De droomfabriek van Verhofstadt

De beleidsverklaring van premier Guy Verhofstadt gaf aanleiding tot verhitte politieke discussies, niet het minst binnen zijn eigen VLD. Maar hoe zit het met de economische kwaliteiten? Vier zwakke punten springen in het oog.

De realiteit is altijd stukken subtieler dan het politieke zwart-witdiscours. Het rozige beeld dat premier Guy Verhofstadt (VLD) bij zijn beleidsverklaring wou ophangen, is dan ook even ver naast de kwestie als de vernietigende kritiek waarmee de CVP probeerde te scoren. Hoe dan ook valt het niet te ontkennen dat Verhofstadt en zijn ploeg kwesties als lastenverlaging, terugverdieneffecten en de noodzaak aan marktwerking bespreekbaarder hebben gemaakt. Vanuit economisch standpunt vallen desondanks vier zwakke punten in de regeringsplannen op (voor het communautaire luik, zie blz. 145).

1. De regering is onvoorzichtig

Ten eerste stelt de regering zich op het vlak van de macro-economische omkadering helemaal niet voorzichtig op. In vergelijking met de voorspelling van de Hoge Raad voor Financiën, schroeft de regering de groeiverwachting voor 2001 terug van 3,1% naar 2,5%. In het licht van de minder gunstige ontwikkeling van de Amerikaanse conjunctuur, de olieprijzen, de rentevoeten en de beurzen, getuigt dit van goed huisvaderschap. Premier Verhofstadt zette die bijsturing dan ook sterk in de verf.

Veel minder aandacht kreeg de hypothese dat ons land ook over de jaren 2002-2005 een gemiddelde groei van 2,5% zal halen. De Belgische economie groeide tussen 1976 en 2000 gemiddeld net geen 1,9% per jaar. Onder economen heerst vrij grote eensgezindheid dat de potentiële groeivoet van de Belgische economie rond de 2% ligt. Opschuiven naar 2,5% is niet niks. De sprong van 2% naar 2,5% betekent dat de slagkracht van onze economie met 25% zou toenemen. Zo’n cijfer is ondenkbaar zonder dat er ingrijpende maatregelen komen om de efficiëntie te verhogen. Dat betekent niet alleen meer concurrentie op de arbeidsmarkt en op diverse productmarkten (energie, staatsbedrijven), maar ook serieuze ingrepen in de ambtenarij en de regelgeving. De beleidsverklaring biedt op al die punten weinig concrete perspectieven.

Tenzij er een internationaal mirakel uit de lucht valt, is de hypothese van 2,5% groei over de periode 2002-2005 niet realistisch. In één adem moeten we ook opmerken dat er een groot vraagteken hangt boven het amalgaam aan ingrepen dat Verhofstadt voorstelde. “Er hoeft op het vlak van economische groei niet veel te gebeuren opdat de beschikbare budgettaire marges als sneeuw voor de zon zouden smelten,” zegt Vincent Bodart, directeur van de dienst economische analyse van het Ires, het economisch onderzoeksinstituut van de UCL.

Samen met Jean Hindriks van de universiteit van Londen, simuleerde Bodart de gevolgen van verschillende scenario’s over groei- en renteontwikkeling. Daarbij gaan ze ervan uit dat de doelstelling om tegen het jaar 2005 een begrotingsoverschot van 0,7% van het bruto binnenlands product (BBP) te laten inschrijven, nageleefd zal worden. Daarnaast zei Verhofstadt expliciet dat de schuldafbouw zal oplopen “van 45 miljard in 2002 tot 145 miljard in 2005”.

Met een groei van gemiddeld 2,5% en een gemiddelde rente op de overheidsschuld die geleidelijk daalt van 6% in 2002 tot 5,8% in 2005, voorziet de Hoge Raad een budgettaire marge van 241 miljard frank tegen die einddatum. 145 miljard daarvan gaat naar schuldafbouw. Er rest dus een kleine 100 miljard effectieve beleidsruimte.

De budgettaire marge verkleint van 241 naar 166 miljard als de groei van 2,5% geleidelijk daalt naar 2% in 2005. Als men daarbovenop ook nog eens een lichte rentestijging kleeft (van 6% in 2002 naar 6,3% in 2005), dan blijft er nog een marge van 112 miljard over. Dat is niet eens voldoende om de vooropgestelde schuldafbouw te realiseren.

