Dat zal schadelijk zijn voor de arme landen die afhangen van overschrijvingen door hun landgenoten die in het buitenland werken. Dat zal de schade door de pandemie zelf nog verhogen. Extreme armoede dreigt voor zo’n 150 miljoen mensen tegen het einde van 2021.

China loopt uit

De wereldhandel zal worden gevoerd tegen een onheilspellende geopolitieke achtergrond. Het mercantilisme van Trump zal verdwenen zijn, maar de Amerikaanse argwaan tegenover China zal niet eindigen met zijn vertrek. De tarieven die nu worden geheven op twee derde van de import uit China zullen blijven bestaan, net zoals de beperkingen op Chinese technologiebedrijven. De digitale wereld en haar toeleveringsketen zullen zich nog meer opsplitsen in twee delen: een door de Chinezen gedomineerd deel en een door de Amerikanen geleid deel.

De Chinees-Amerikaanse wedijver zal niet de enige splijtzwam voor de globalisering zijn. Wijzer geworden door hun afhankelijkheid van geïmporteerd medisch materiaal en andere essentiële goederen, zullen de regeringen van Europa tot India het aantal ‘strategische sectoren’ uitbreiden. Overheidssteun om dat nieuwe industriële beleid kracht bij te zetten is al alomtegenwoordig, en dat zal ook zo blijven.

Dat alles zal zorgen voor een verdeelde en kleinere wereldeconomie. Er zal een kloof blijven gapen tussen de kracht van China en de zwakheid van de rest van de wereld. China is de enige grote economie die in 2020 gegroeid is. In 2021 zal die met meer dan 7 procent groeien. Dat is aanzienlijk sneller dan het tempo van het herstel in Europa en de Verenigde Staten. En in tegenstelling tot de westerse economieën zal die groei niet worden gedragen door begrotingstekorten of buitengewone monetaire stimulansen.

Kijken naar een 78-jarige

Het contrast met het Westen zal schril zijn. De Verenigde Staten zullen het jaar beginnen met een wankele groei. De Europese economieën zullen nog veel langer voortstrompelen. Aan beide kanten van de Atlantische Oceaan zal de ongelijke impact van covid-19 steeds duidelijker worden. Het virus heeft de meest kwetsbare mensen het zwaarst getroffen. Het banenverlies zal vooral onder laaggeschoolden hoog zijn. De verstoring van het onderwijs zal de vooruitzichten van de armere kinderen het meest schaden. De woede onder de bevolking zal groeien, vooral in de Verenigde Staten, die 2021 als een diep verdeeld land zullen aanvatten.

Nu het Westen klappen gekregen heeft en China triomfeert, zullen veel experts de pandemie uitroepen tot de doodsteek voor een door het Westen geleide wereldorde. Dat zal voorbarig blijken. Ondanks zijn vaccindiplomatie roept China meer angst en argwaan dan bewondering op. En ondanks zijn vastberadenheid om China een belangrijke plaats te laten innemen, lijkt de Chinese president Xi Jinping niet erg happig op een echt wereldleiderschap. De minachting van Trump voor zijn bondgenoten en zijn neiging naar een quid-pro-quodiplomatie mogen het vertrouwen in de door Amerika geleide wereldorde hebben geschokt, ze hebben die niet vernietigd.

Dat betekent dat het Amerikaanse vermogen om de wereld vorm te geven, opnieuw onevenredig groot zal zijn. De meest geschikte man om daarvoor de toon te zetten is een 78-jarige. Joe Biden, een naar consensus strevende gematigde politicus wiens standpunten altijd dicht rond het zwaartepunt van zijn partij laveerden, lijkt onwaarschijnlijk als de architect van een stoutmoedig nieuw tijdperk. Maar hij kan wel de juiste persoon zijn. Bidens programma is ambitieus genoeg. Achter de slogan ‘Build Back Better’ (bouw opnieuw, maar beter) gaat een gedurfde poging schuil om een stimulering op korte termijn te koppelen aan zware investeringen in groene infrastructuur, onderzoek en technologie om de energieswitch van de Verenigde Staten ingrijpend te versnellen. Van de uitbreiding van de toegang tot gezondheidszorg tot het verbeteren van de sociale verzekering is het door Bidenomics voorgestelde maatschappelijk contract een 21ste-eeuwse versie van de Progessive Era: gedurfde hervormingen zonder gevaarlijke linkse denkbeelden.

In zijn buitenlandse politiek zal Biden de relaties herstellen en de Amerikaanse waarden en rol op het wereldtoneel opnieuw bevestigen. De Verenigde Staten zullen weer toetreden tot het klimaatakkoord van Parijs en lid blijven van de Wereldgezondheidsorganisatie. Hij zal snel naar Europa vertrekken om het Amerikaanse engagement voor de NAVO opnieuw te bevestigen. Biden zal de mensenrechten en de democratie weer een belangrijke plaats geven in de Amerikaanse buitelandse politiek. Er wordt niet meer verbroederd met dictators.

Geen ruk naar links

Bij de belangrijkste problemen zal Bidens presidentschap echter meer een andere benadering dan een andere koers betekenen. De Verenigde Staten zullen bezorgd blijven over de dreiging van het opkomende China. De regering-Trump verdient lof omdat ze daar de aandacht op gevestigd heeft. Maar Bidens team zal niet zozeer aanvallen met eenzijdige tarieven, maar zich concentreren op de opbouw van een multilaterale coalitie tegen China. U kunt gesprekken verwachten over een groot trans-Atlantisch akkoord waarbij Amerika de Europese bezorgdheid sust over zijn technologiereuzen, met name over de persoonlijke gegevens die ze verzamelen en de belasting die ze niet betalen. In ruil daarvoor doet Europa mee met een gezamenlijke aanpak tegenover de Chinese technologiebedrijven. U kunt gesprekken verwachten over een nieuw mondiaal verbond dat de Aziatische democratieën in een westerse coalitie tegenover China betrekt, en dat mogelijk de basis is voor een nieuw soort door Amerika geleide wereldorde.

Die kans bestaat. Het is de vraag of Biden die zal grijpen. Het risico bestaat dat Bidens presidentschap zowel in eigen land als daarbuiten zal overdrijven met sussende taal en te weinig echte daden zal stellen. Hij kan ook zelf te veel gericht zijn op het herstellen van de wereld van gisteren en te weinig op het bouwen van die van morgen. Misschien wil hij te graag bestaande banen beschermen en verstarde multilaterale instellingen overeind houden. Het grootste gevaar is niet de ruk naar links, waarvoor veel Republikeinen bang zijn, maar dat het ontbreekt aan daden, durf en beweging. Dat zou vreselijk jammer zijn voor de Verenigde Staten en voor de wereld.