“De grote chaos.” Zo omschreef een Amerikaanse historicus Duitsland toen hij het land in 1923 bezocht. De Eerste Wereldoorlog was al bijna vijf jaar voorbij, maar de gevolgen wogen nog altijd zwaar op het land dat de schuld voor de eerste wereldbrand had gekregen en in het Verdrag van Versailles (1919) door de geallieerde mogendheden zware herstelbetalingen kreeg opgelegd. Duitsland talmde met die herstelbetalingen, waarna Frankrijk en België in januari 1923 besloten het Duitse Ruhrgebied te bezetten. Het leidde tot stakingen en passief verzet.
Ondertussen probeerde de Duitse regering de last van de herstelbetalingen te verlichten door de munt te laten ontwaarden. De geldcreatie leidde tot een nooit geziene hyperinflatie. De Duitse minister van Financiën Rudolf Hilferding koppelde de waardeloos geworden rijksmark aan de Amerikaanse dollar. 1 dollar had de waarde van 4,2 miljoen rijksmark.
Het stortte brede lagen van de bevolking in ellendige armoede. De historicus Volker Ullrich beschrijft die periode in zijn nieuwste boek Duitsland 1923. Het trauma van de hyperinflatie werkt tot vandaag door bij onze oosterburen, die voorstander zijn van een strak rentebeleid zodra de inflatie oploopt. De economische neergang was op zich een schok die de Duitsers te boven konden komen. Maar de mix van een economische crisis en politieke instabiliteit baarde de leiders van de jonge democratie van de Weimarrepubliek zorgen. De invloed van rechts- en links-radicale partijen en groeperingen nam met de dag toe. Aanslagen op vertegenwoordigers van de republiek door rechtse terroristen waren dagelijkse kost.
Ullrich heeft het verder over de plannen van de communisten in Moskou om de chaos van hyperinflatie uit te buiten om een revolutionaire situatie in Duitsland tot stand te brengen, waarna een pro-Sovjetregime aan de macht zou komen. Een diplomaat vergeleek Berlijn met het Rome onder de Borgia’s. Een mogelijke extreemlinkse revolutie werd neergeslagen, net als de Beierse poging tot staatsgreep van ene Adolf Hitler en zijn volgelingen op 8 november 1923.
De rust keerde pas terug in 1924, toen het Dawes-plan tot een aangepaste regeling van de herstelbetalingen leidde. Daarna stabiliseerde de Duitse economie, gevolgd door een detente in het buitenlandse beleid. De roaring twenties konden eindelijk beginnen. Die duurden tot de beurscrash van 1929.
Volker Ullrich, Duitsland 1923, De Arbeiderspers, 400 blz., 29,99 euro
Tijdens de zomervakantie publiceert Trends elke maandag en vrijdag een boekentip op zijn website. U vindt ze allemaal hier.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier