‘Veel van wat Trump aanraakt, verandert in gruis in plaats van in goud’

Trends selecteerde de beste artikels van 2017. Eén daarvan geldt als een voorbeschouwing op het presidentschap van Donald Trump.

Donald Trump is de rijkste Amerikaan die het tot president van de Verenigde Staten schopt. Kan een schatrijke zakenman een goede president zijn? En wat voor zakenman is Donald Trump eigenlijk geweest?

Morgen draagt de Democraat Barack Obama de sleutel van het Witte Huis over aan de dwarse zakenman Donald Trump. Wie oog in oog staat met de aankomende president, ziet een zelfverzekerde ondernemer die geen tegenspraak gewend is. Amerikanen hebben een grote bewondering voor succesverhalen uit het bedrijfsleven. “Ik ben rijk. Ik heb het geweldig gedaan.” Trump vindt dat hij daarmee de juiste capaciteiten in huis heeft om de CEO van een land met 322 miljoen inwoners te worden. De helft van de Amerikaanse kiezers durfde dat avontuur aan, al heeft Trump nog nooit een politieke of militaire functie bekleed. Hij betoogde in zijn verkiezingscampagne dat zijn rijkdom van hem de aangewezen persoon maakt om president te worden. Hoe rijk hij is? Dat weten alleen Trump zelf en zijn accountant.

Het zakelijke verleden van Trump is niet zonder vlekjes, maar het is al goud wat blinkt in de Trump Tower. De toren was bij zijn oplevering in 1983 een groot commercieel succes. Trump woont en werkt boven in de inmiddels enigszins verouderde wolkenkrabber op Fifth Avenue. De etages van de appartementen beginnen pas bij dertig, om het gebouw groter te doen lijken. In het atrium klettert het water langs roze marmer naar beneden. IJs is te koop bij Trump Ice Cream Parlor. Over zijn rijkdom pocht Trump: “Mensen komen er nu pas achter hoe groot dit bedrijf is.” Ook zegt hij: “Ik heb maar heel weinig schulden.” En dat terwijl Trump bij banken minstens 315 miljoen dollar heeft uitstaan.

Genetisch superieur

Werpt het gedrag van Trump een schaduw vooruit voor de komende vier jaar? De Amerikaanse onderzoeksjournalist David Cay Johnston, de auteur van de zojuist vertaalde biografie The Making of Donald Trump, denkt van wel. “Trump blijft zich gedragen als de nukkige, onvolwassen en onzekere narcist die hij is. Helaas zal dat nooit meer veranderen. Hij wordt gesterkt in zijn overtuiging dat hij superieur is aan de rest van ons – niet alleen genetisch, zoals hij zegt, maar ook omdat hij denkt dat hij zo slim is. Zijn persconferentie van vorige week zat boordevol met wat ons te wachten staat: kleinzieligheid, zelfverheerlijking, een gebrek aan inzicht in de meest fundamentele ethische kwesties en het vermijden van lastige vragen.” Trump weigert serieus afstand te doen van zijn bedrijf. Een andere biograaf, Tim O’Brien, typeerde Trump zo: “Hij is net een jongetje met een zak knikkers. Hij kan geen enkele knikker loslaten.”

In zijn onstuimige leven als zakenman en ondernemer was het belangrijkste doel van Trump geld te verdienen. Daar was hij altijd schaamteloos eerlijk over. Nu hij president wordt, moet hij bewijzen dat hij de welvaart ook voor de rest van zijn land kan opjagen. Hij wil het land leiden zoals zijn ondernemingen. Hoe dat precies zal uitpakken, is nog onduidelijk. Zijn persoonlijkheid kan een even belangrijke rol spelen als zijn beleidsplannen. Als CEO staat Trump bekend om zijn autoritaire managementstijl. De vastgoedman en realitytelevisiester duldt niet veel tegenspraak. Hij handelt instinctief en is opvliegend in zijn 140 tekens op Twitter. Trump is het type ondernemer dat elke factuur zelf controleert. Hij werkt het liefst met een kleine kring van vertrouwelingen, zoals ook blijkt uit de benoeming van zijn schoonzoon Jared Kushner.

In de Verenigde Staten zijn niet veel journalisten die zo veel Amerikaanse topmannen hebben geïnterviewd als Andrew Ross Sorkin van New York Times. Op de vraag of een succesvolle CEO ook een goede president kan zijn, antwoordde hij daags na de verkiezingen: “Er zijn CEO’s van Fortune 500-bedrijven die het zouden kunnen. Zij hebben het talent, de ervaring en de visie om president te kunnen worden. Je integriteit moet buiten twijfel staan en je moet goed kunnen delegeren. Ik denk niet dat Trump in dat profiel past. In een normale wereld is het onmogelijk. Maar we leven niet in een normale wereld.”

Ontslaan en voortgaan

Trump voelt het tijdsgewricht als geen ander aan. Hij beschreef Amerika als een land dat uit elkaar dreigt te vallen en dat alleen door hem van de ondergang kan worden gered. Zonder vrienden in Washington bereikte de ondernemer de top van de Amerikaanse politiek. Dat is een prestatie die nog niet eerder is vertoond. Trump is van plan het land te leiden als een zakenman die harde ingrepen niet schuwt. Bedrijven worden grote belastingverlagingen in het vooruitzicht gesteld. Maar zij die banen of hoofdkantoren verplaatsen, worden zwaar gestraft.

Cay Johnston denkt dat Trump het nog zwaar krijgt en zijn oppositie onderschat. “Zakenmensen kunnen mensen ontslaan en voortgaan. Presidenten hebben die luxe niet.” Ze hebben te maken met tegenkrachten die ze niet controleren. “Een president kan een lastig staatshoofd niet wegsturen, kan de volksvertegenwoordiging geen wetten afdwingen en kan zich niet onttrekken aan de uitspraken van rechters – tenminste als we een vrij volk willen blijven dat zich onderschikt aan de wet die onze individuele vrijheden beschermt. Toch heeft Trump hardop gezegd dat hij al die dingen wel zou doen.” Zijn oordeel is hard. “Hij is geen man die van nauwgezet onderzoek en weloverwogen debat houdt, maar een narcist die onverdraagzame taal uitslaat en weinig begrijpt van het wereldgebeuren, militaire strategie of de dagelijkse praktijk van het Witte Huis.”

In hun boek Trump Revealed schreven redacteuren van The Washington Post dat Trump denkt dat zijn werk van dag tot dag vergelijkbaar is met wat hij al tientallen jaren doet. “In de Trump Tower had hij geen computer op zijn bureau en hij las nooit uitgebreide verslagen of instructies. Het liefst werd hij mondeling op de hoogte gehouden, en snel.” Tekenend is de volgende anekdote. “Op een dag kreeg hij bezoek van een delegatie van CEO’s uit de olie-, staal- en retailindustrie. Een van hen vertelde Trump dat de Chinezen profiteerden van de Verenigde Staten. Hij wilde Trump daarover een rapport bezorgen. Die zei: ‘Doe mij een lol en stuur me dat rapport niet. Stuur me iets van drie pagina’s. Ik ben erg efficiënt. Ik heb het liever kort. Er is geen enkele reden om honderden pagina’s te lezen, want ik heb veel gezond verstand en veel zakelijk talent.”

De ultieme antipoliticus

Trump is niet de eerste rijke Amerikaan die het presidentschap ambieert. De eerste Amerikaanse president, George Washington, bezat in de 18de eeuw een plantage die leunde op gratis arbeid uit de slavernij. “Trump is in de recente geschiedenis wel de eerste echte zakenman in het centrum van de politieke macht”, zegt hoogleraar financiële geschiedenis Richard Sylla, een belangrijke figuur achter het Museum of American Finance op Wall Street. “George W. Bush was onze eerste gediplomeerde MBA-president, maar dat was natuurlijk geen groot succes. Zijn vader had een achtergrond in het zakenleven, al was die carrière van korte duur.” De Republikein Mitt Romney, die in 2012 verloor van Obama, was rijk geworden met zijn investeringsbedrijf Bain Capital. Maar ondanks zijn gematigde profiel kon hij kiezers niet overtuigen.