Als we een groeicijfer van 2% over de periode 2002-2005 hanteren, en een stijging van de gemiddelde rente op de overheidsschuld van 6% naar 6,5%, dan rest er nog een magere 44 miljard begrotingsmarge. Bij al die beschouwingen vergeten we dan nog even dat de beloofde stijging van de werkgelegenheid zelfs bij een economische groei van 2,5% nooit werd gehaald.

De aangekondigde beleidsinitiatieven, het streven naar een structureel begrotingsoverschot van 0,7%, en het verlangen om de schulden ernstig af te bouwen, het zijn zware klussen om gelijktijdig uit te voeren.

2. De fiscale positie verslechtert

Een tweede pijnlijk punt is dat de fiscale positie van ons land de komende jaren spectaculair zal verslechten. In de Economische en Monetaire Unie (EMU) bepaalt het fiscale klimaat in belangrijke mate hoeveel investeringen een land kan aantrekken en hoeveel jobs er gecreëerd kunnen worden. Uit elke internationale vergelijking blijkt dat België, ook binnen euroland, tot de zwaarst belastende landen behoort.

De aangekondigde belastingverlaging zal daar weinig aan veranderen. Jef Vuchelen, hoogleraar aan de VUB en lid van de cel Fiscaliteit van de Hoge Raad voor Financiën: “Eigenlijk voert deze regering binnen haar legislatuur een belastingverlaging van 27,5 miljard frank door, meer niet. Op dit ogenblik werken al onze buurlanden aan fiscale hervormingen. Die zullen ook wel enigszins gespreid worden in de tijd, maar toch veel minder dan in België. Het valt dus te vrezen dat de fiscale concurrentiepositie van onze economie verder achteruit zal boeren. Bovendien moeten we ons over de aanbodeffecten van zo’n beperkte belastingverlaging ook niet te veel voorstellen.”

Over de uitvoering van de belastingverlaging maakt Vuchelen zich helemaal geen illusies. “Zoals ik de cijfers van de regering interpreteer, zal er in 2005 een beleidsruimte van 140 miljard zijn. De fiscale hervorming en andere maatregelen slorpen daarvan echter al 80 miljard frank op. Als we ook nog eens rekening houden met de stortingen in het Zilverfonds – volgens de plannen 83 miljard in 2004 en 112 miljard in 2005 – dan moet men besluiten dat er minder dan niets overblijft voor de volgende regering. Dat is toch absurd. Als volgende regeringen deze strategie blijven doortrekken, gaan we in 2010 stemmen over wat er in 2050 zal worden uitgegeven door de overheid.”

3. Het Zilverfonds is onzeker

Een derde mistig punt is het Zilverfonds. Er hangt te veel onzekerheid rond het initiatief. De muffe reuk van ‘meer inkomsten volstaan, structurele maatregelen hoeven niet’ stijgt eruit op.

Met het Zilverfonds van minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP) wil de regering de onzekerheid wegnemen bij mensen die voor hun pensioen vrezen. Hoewel iemand als Peter Praet zich opgetogen toont over de lancering van het fonds (zie blz. 62), deelt Geert Noels, hoofdeconoom van de investeringsbank Petercam, dat enthousiasme helemaal niet. “Wat zijn de spelregels voor dat fonds? Er heerst grote onduidelijkheid over de middelen die men ervoor gaat aantrekken, over de bronnen waar die middelen uit moeten komen en over het gebruik van het binnengehaalde geld,” aldus Noels. “Wat mij nog het meeste verontrust, is de houding dat het aanboren van nieuwe fondsen volstaat om de problematiek aan te pakken. Zo ging men in het verleden ook vaak tewerk in verband met de sociale zekerheid. Het ontbreekt aan structurele ingrepen in de uitgavenmechanismen.”

4. De werkloosheidsvallen worden nóg groter

Tot slot staat het werkgelegenheidsbeleid van deze regering bol van de contradicties. Verhofstadt I erkent de realiteit van de werkloosheidsvallen, maar doet nagenoeg niets om de progressiviteit van ons fiscaal en parafiscaal systeem te verminderen. Daarnaast wordt de spanning tussen nettoloon en sociale uitkeringen niet verhoogd. Integendeel, de maatregelen die onder de noemer ‘sociale correcties’ worden gepresenteerd, zullen de werkloosheidsvallen nog groter maken.

De meest in het oog springende contradictie zit echter in de combinatie arbeidsduurverkorting en verhoogde activiteit van oudere werknemers. Hoe valt dit nu te rijmen? Gaan we er voortaan naar streven om de jongeren minder te laten werken en de ouderen meer? De noodzaak om tot een compromis binnen paars-groen te komen is voor dit thema uitgedraaid op een sociaal-economische draak.

JOHAN VAN OVERTVELDT