Circ

Het kunstje wordt kunst

Circ staat voor een totaal nieuwe,Ž progressieve circuskunst.Ž Zo bloklettert de promotie voorŽ Royal Flush.Ž Werd het circus vervangenŽ door theater ? Ž We vroegen het aan de regisseurŽ en zochten enkele artiesten opŽ achter de coulissen.Ž

TEKST : LUC DE DECKER

Terwijl Christoph Müller zich ontschminkt in het pijnlijk schelle licht van een nauwe theaterloge, legt hij uit dat zijn act veeleer in de klassieke muziek wortelt dan in het circus. Onder de naam Kristalleon treedt de Keulense artiest op als glasharpspeler. Ongetwijfeld zag u al collega’s van hem aan het werk. Ze spelen melodieën door het raken, tokkelen of bestrijken van glazen, al dan niet gevuld met water. Kristalleon kneedde de act evenwel om van een variéténummer naar een opvoering waarin de poëzie en de muziek belangrijker zijn dan de fysieke prestatie. Het kunstje wordt kunst.

Het doorroeren van circusnummers tot volwassen taferelen is kenmerkend voor de leden van Circ. Deze internationale verzameling van topartiesten opereert vanuit het Duitse Ginsheim bij Mainz. Eind oktober brengen ze hun comedy & variety showRoyal Flush in het Brusselse Koninklijk Circus.

Cirque du Soleil

doemt onvermijdelijk op als er gesproken wordt over cirque nouveau. Deze Canadese groep introduceerde een eigentijds totaalspektakel, waarin de acts met vaart aaneengeregen worden door een verhalende fil rouge. Terwijl de klassieke pistes wegkwijnden, trok deze nouvelle vague volle tenten. Met shows als Saltimbanco toerde ze de halve wereld rond.

De vergelijking met Cirque du Soleil wordt in de verf gezet door de aanwezigheid van de in Keulen wonende Parisien Frederic Zipperlin. Voor Royal Flush tekende hij niet alleen als coproducent, maar treedt hij ook in meer dan één artiestengedaante op. Als Boul jongleert hij naast, op en zelfs in balonnen. Met deze act toerde hij twee jaar lang rond met Cirque du Soleil. Prompt waarschuwt Zipperlin dat Royal Flush helemaal geen doorslagje is van de Cirque. Terwijl hij de GSM dichtklikt (hij is een veelgevraagd artiest die ook de roemruchte variétébühnes van de grootsteden frequenteert), legt hij uit : “Circ zet een stap verder. Royal Flush is poëtischer, warmer.” De Parijse regisseur Michel Joly vult aan : “Let wel, het zijn stuk voor stuk sterke circusnummers. Dat mag ik gerust zeggen, want ze kaapten al op meer dan één belangrijk festival de trofeeën weg. Wat hen onderscheidt, is dat ze naast de truc of de fysieke prestatie, ook een ziel in hun act leggen. Ze worden acteurs. Volgend jaar zal dat nog beter tot uiting komen. Dan creëren we Bouffon, een totaalwerk waarin circus en theater helemaal versmelten.”

Christoph Müller, die van bij het eerste uur tot de kern van Circ behoort, wijst erop dat er al verschillende nieuwe initiatieven zijn. Hij noemt het een avant-garde die de circusgrenzen alsmaar verder opschuift naar de choreografie en het theater. “Jammer genoeg slaagden de nieuwelingen er nog niet in het publiek zo massaal te bereiken als Cirque du Soleil.” Zelf genoot hij zijn opleiding bij Roncali, het Duitse boegbeeld van het alternatieve circus.

Ook in België

liet de vernieuwing zich voelen, zij het vooralsnog op een bescheiden manier bij Circus Ronaldo. De familie Van den Broeck zocht ook al tevergeefs naar een naam voor hun spektakel. Ze waagde zich tot dusver aan Commediantentheater & Circus, waarin niet toevallig de echo van de commedia dell’arte weerklinkt. Het kan al evenmin toeval zijn dat Circ-regisseur Michel Joly, die nota bene 20 jaar lang politiek journalist was voor Le Monde, afstudeerde als theaterwetenschapper met een eindwerk over de commedia dell’arte.