In de tijd dat Romney een gooi deed naar het presidentschap schreef de econoom Robert Shiller dat ervaring in het bedrijfsleven vooral in de economisch voorspoedige tijden van de jaren twintig als een pluspunt werd gezien. Warren G. Harding was een krantenmagnaat in Ohio die in 1921 het Witte Huis veroverde. President Calvin Coolidge, die was opgeleid tot advocaat en enige tijd in de staat Massachusetts bij de Nonotuck Savings Bank had gewerkt, was zijn opvolger. Hij sprak ooit de legendarische woorden: “De belangrijkste zaken voor Amerikanen zijn zaken”. Herbert Hoover, eind jaren twintig de 31ste president van de Verenigde Staten, was schatrijk geword in de mijnbouw van Australië. Hij is volgens Sylla het enige andere voorbeeld van een rasechte ondernemer in het Witte Huis. “Hoover was een echte zakenman, anders dan bijvoorbeeld de Roosevelts. Die kwamen uit families die in vorige generaties rijk zijn geworden in het bedrijfsleven.”

Europa heeft wel ervaring met een controversiële ondernemende miljardair in de politiek. De vergelijking met de Italiaan Silvio Berlusconi is al vaker gemaakt. In het voorjaar van 2016 schreef journalist Alexander Stille over Trump en Berlusconi: “Toen ze de politiek zijn ingegaan, hebben ze zich allebei neergezet als de ultieme antipoliticus. Als de supersuccesvolle ondernemer die de verkiezingsstrijd aangaat met grijze professionele politici die nog nooit een salaris hebben hoeven te betalen.” Berlusconi en Trump grossieren in provocatieve en schunnige opmerkingen. Maar dat is goed voor de kijkcijfers en hun ratings in de politiek. Stille waarschuwt dat zelfoverschatting en onderschatting van de politieke tegenstanders op de loer ligt bij dat soort leiders. Zelfdestructie is een gevaar. Bij Berlusconi heeft dat zeventien jaar geduurd. Trump wordt door de helft van de Amerikanen geadoreerd. Met zijn economische beleid kan de zakenman zijn populariteit verder opkrikken op korte termijn.

Te wild

Sylla denkt dat het zakelijke karakter van de regering-Trump een belangrijke stempel zal drukken op Washington. “Het wordt een belangrijk verschil met de regering-Obama. Trump denkt als zakenman dat mensen zoals hij veel betere ideeën hebben dan de economen uit de academische wereld met wie Obama zich omringde. Kijk maar naar de mensen die hij om zich heen verzamelt: investeerder Wilbur Ross, Exxon-topman Rex Tillerson en Gary Cohn van Goldman Sachs.” Dat is geen garantie voor succes, zegt Sylla. Hij noemt Trumps beloftes “te wild”.

Trump belooft Amerika “net zo succesvol” te maken als de Trump Organization. De werkelijkheid was met zes faillissementen niet zo florissant als Trump voordoet. Zijn verlieslatende Trump Casino Hotels & Resorts ging in 1995 naar de beurs. Dat liep uit op een debacle voor de werknemers, de beleggers en de banken die hem financierden. Zoals wel vaker sprong Trump er zelf goed uit. Het miljardenverlies heeft hem jarenlang enorme belastingvoordelen opgeleverd, werd in de verkiezingscampagne onthuld. Hoeveel is onduidelijk, omdat Trump zijn belastingaangifte – in strijd met de traditie van de Amerikaanse presidenten – geheim houdt. Trump pochte dat het slechts aantoont dat hij een slimme zakenman is.

“Een moderne Midas”, noemt Cay Johnston de man die hij al sinds de jaren tachtig volgt. “Maar veel van wat hij aanraakt, verandert in gruis in plaats van in goud.” De schrijver zegt dat de overstap van de overheid naar het bedrijfsleven makkelijker is dan andersom. “Een overstap naar de politiek is beladen met culturele en organisatorische conflicten. Bedrijven met één eigenaar zoals de Trump Organization worden geleid als een dictatuur, terwijl leiders in democratieën beperkte bevoegdheden hebben en ??compromissen moeten sluiten.”

Vanaf zijn eerste werkdag op 21 januari staat Trump op eenzame hoogte als de rijkste man ooit in het Witte Huis. Hij zegt dat hij net als zijn schoonzoon geen jaarsalaris nodig heeft. Hij heeft zijn eigen vliegtuigen en helikopters, en zijn familie mag de Air Force One gebruiken. Trump krijgt de beschikking over de presidentiële retraite in Camp David, maar hij heeft zijn eigen recreatieve landgoed in Florida. Hij zegt: “Ik word geen president die vrijaf neemt en op vakantie gaat.”

Gerben Van Der Marel In New York