Fonoplaten. Liefde voor muziek

Bootleg, picture-disk en andere waardevolle rariteiten.

Oud is hij die het heeft over “platen”, “albums” of “elpees”. Dat stáát niet in tijden van cd’s, sampling, gettoblasters en househysterie. Verwoede vinylfreaks houden echter voet bij stuk. Ze schuimen de markt af, op zoek naar oude gloriën, al dan niet krasvrij. Hun bankrekening vaart er wel bij.

Utopie.

De opbouw van een platenkollektie begint meestal spontaan, absoluut niet systematisch. Een bepaald nummer blijft ergens “hangen”, et voilà. Men trekt op zoek naar titel en vertolker. Advertentie hier, veiling dààr, ruilmarkt ginds… Eureka, we hebben ‘m.

Wie het ontstaan van een bepaalde muziekrichting meemaakte, heeft een klaar en helder zicht op de platenmarkt in kwestie. Maar ook voor hem is de volledige “kennis” een pure utopie. Blijkt immers dat men tòch niet alle vinyl van favoriete vertolker x in het persoonlijke platenrek heeft.

De man produceerde bijvoorbeeld ooit een flop van jewelste, die zelfs de meest obskure platenboer onbekend is. Hij blikte op een blauwe maandag een experimentele solo-elpee in. Hij verscheen ooit als gastmuzikant tijdens een sessie op een andere plaat. Misschien nam hij ooit als jong grut en onder een andere naam dingen op, die alleen “bij vergissing” door een handvol kopers werden ingeslagen.

Prijzenslag.

Waar begint en eindigt de speurtocht ? Soms vindt men louter toevallig een (afgeprijsd ?) eksemplaar in de platenwinkel of bij iemand thuis. De minder fortuinlijke jager merkt dat hij niet als enige de prooi nastreeft. Dat voor de gezochte plaat zelfs al een bepaalde prijs in omloop is. Een tarief dat zelfs voor beschadigde platen kan oplopen tot een veelvoud van de originele aankoopprijs.

Bedenk ook dat in de sektor nogal wat geografische prijsverschillen een rol van betekenis spelen. Wat in de ene regio doorgaat als een peperdure plaat, wordt in andere landen of streken spotgoedkoop aangeboden. Het album “Sea Shanties” van High Tide werd in het Duitsland van de jaren ’70 voor omgerekend 6000 frank verhandeld, terwijl de plaat in tientallen Deense platenwinkels te grabbel lag voor minder dan 100 frank.

In dezelfde periode haalde de toen al uitverkochte eerste elpee van REO Speedwagon een marktwaarde van circa 1600 frank, tot hij plots opdook in een lijst van een verzendbedrijf. Prijs : 200 frank. Voor heel wat platen, die in Europa niet meer beschikbaar zijn, kan men overigens tegen een redelijke (import)prijs in de Verenigde Staten terecht. Dichter bij huis geldt Engeland als bakermat van de verzamelkultuur. Het krioelt er dan ook van “second hand”-shops en gespecializeerde verzendbedrijven.

Wie per ongeluk een zeldzame schijf bezit, heeft uitzicht op een flinke winstmarge. Toch is van een heuse “beleggingsstrategie” geen sprake. De unieke “collector’s items” van muzikale grootheden niet te na gesproken, heeft een systematische aankoop van platen met hoop-op-waardestijging weinig zin. Het vinyl blijft meestal voor eeuwig en altijd trouw aan de aankoopwaarde van 300 à 400 frank (elpees) of 100 frank (singles).

Kaskrakers.

Voor elke muziekrichting ontwikkelt zich een gespecializeerde marktsektor met een eigen prijsevenwicht. De inhoud en de evolutie van een kollektie wordt bepaald door de persoonlijke smaak van de verzamelaar. Weze het jazz, traditionals, klassieke muziek of rock : elk segment herbergt enkele begeerde verzamel- (en beleggings)objekten.

Ondanks deze algemene tendens, groeide vooral in pop en rock een brede verzamelkultuur. Dit heeft in niet geringe mate te maken met de supersonisch snelle opeenvolging van rages en modetrends sinds de jaren ’50. Soms wordt gezocht naar singers/songwriters die niet de weg vonden naar het grote publiek. Maar dè klappers zijn de “vergeten” opnames van megasterren à la Beatles, Rolling Stones, Jimi Hendrix, Cliff Richard en natuurlijk “king himself” Elvis Presley.