Door zich uitdrukkelijk te laven aan die oerbron, stappen de alternatieve circusmakers helemaal voorbij aan de pioniers van het klassieke circusvermaak. Die traditie spruit immers niet uit de schouwburg en zelfs niet uit de straatoptredens voort, maar uit de ruiterschool. Op het einde van de 18de eeuw vertoonde de Londense oud-sergeant van de cavalerie Philip Astley zijn paardendressuurkunsten aan een publiek. Gaandeweg pikte hij vuurspuwers en andere artiesten op jaarmarkten op en het circus kreeg vorm. Ze noemden hun show amfitheater. Toen Napoleon in 1806 het etiket theater verbood voor alles wat hij niet tot de Grote Kunst rekende, kwam de naam circus in zwang. In arren moede leende men dan maar de naam van de historische Romeinse arena’s die gebruikt werden voor paardenrennen.

Buiten paarden waren er geen dieren te bespeuren in het oorspronkelijke circus. De exotische exemplaren, apen en olifanten voorop, sijpelden pas geleidelijk binnen. Voorheen waren ze enkel te zien in de schaarse dierentuinen en in rondreizende kermisattracties, zeg maar in rariteitenkabinetten. In het nieuwe circus ontbreken de dieren weer. Zelfs de paarden zijn van de meeste alternatieve affiches geschrapt. Het ethische aspect (geen dierenleed) en de terugkeer naar de artiest als performer-komediant liggen aan de oorzaak ervan.

“Het is echter niet zo evident om een artiest uit het traditionele circusmilieu ook te laten acteren”, commentarieert Michel Joly. “Ze zijn geconcentreerd op de fysieke prestatie en dat is ook hoogstnodig. Sommigen kunnen letterlijk hun nek breken. Daarom organiseren we workshops om hen inzicht te verschaffen in het acteren.”

Kristalleon

en opvallend vele andere artiesten uit het cirque nouveau stammen niet af van een traditionele circusfamilie. “Misschien zoeken ze daarom ook intenser. Ze moeten zich wel onderscheiden om aan de bak te komen”, overweegt Müller. “Als buitenstaander is het ook gemakkelijker om in te zien dat het klassieke circus het zich op enkele uitzonderingen na te gemakkelijk gemaakt heeft. Het is zichzelf blijven herhalen en dat is voor elke artistieke discipline moordend.” De kunstjes moesten verkopen, net als de popcorn, de ijsjes en de wimpels, maar nieuwe impulsen lieten (te) lang op zich wachten.

Müller zelf studeerde af aan de afdeling Kunst & Design van de befaamde Technische Hogeschool van Keulen. Het ontwerpen van glas en zijn voorliefde voor muziek leidden tot het bespelen van de glasharp. Hoewel hij nooit muziek studeerde, componeert hij ook filmmuziek en zijn eigen partituren voor glas en water. “Er bestaat zelfs een volwaardig repertorium voor de glasharp”, beklemtoont hij. “Het instrument maakte deel uit van het barokorkest. Ook Wagner gebruikte het.” Zelf houdt hij meer van een meditatief register. Maar zijn Venetiaans harlekijnpak met 400 spiegels speelt ook met lichteffecten, zodat hij even goed refereert aan een uitspraak van Ernest Hemingway : “Het circus is de enige plaats waar ik gedroomd heb met mijn ogen open.”

Royal Flush is te bewonderen in het Koninklijk Circus, Onderrichtstraat 81 in het centrum van Brussel van woensdag 29 oktober tot en met zondag 2 november. Een ticket kan gecombineerd worden met een Royal Flush Dinner, een Royal Flush Drink of een wandelbuffet in de piste. Reservatielijn : (03) 820.19.20.

Kristalleon kneedde het glasharpspel om van een variéténummer naar een opvoering waarin de poëzie en de muziek belangrijker zijn dan de fysieke prestatie. Het kunstje wordt kunst.

De figuur Boul werd geboren in de Cirque du Soleil.

Wat hen onderscheidt, is dat ze naast de truc of de fysieke prestatie, ook een ziel in hun act leggen.