Baudouin Prot of Herman Van Rompuy?

In de slag om Fortis Bank komt deze vraag weinig aan bod: wat is de beste oplossing voor de Belgische economie? Zijn de bedrijven en de belastingbetaler beter af met een verkoop van Fortis Bank aan BNP Paribas, of is een echte staatsbank voor hen een betere optie? Hoog tijd om de argumenten in deze delicate afweging op een rijtje te zetten.

België houdt de adem in. Hoe zal het Fortis-kwartje rollen? Wordt het kop of munt? Kop: Fortis Bank wordt verkocht aan BNP Paribas van Baudouin Prot. Munt: Fortis Bank wordt voor onbepaalde tijd een Belgische staatsbank, onder supervisie van de regering-Van Rompuy. Het hof van beroep heeft beslist dat de aandeelhouders van Fortis Holding het muntstuk mogen opgooien. Zij mogen op 11 februari beslissen of ze de verkoop van Fortis Bank aan BNP Paribas aanvaarden (in ruil voor een betere prijs) of wegstemmen.

De kans is echter niet onbestaande dat de Belgische regering, BNP Paribas en de aandeelhouders alsnog tot een vergelijk komen. Achter de schermen wordt duchtig onderhandeld. “Niemand heeft er belang bij de zaak op de spits te drijven. Zonder akkoord, en bij gebrek aan informatie, zullen de aandeelhouders tegen de verkoop aan BNP Paribas stemmen. Dan dreigt een chaos die niemand wil”, zegt een waarnemer. “Het risico dat de aandeelhouders de verkoop aan BNP Paribas afschieten, mag niet onderschat worden. Er moet tegen dan een plan B, de nationalisatie van Fortis Bank, klaarliggen. Vooral omdat het internationale bankenlandschap weer in een diepe crisis kan verzeilen, waarbij de overheden massaal tussenbeide moeten komen. Fortis Bank riskeert dan weer aangeschoten wild te worden. Dat kan de kredietwaardigheid van de Belgische regering ondermijnen”, wordt in bedrijfskringen gevreesd.

De hele discussie gaat echter grotendeels voorbij aan een cruciale vraag: wat is voor de Belgische economie en overheidsfinanciën eigenlijk de beste oplossing? Is een verkoop aan BNP Paribas beter voor de staatskas en de werkzekerheid voor het personeel? Welke oplossing garandeert het best de kredietverlening aan de Belgische bedrijven en bescherming van de spaardeposito’s? Opvallend is dat de pleitbezorgers om Fortis Bank in Belgische staatshanden te houden, in aantal toenemen.

Het debat is intens, en wellicht kan niemand de pro’s en contra’s van elke keuze afwegen. Wat vóór BNP Paribas pleit, is vaak een argument tégen een nationalisatie van Fortis, en vice versa. Aan beide scenario’s kleven dus zware risico’s. Daarom kan het geen kwaad om ook alternatieve mogelijkheden te verkennen (zie kaderstuk).

Fortis Bank moet verkocht worden aan BNP Paribas, want…

… België is niet om staat om Fortis (en Dexia en andere) te dragen

De Belgische regering houdt vast aan het akkoord met BNP Paribas, in de eerste plaats omdat ze vreest over onvoldoende financiële slagkracht te beschikken om zowel Fortis als Dexia (en eventueel nog meer noodlijdende financiële instellingen) de hand boven het hoofd te houden. Bij een volledige nationalisatie van Fortis Bank alleen al, staat de overheid borg voor honderden miljarden euro’s. Verzwakte banken in kleine landen zijn een geliefkoosde prooi op de markten. “België is misschien te klein om drie grote financiële instellingen te herbergen, zelfs als Dexia gesplitst wordt”, zegt Etienne de Callataÿ, hoofdeconoom van Bank Degroof.

De Belgische overheid moet al een hogere risicopremie betalen op nieuwe overheidsschuld. Hoe meer risico’s ze op zich neemt, hoe hoger de kosten voor de belastingbetaler oplopen. De regering probeert daarom zoveel mogelijk risico’s van haar balans te halen. De verkoop aan BNP Paribas impliceert ook dat aan het einde van de rit de spaardeposito’s gegarandeerd worden door de Franse overheid. Maar, zegt professor Paul De Grauwe (KULeuven): “Dat klopt niet. Of Fortis alleen staat of deel wordt van BNP Paribas, het is de Belgische staat die finaal alle risico’s dekt.”

Dat België worstelt met de bankdossiers heeft ook dieperliggende oorzaken. Econoom Koen Algoed (HUBrussel en Vives) legt uit: “Dat Fortis Bank grotendeels verkocht werd tegen de huidige voorwaarden, is wellicht de ‘kostprijs van België’. Gegeven de kwaliteit van onze instellingen, en de hoogte van de overheidsschuld, heeft de Belgische overheid het niet aangedurfd om met een tijdelijk genationaliseerde bank naar de markten te gaan, zoals de Nederlandse overheid bijvoorbeeld wel gedaan heeft. Onze overheid was ‘blij’ dat BNP Paribas Fortis Bank België grotendeels wou overnemen. Men kan het BNP Paribas niet kwalijk nemen dat die in een sterke onderhandelingspositie stond en het onderste uit de kan heeft gehaald.”

… Fortis Bank kan nog niet op eigen benen staan

Fortis Bank overleeft vandaag bij de gratie van noodfinanciering van BNP Paribas, en geniet minstens tot 11 februari van het statuut van staatsbank. Stemmen de aandeelhouders tegen de ontmanteling van Fortis, dan hoort Fortis Bank eigenlijk weer voor 50,1 procent eigendom te worden van Fortis Holding, en behoudt de staat maar 49,9 procent. Deze structuur bleek begin oktober niet levensvatbaar. Grote klanten bleven massaal hun geld opeisen en de Nationale Bank moest tot 100 miljard euro noodkredieten geven aan Fortis Bank. Ze zijn er aan de Berlaimontlaan nog altijd niet goed van. Het is een open vraag of deze constructie vandaag wel levensvatbaar zou zijn. “Fortis Bank telt nog veel grote institutionele depositohouders. Blijven zij bij een bank die nog eens moet aankloppen bij de Nationale Bank voor noodfinanciering?”, zegt een regeringsonderhandelaar. Als BNP Paribas de zaak niet mag overnemen, zal de staat wellicht geen andere keuze hebben dan de volle 100 procent in Fortis Bank te nemen. Beseffen de aandeelhouders van Fortis voldoende dat de overheid misschien niet meer bereid is om zoals in oktober 4,7 miljard euro neer te tellen voor die 50,1 procent van de aandelen die ze moet aankopen?

Als bovendien een zelfstandige Fortis Bank weer stijgende levenskansen heeft, is dat precies omdat de overheid de groep eerst redde van de ondergang. “Misschien had men beter Fortis eerst failliet laten verklaren. Dat had ons heel wat juridische ellende bespaard. Maar dat heeft men niet aangedurfd”, zegt een waarnemer. En zegt Karel Lannoo, directeur van de Brusselse denktank CEPS: “De stijgende levenskansen die steeds meer mensen aan een Fortis op eigen benen toedichten zijn kunstmatig, want enkel te danken aan het grootschalige overheidsingrijpen op de financiële markten.”

… pacta sunt servanda

“We willen niet nog meer onzekerheid scheppen door terug te komen op de verkoop aan BNP Paribas. Akkoorden zijn er om gerespecteerd te worden”, klinkt het in regeringskringen. Toch stellen heel wat waarnemers vragen bij de houding van de regering om halsstarrig vast te houden aan de deal met BNP Paribas. “Het lijkt erop dat de regering een schadevergoeding moet betalen als ze de deal opblaast. Het is een zeer spijtige zaak dat de regering zich gebonden heeft aan BNP Paribas na een ondoorzichtige onderhandeling in het eerste weekend van oktober”, zegt een bankier.

… zo kan er goed bestuur bij Fortis Bank komen

Fortis Bank wacht nog een zware herstructurering. Sinds de val eind september is het huis nog niet op orde gezet. Wellicht heeft alleen een externe partij het gezag en de macht om harde beslissingen te nemen. Weinigen hebben er vertrouwen in dat de Belgische overheid Fortis Bank kan omturnen tot een gezond bedrijf. Bovendien zegt professor Jef Vuchelen (VUB): “Fortis Bank zal nooit kunnen groeien, want ze moet vroeg of laat door een herstructurering en privatiseringsoperatie. Dan wordt Fortis Bank toch misschien overgenomen door een Franse bank.”

Professor Arnoud Boot (Universiteit Amsterdam) pleit voor de verkoop aan een sterke partner: “Dat is eigenlijk altijd de beste oplossing. Fortis Bank kan dan in principe meteen volle kracht vooruit. De overheid is bijna niet in staat om een bank te managen. Het is ook heel moeilijk om de politiek op redelijk grote afstand te zetten van de bank. En is het niet een van de problemen in België dat de ‘oude’ kliek te veel vasthoudt aan het verleden, en te veel invloed heeft op politiek?”

Karel Lannoo vult aan: “Heeft de staat enige ervaring om een dergelijke grote bank te besturen? Als de keuze moet worden gemaakt tussen BNP Paribas en de staat, dan kies ik voor efficiëntie. Een staatsgecontroleerde onderneming zal ons op lange termijn nog meer kosten, inclusief politieke benoemingen, onduidelijkheden in de hiërarchie, incompetentie, enzovoort. Als de staat nu verkoopt, dan is ze ervan af. Deze verkoop is het gevolg van slecht bestuur en toezicht, waarvoor we nu het gelag betalen. We moeten door de zure appel bijten.”

Ook Etienne de Callataÿ wijst op de gevaren van staatsinmenging: “Een politisering van zowel het interne beleid als het kredietbeleid is een groot risico. Daarnaast kan er een belangenconflict rijzen, want de staat wordt zowel speler als toezichthouder op de bankenmarkt.”

…. de Belgische bankenmarkt wordt niet ontwricht

“Een genationaliseerde bank maakt het de concurrenten moeilijker”, zegt Arnout Boot. Dexia en KBC hebben het al niet onder de markt, en een concurrent die van een volledige staatsgarantie geniet, kan hun klanten kosten en/of hun verplichten hun kapitaalratio’s op te trekken. “Fortis Bank als volle staatsbank zien we niet graag gebeuren”, zegt een topbankier.

Toch kregen in andere landen ook al diverse banken op een verschillende manier overheidssteun. Soms was dat met extra kapitaal, soms met waarborgen, en soms via achtergestelde leningen. Dat heeft tot nu niet voor grote verschuivingen op de markt gezorgd. Alleen toen Ierland alle deposito’s garandeerde, is er wat spaargeld van Britse naar Ierse banken gevloeid. “Als de tijden echter weer normaal worden, kan de markt wel vertekend raken”, zegt een waarnemer. En zegt professor emeritus Theo Peeters (KULeuven): “Op korte termijn is Fortis Bank gezien de reputatieschade te zwak om de concurrentie op een hoopje te spelen. Op langere termijn kan ze een rol spelen, maar een nationalisatie is slechts een tussenoplossing.”

… de Europese eenheidsmarkt is er- mee gediend

“De zaak-Fortis dreigt een voorbeeld te worden van de balkanisering van de Europese financiële markten. Als in deze crisis elk land vanuit een nationalistische reflex kiest voor de eigen banken, en een verkoop aan buitenlandse banken wil voorkomen, dan dreigen jaren werk om een Europese financiële markt te bouwen verloren te gaan”, zegt Karel Lannoo.

Fortis Bank moet volledig in handen van de staat komen, want…

… Fortis Bank is levensvatbaar

Een groeiend aantal mensen dicht een zelfstandig Fortis stijgende levenskansen toe. “De redenering dat de bank BNP Paribas nodig heeft om te overleven, is belachelijk”, zegt een bankier. En zegt Paul De Grauwe: “De regering heeft gekozen voor een uitverkoop in plaats van een nationalisatie omdat de liberale excellentie Didier Reynders om ideologische redenen een nationalisatie onverteerbaar vond. Niemand wil dat natuurlijk toegeven. Daarom worden als rookgordijn fictieve technische redenen uitgevonden die een stand-alone onmogelijk zouden maken. Dat is onzin. Fortis Bank kan een beroep doen op de Europese Centrale Bank om liquiditeitsproblemen te overbruggen.” En zegt Theo Peeters: “De regering heeft te veel oog voor de risico’s op korte termijn, en te weinig oog voor de opbrengsten op lange termijn. Het is verdedigbaar om op zekerheid te spelen, maar voor de Belgische economie is dat misschien niet de beste zaak.”

… Fortis Bank is voor een te lage prijs verkocht

De regering verkocht begin oktober 75 procent van Fortis Bank aan BNP Paribas in ruil voor een belang van 11,6 procent in BNP Paribas (wat bij het afsluiten van de deal 8,25 miljard euro waard was). Dat is voor velen te weinig, zeker omdat de beurswaarde van de aandelen van BNP Paribas intussen ruim gehalveerd is. “BNP Paribas verwerft een derde van de Belgische markt voor een appel en een ei. Ik zie niet in waarom wij een dominerende marktpositie geven aan de Fransen, in ruil voor bitter weinig”, zegt Paul De Grauwe.

Gegeven de lage overnameprijs moest het stand-alonescenario een kans gekregen hebben, vindt ook Koen Algoed: “De overheid heeft nu ook risico genomen door aandeelhouder van BNP Paribas te worden.” Een bankier merkt ook op dat de waarde van Fortis Bank wellicht veel sneller zou herstellen dan die van BNP Paribas. “Door Fortis Bank-aandelen te ruilen tegen BNP-aandelen, heeft de Belgische overheid daarom eigenlijk in BNP Paribas geïnvesteerd”, zegt deze bankier.