Prijzen als de 10.000 frank voor de minder bekende Apple-LP van Badfinger zijn schering en inslag. Een heus “unicum” als de rocksingle “Stormy Weather” van The Five Sharps wisselde in ’77 voor meer dan 120.000 frank van eigenaar. Het ging om een letterlijk enig eksemplaar, waarvan zelfs de platenfirma de oorspronkelijke opnametapes niet meer liggen had. En nu we het toch over kaskrakers hebben : in ’88 haalde een zeldzame Rolling Stones op een Britse veiling 300.000 frank, maar het jaar daarop bleef hetzelfde album steken op 200.000 frank.

Uiteraard bleef de platenindustrie niet blind voor de doorbraak van de verzamelwoede eind jaren ’60/begin jaren ’70. In dit licht moeten we bijvoorbeeld de lancering van de Picture Disk begrijpen : gekleurd en/of geïllustreerd vinyl dat èn als marketingtruuk èn als verzamelitem werd aangewend. De Underground, een muziekrichting die furore maakte op het einde van de sixties, vormde de aanzet tot dit snufje. Groepen als Styx (“Blue Collar Man”) en Dizzy Men’s Band (“Red”) imiteerden met sukses.

Het neusje van de zalm zijn hoe dan ook de platen in beperkte oplagen. Dan wel de Bootlegs : niet-geautorizeerde opnames van (meestal) live-optredens. Of nog de later vaak prijzige demo- of promoversies van bekende platen.

Please re-release me…

De logika wil dat ook de cd-markt anticipeerde op de ongemeen hevige interesse in oud materiaal. Het regent al dan niet hermixte re-releases van gloriën uit de oertijd. Toch heeft deze tendens slechts een povere impact op de verzamelkultuur. De verzamelaar hecht immers belang aan de muzikale inhoud, dan wel aan het fenomeen “vinyl”.

De staat van een plaat speelt een grote rol in de overwegingen van de verzamelaar/belegger. Krassen en andere schade-elementen met een hoorbaar effekt zijn uit den boze. Zo ook een gescheurde of beschreven hoes. Verder moeten plaat en hoes volledig zijn, inclusief binnenhoes, tekstbladen en eventuele “extra’s”. Platen met fouten zijn alleen verkoopbaar indien de eksemplaren in uitstekende toestand biezonder schaars blijken.

Ook het feit of het al dan niet een plaat in originele druk betreft, vormt een doorslaggevend element in de waardering. Nieuwe oplagen van uitgeputte opnames kunnen de prijs van het origineel doen zakken, maar ze bereiken zelden of nooit hetzelfde prijsniveau. Ook napersingen in andere landen zijn doorgaans minder waard dan het origineel. Geen wonder dat verzamelaars minder dwepen met de Duitse of de Nederlandse “tweede beste” maar liever de hand leggen op de oorspronkelijke Amerikaanse of Engelse druk.

Zoekplaatje.

De kandidaat-belegger in fonoplaten stelt zich drie vragen. Wanneer is de verzameling kompleet ? Wat is de prijs van de platen in eigen bestand en de stukken die nog ontbreken ? Waar slijt ik mijn pareltjes ? Voor een antwoord op de eerste vraag kan hij terecht in diskografieën als Rock Record van Terry Hounsome en Rock LP’s van K.D. Tilch.

Wie geïnteresseerd is in enkele prijzen, raadpleegt de Price Guide van Nick Hamlyn. De tweede volledig herziene editie van 1992 omvat de prijzen van meer dan 41.000 platen, met een minimumwaarde van 200 frank voor een single en 600 frank voor een LP.

Vraag drie : hoe verkopen ? U adverteert een lijst met prijzen en voorwaarden in muziekwinkel of vakblad. Indien mogelijk treedt u toe tot een fanklub of een vereniging van verzamelaars. Men kan ook deelnemen aan jaarbeurzen, waarop platen en cd’s geruild en verhandeld worden (b.v. op 14 mei 1995 in Fort V in Edegem). Of u steekt uw licht op in de veilingzalen binnen en buiten de grenzen.

Ernst-Eberhard Manski

Mick Jagger en zijn Stones. Toppers op de platenveilingen.

Paul McCartney, voorman van The Fab Four : een logisch mikpunt van verzamelaars en beleggers.