Johan Vande Lanotte wil kartels harder en sneller aanpakken. Hij laat de Mededingingsautoriteit de kartels niet alleen opsporen, maar ook berechten. Tegenstanders vrezen politiek gestuurde onderzoeken en de schending van de rechten van ondernemers.
Minister van Economie en Consumenten Johan Vande Lanotte (sp. a) wil het Belgische mededingingsrecht grondig hervormen. De ministerraad heeft op 20 juli beslist dat de Raad voor de Mededinging als onafhankelijke rechtsprekende instantie wordt afgeschaft. Na de goedkeuring door het parlement zal de Belgische Mededingingsautoriteit niet alleen kartelonderzoeken kunnen voeren, maar ook ondernemingen kunnen bestraffen die prijsafspraken hebben gemaakt of hun machtspositie hebben misbruikt (zie kader De Belgische kartelbusters).
Het wetsontwerp ligt nu bij de Raad van State. Het werd grotendeels geschreven door Alexis Walckiers, een kabinetsmedewerker van Vande Lanotte die ook de hoofdeconoom van de Algemene Directie Mededinging is, die de onderzoeken naar kartels voert. Ook professor Jacques Steenbergen, die de directie leidt, was nauw betrokken bij het ontwerp. Als adviseur van voormalig minister van Justitie Marc Verwilghen (Open Vld) had hij al een belangrijk deel van de bestaande wetgeving geschreven. Steenbergen vindt dat te weinig onderzoeken van zijn directie leiden tot een beslissing door de Raad voor de Mededinging. Volgens hem is het daarom een goede zaak dat die instantie opgaat in de Mededingingsautoriteit. “Er is dringend behoefte aan een hervorming”, aldus Steenbergen.
“Het klopt dat 2011 een minder productief jaar was voor kartelonderzoeken”, zegt Stefaan Raes, de voorzitter van de Raad voor de Mededinging, van wie de functie dus wordt geschrapt. “Dat komt omdat we ons vooral hebben toegelegd op de voorafgaandelijke goedkeuring van fusies en overnames, zoals de overname van The Phone House door Belgacom. Maar dit jaar heeft de raad toch al vijf uitspraken gedaan in zaken van restrictieve mededingingspraktijken en er komen er nog vijf bij, onder meer over bpost, de beton- en de reissector. Het tegensprekelijk model werkt dus (daarbij verschijnen een aanklagende en een verwerende partij voor een rechtsmacht, nvdr.). De nieuwe Mededingingsautoriteit introduceert het inquisitoriaal model, zoals dat ook in Nederland en het Verenigd Koninkrijk in voege is. Ook daarmee kan men kartels efficiënt aanpakken, maar dan moet de Mededingingsautoriteit wel beter worden omkaderd dan vandaag het geval is” (zie kader Niet alleen hervormen, ook investeren).
Politiek gestuurd kartelonderzoek
“Efficiënt is niet hetzelfde als correct”, repliceert een mededingingsadvocaat, die liever anoniem blijft. “De Raad voor de Mededinging beoordeelt als onafhankelijke rechtsmacht of kartelonderzoeken grondwettelijk zijn gevoerd. De Algemene Directie Mededinging, een onderdeel van de federale overheidsdienst Economie, houdt er soms slordige werkmethodes op na, zodat we die kartelonderzoeken met succes kunnen aanvechten. Daardoor worden inderdaad weinig Belgische kartels veroordeeld. Door zowel het onderzoek als de bestraffing onder de koepel van de Mededingingsautoriteit te plaatsen, dreigen de rechten van de verdediging te worden geschonden. Vergelijk het met een procureur die iemand zou kunnen veroordelen op basis van het onderzoek door zijn eigen parket. Ik vrees dat de gewezen ambtenaren van de federale overheidsdienst Economie trouw de richtlijnen van hun minister zullen uitvoeren en dat de onderzoeken politiek kunnen worden gestuurd door het kabinet.”
“In het nieuwe statuut werken de onderzoekers volledig onafhankelijk”, antwoordt Steenbergen. “Zij beslissen trouwens niet of er een boete wordt opgelegd. Die beslissing nemen de voorzitter van de Mededingingsautoriteit en twee externe assessoren. De voorzitter werkt niet mee aan het onderzoek en ook de assessoren zijn onafhankelijk.”
Rechten en vrijheden
Stefaan Raes ziet evenmin een bezwaar tegen de nieuwe structuur: “Het Europees Hof eist dat een kartel minstens één keer door een rechtbank kan worden onderzocht. Dat is in het nieuwe model nog altijd mogelijk met een beroep bij het Hof van Beroep in Brussel” (waar Raes opnieuw zal zetelen als zijn mandaat niet wordt verlengd, nvdr.).
“Het onderzoek en de beslissing worden trouwens ook al gebundeld bij het BIPT, de Belgische regulator voor de postdiensten en de telecommunicatie, en de CREG, de regulator van de elektriciteits- en aardgasmarkt”, weet Steenbergen. “Zij kunnen ook strenge straffen uitspreken.”
Gerben Pauwels, bedrijfsjurist van KBC, vertegenwoordigt de financiële instellingen in de Commissie voor de Mededinging, die opereert als een adviesorgaan. Pauwels is voorzichtig positief over het wetsontwerp. “Het ontwerp moet nog grondig worden bestudeerd, maar uit de eerste informatie blijkt dat de nieuwe mededingingsregels wel degelijk rekening houden met de rechten en de vrijheden van de ondernemers die het voorwerp zijn van een kartelonderzoek. Steenbergen heeft een goede reputatie als gewezen partner van het advocatenkantoor Allen & Overy. Hij was een garantie voor een evenwichtige benadering bij de redactie van het wetsontwerp.”
Snellere procedures
Volgens Steenbergen zullen de onderzoeken voortaan sneller verlopen, omdat de beslissende instantie niet het hele onderzoeksdossier hoeft te behandelen. “De Raad voor de Mededinging krijgt vandaag een dossier met duizenden bladzijden, die allemaal moeten worden gelezen. In de toekomst zullen de onderzoeksinstantie en de verweerders enkel de relevante documenten à charge en à decharge voorleggen. Een ander nieuw element dat de procedures kan versnellen, is de mogelijkheid dat met een bedrijf een schikking wordt getroffen door het een boete te laten betalen. Ondernemingen hebben soms liever een snelle schikking dan dat ze moeten wachten op de uitkomst van een lang proces.”
Ondernemers moeten er in de toekomst dus rekening mee houden dat de Mededingingsautoriteit sneller hogere boetes kan opleggen. Steenbergen: “Ondernemers die laakbare prijsafspraken maken, worden sneller berecht. Een streng mededingingsrecht zal de kartelvorming niet alleen bestraffen, maar ook ontraden. Wie vooral wint door het efficiëntere mededingingsbeleid, is de consument.”
Gerben Pauwels: “Onderzoek heeft aangetoond dat ondernemingen verrassend vaak het slachtoffer zijn van kartelpraktijken. Het bedrijfsleven dringt er dan ook regelmatig op aan om voldoende werkingsmiddelen uit te trekken voor de Mededingingsautoriteit. Een snelle behandeling is trouwens goed nieuws voor ondernemers tegen wie een onderzoek wegens mogelijke kartelvorming loopt. Als ze onschuldig zijn, zijn ze veel sneller van de onzekerheid af.”
HANS BROCKMANS
“Wie vooral wint door het efficiëntere mededingingsbeleid, is de consument”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier