Born to shop

In de kluis van Moresnet woont het leven in kleine kamers en eenvoudige woorden. “La petite soeur ermite” heeft een telefoon en begeleidt aidszieken. Voor de rest bestaat zij als de antieke eremieten in hun rotsnesten aan de Rode Zee. Harrods, connais pas. Totale en bewuste anticonsumptie in dit land van tonnen kerstlekkernij.

Londen op zaterdagnamiddag 6 december. Aan Harrods zuchten de trottoirs onder de horde winkelaars. Niemand let op niemand ; achter de poorten van het rijk van Al Fayed ruilen de rovers van Ali Baba hun ponden, dollars, Deutsche marken, guldens, franken, peseta’s en yen voor luxe. Vrouwen tonen in de tempel van het consumeren een ring met de leuze Born to shop. Bij de kassa klinkt jingle bells. De kersthonger begint steeds vroeger en is steeds moeilijker te stillen.

Hier krijg je heimwee naar de zuinigheid van je grootmoeder, die voor 250 frank een jas liet keren, veel geld, maar het loonde de moeite want hij was nog goed, zei de kleermaker. Hier denk je aan de doos in de kast thuis met het etiket : eindjes touw of het sop na de was dat nog even over de keukenvloer ging.

Op zaterdag 29 november werd ongemerkt in België de Niet-Winkeldag gevierd. Buy Nothing Day is een Canadees initiatief uit 1992. Wat van de consument wordt verwacht op die dag is dat hij de portemonnee sluit. De actie is gestart als een openlijk protest tegen de consumptieverslaving. Ted Dave is de vader van Buy Nothing Day, uit ergernis over het onvermogen van mensen om zich te amuseren zonder geld te besteden. Ted Dave is een actievoerder van de jonge soort : hij verspreidde zijn anti-consumptieboodschap langs Internet en vandaag zit zijn oproep wereldwijd bij een waaier van contestanten. In de VS en Canada verschijnen tv-spots voor Buy Nothing Day en wordt gedemonstreerd bij shopping malls. België had dit jaar georganiseerd dienen aan te haken, maar het protest heeft nog geen structuur. Internationaal sloegen graswortel-organisaties de handen in elkaar met milieumilities als Friends of the Earth, de Britse evenknie van de Bond Beter Leefmilieu. In ’96 zeiden Australië, Zweden en Nieuw-Zeeland present, Nederland en Noorwegen gingen dit jaar mee. Buy Nothing Day draagt de winkeliers geen kwaad hart toe, het is een symbolische actie voor de verbruikers van het rijke westen om bewust één dag per jaar niet te winkelen en zich te bezinnen op de kloof tussen Eerste en Derde Wereld.

Minder consumptie

Niet-Winkeldag illustreert een nieuwe trend, downshifting : bewust minder consumeren, trager leven. De stap van downshifting naar een her-ijken van relaties en eenzaamheid is kort. Wie is vandaag niet geobsedeerd door persoonlijke relaties ? Van wieg tot graf hebben wij de behoefte, of de behoefte wordt aangepraat, om relaties te hebben, te wensen. Wie eenzaamheid zoekt, is rijp voor de psychiater omdat het credo luidt dat het vermogen om contacten te hebben en te behouden bepalend is voor de gezondheid van de geest. Als de eenzaamheid wordt bediscussieerd, is het in termen van het “probleem van de eenzaamheid”. Deze hedendaagse houding staat in scherpe tegenstelling tot vroeger ; levensvervulling buiten de samenleving werd bewonderd en aangezien als een bewijs van helderheid en innerlijk evenwicht. Kluizenaars bouwden grote reputaties op, niet alleen door hun ascetisme maar vooral door hun kennis van het menselijke bestaan.

De aanhangers

van de natuurgeneeskunde en het sapvasten, de Vlaamse kunstenaar Thierry de Cordier die zich van de mensen, de steden en de tamtam van de vooruitgang heeft teruggetrokken (hij stelde in september zijn tekeningen tentoon in het Kröller Müller Museum op de Hoge Veluwe) schuiven op naar deze traditie. Wie staat echter verder van de consumptiedrift en de relatiedwang dan eremieten ? In het bos, in de woestijn, op een hoogte leven zij in onthechting, soberheid en eenzaamheid. Heeft ons land nog eremieten ? Wie kan het beter weten dan voorlichter Toon Osaer van het aartsbisdom Mechelen. Op de vraag volgt vriendelijk een lijstje met vier namen. Per fax vind je ze niet, brieven zijn de beste weg. Van de vier is er één positief antwoord, de overige kluizenaars beroepen zich op hun totale afzondering.

Gevecht met de duivel

Leest la petite soeur ermite (geen hoofdletters) de teksten over eenzaamheid van Petrarca (zie kader : Eenzaamheid) ? Zo letterkundig en intellectueel klinkt het gesprek niet in de kluis op de beboste helling van de Calvaire in Moresnet, Land van Herve, een menggebied voor België, Nederland en Rijnland. La petite soeur ermite, eenvoudig, zij heeft geen meisjesnaam, geen gewijde naam, woont 21 jaar in Moresnet en is een volgelinge van de Franse oud-officier en kluizenaar Charles de Foucauld. Haar leeftijd is onbepaald, de huid doorzichtig, de handen fijn, het hoofddoek wit, het habijt blauw, de woorden opgewekt, de ruimten basic. We praten in de kleine keuken, op de tafel ligt een open Bijbel en een stapeltje post om te beantwoorden (“Er zitten soms brieven tussen van tien bladzijden, ik antwoord met een postkaart.”). De telefoon wordt opgenomen op maandag, dinsdag en woensdag, er staat een radio, echter geen televisie, aan de muur hangt de spreuk Sag nicht alles was du weißt, aber wisse immer was du sagst : “Men vraagt me raad, een gesprek, vooral intellectuelen, want kennis alleen geeft geen rust en vrede. Etre ermite c’est être écoute. Ik ontvang mijn bezoekers maximaal vier uur per dag en telkens 45 minuten. Het gevecht tegen de verleiding om me belangrijk te voelen is nooit beëindigd.” In juni werd ze aangevallen door een geesteszieke en lag ze drie uren bewusteloos in de ermitage. ” Je n’ai pas porté plainte”

Wat is een kluizenaar ? “Hij geeft zich volledig over aan de schepper, in een leven van eenzaamheid. De kluizenaar getuigt door te geven, niet door woorden, maar door zijn leven. Uren breng ik door in de gebedskamer onder het dak, de aanbidding ‘s nachts is belangrijk, het doet pijn om midden in de slaap op te staan, je bidt dan als in de woestijn, omgeven door een goddelijke stilte.” Om negen uur ‘s avonds begint een korte en eerste nachtrust, om 10 minuten voor middernacht staat ze op voor 3 uur aanbidding, daarop keert ze terug in haar cel voor een rustpauze, kwart voor zes opnieuw recht en ochtendgebeden tot 7 uur enzovoort. Echter : “Als een arme, een zieke, een stervende een beroep doet op de kluizenaar, dan moet deze soepel en beschikbaar zijn, om zich nadien opnieuw terug te plooien op de solitude amoureuse voor de eeuwige.” In Aken heeft ze gedurende een hele poos één nacht op twee gewaakt bij een aidspatiënt : “Hij was kwaad toen hij me zag, ik heb meteen gezegd, ik ben slechts een demi-nonette want klein, je peux vous embrasser ?”

La petite soeur ermite leeft met een minimum aan meubilair, kleding en voedsel : “Veel mensen vandaag verliezen of vinden nooit de vrede omdat ze overladen zijn par trop d’objets, een hinderpaal voor de innerlijke stilte.” Tweemaal per dag eet de kluizenares, voornamelijk fruit en groenten, maar zo’n dagen worden afgewisseld met langere en zware vastenperiodes. Op zaterdag brengt een boer een maaltijd voor zondag : “Bij het begin van mijn leven als eremiet heb ik drie maanden geleefd in totale stilte, zonder briefwisseling, zonder lectuur voor een volledige zuivering. Je moet sterk staan want het kluisleven is een bestendig gevecht met de duivel die tracht de kluizenaar te ontmoedigen met praatjes over de zinloosheid van zijn leven.”

Occasionele bezoekers

zijn welkom in de kluis van Moresnet, alhoewel : “Ik heb alles verlaten, vader, moeder, broers, zussen, land en vrienden om me hier te vestigen, geconcentreerd op de stilte en de toewijding.” De ermitage ligt aan de rand van het dorp : “Een kluizenaar hoeft niet per se in de verre natuur te wonen. Parijs heeft honderd stedelijke eremieten. De woestijn is meer een ideaal dan reëel, een landschap van de geest.”

FRANS CROLS

SHOP TILL YOU DROP De internationale van de consumptieverslaafden. Wie opent een afkick-boerderij voor deze vorm van drugs ?