Ook Geert Janssens, projectmanager van VKW Metena, pleit voor uitstel van de verkoop van Fortis Bank: “De verkoop aan BNP Paribas gebeurde onder extreem ongunstige marktomstandigheden. Gezien de paniek en de krapte op de kapitaalmarkten, was het niet gemakkelijk om een bank van de grootte van Fortis te verkopen. Paribas was dan ook de enige echte kandidaat, en dit terwijl de overheid erop was gebrand om Fortis zo snel mogelijk in een veilige haven te loodsen. Er bestaat onzekerheid over de intrinsieke waarde van Fortis, maar door de onevenwichtige machtsverhouding heeft BNP Paribas waarschijnlijk erg goede voorwaarden bedongen. Het is niet uitgesloten dat, wanneer de bankencrisis achter de rug ligt, Fortis gesaneerd is en er meer duidelijkheid bestaat over de waarde van de portefeuille, de overheid Fortis kan verkopen voor een veelvoud van de prijs die nu op tafel ligt.”

… de kredietverlening aan de bedrijven moet worden gegarandeerd

Een veel gehoorde klacht is dat België opnieuw een strategisch beslissingscentrum verliest aan Parijs als Fortis Bank verkocht wordt. Het kan een handicap zijn als kredietdossiers langs Parijs passeren. “Als puntje bij paaltje komt, zullen bij krediet-schaarste de langetermijnrelaties van doorslaggevend belang zijn om een krediet al dan niet toe te staan. Deze relaties bevinden zich vaak binnen de landsgrenzen. BNP Paribas zal in hoge nood in de eerste plaats de Franse trouwe klanten bedienen.”

Nog een andere bankier zegt: “Het is een ramp als Fortis verfranst wordt. Voor de kmo’s dreigt de toegang tot exportkredieten moeilijker te worden als de procedure via Parijs loopt.”

Daarom zegt ook Rudi Thomaes, gedelegeerd bestuurder van het VBO: “Als Fortis Bank aan BNP Paribas wordt verkocht, dan dringen we erop aan dat het expertisecentrum van de exportfinanciering in Brussel blijft. Fortis Bank heeft altijd een vooraanstaande rol gespeeld op deze markt. Onze exporteurs hebben er absoluut geen boodschap aan dat deze activiteit naar Parijs zou verhuizen.”

Ook Kris Vansanten, managing partner van het financiële adviesbureau Quanteus, waarschuwt: “Wat als de situatie verergert? Zal BNP Paribas dan voldoende steun bieden voor de dossiers van de grote Belgische bedrijven? BNP Paribas is bovendien enkel geïnteresseerd in de retailactiviteiten van Fortis Bank. Wat zal er gebeuren met de andere activiteiten zoals merchant banking of de dealingroom? Er is een groot risico op verlies van banen en toegevoegde waarde in Brussel.”

… we mogen niet naïef zijn

Etienne De Callataÿ: “Ook al was het gedrag van sommige private financiële instellingen schandalig, ik blijf de voorkeur geven aan privé-eigendom. Maar toch zou ik in de huidige omstandigheden de neiging hebben om voor de oplossing van een volle staatsbank te kiezen. We moeten een naïeve aanpak van de internationale mededinging vermijden. Als onze handelspartners hun bedrijven verdedigen en beschermen, dan moeten we dat ook doen. De bedoeling is jobs met toegevoegde waarde in België te behouden en misschien Fortis Bank te verkopen tegen een hogere prijs als er later meer gegadigden zijn.”

… BNP Paribas is geen sterke partner

De keuze voor BNP Paribas als beste oplossing stoelt in niet geringe mate op het idee dat de Franse bank een sterke moeder zou zijn voor Fortis Bank. Maar ook BNP Paribas krijgt het steeds moeilijker. Koen Algoed: “BNP Paribas is niet de ‘maagdelijke bank’ zoals men heeft laten uitschijnen op het moment van overname: BNP Paribas heeft ook met vuur gespeeld, en is ook getroffen door rommelkredieten.”

Kris Vansanten wijst erop dat de grote financiële groepen absoluut niet immuun voor de crisis zijn. “Recentelijk is Citigroup bijna failliet gegaan, Bank of America had overheidssteun nodig, en er was een recordverlies voor Deutsche Bank. Kunnen grote partijen wel geloofwaardig de rol blijven spelen van redder in nood? We moeten de vraag stellen of BNP Paribas spijkerharde garanties heeft gegeven voor Fortis. Met andere woorden, als Fortis Bank niet aan haar verplichtingen kan voldoen, is BNP Paribas dan verplicht om over de brug te komen, of kan het ervoor kiezen Fortis Bank failliet te laten gaan? In dit geval nam BNP Paribas met de overname van Fortis Bank een optie op toekomstige winst, zonder de verplichting om mogelijke verliezen te dekken.”

Koen Schoors sluit zich daarbij aan: “Hoe gezond is BNP Paribas eigenlijk en hoe kan je vermijden dat het Fortis Bank gebruikt als een citroen om leeg te persen, zoals Swissair destijds deed met Sabena?” (T)

Door Daan Killemaes