‘Al 70 à 80 procent kans dat wij een sterk coronavaccin zullen hebben’

Als voorzitter van de Duitse vaccinontwikkelaar CureVac is Jean Stéphenne volop betrokken bij de strijd tegen covid-19. De ex-topman van de marktleider GSK Vaccines is steeds optimistischer over een vaccin.

Weinigen kennen de vaccinwereld zo goed als baron Jean Stéphenne (70). Het icoon van het Waalse bedrijfsleven bouwde GSK vanuit Waals-Brabant uit tot dé referentie in vaccins, maar hij was ook de architect van het sociaaleconomische marshallplan dat het Waalse bedrijfsleven weer op de kaart zette, was voorzitter van de Waalse werkgeversfederatie UWE en trok als volleerd diplomaat achter de schermen mee aan de touwtjes in de politiek.

Geen wonder dat het Duitse CureVac Stéphenne in april benoemde tot voorzitter. CureVac was toen plots wereldnieuws, omdat het verhaal ging dat de Amerikaanse president Donald Trump CureVac exclusief voor de Amerikaanse markt een vaccin wilde laten ontwikkelen. Het ontketende de vrees voor vaccinnationalisme, waarbij regio’s of landen er alles aan zouden doen om eerst zichzelf van een vaccin tegen covid-19 te bedienen. CureVac ontkende het nieuws over de inmenging door Trump, hoewel het bedrijf zijn CEO de laan uitstuurde.

CureVac vertoeft sinds de benoeming van Stéphenne in rustiger vaarwater en focust volop op de ontwikkeling van een vaccin tegen covid-19. Het doet dat op basis van mRNA (boodschapper-RNA). Daarbij wordt een stukje van de genetische code van het virus ingespoten, dat als een boodschapper in het bloed het immuunsysteem tot actie aanzet. Ook het Amerikaanse biotechbedrijf Moderna ontwikkelt een vaccin op basis van mRNA. Alleen trekt Moderna de meeste aandacht, omdat het het het verst gevorderd is met die technologie.

Dat deert Stéphenne allerminst, zegt hij. Integendeel: de ontwikkelingen bij Moderna zorgen voor een boost van het vertrouwen bij CureVac, net zoals de recente kapitaalinjectie van 300 miljoen euro door de Duitse overheid. Die kreeg in ruil een belang van 23 procent in het bedrijf, dat grotendeels in handen blijft van de Duitse miljardair Dietmar Hopp. Eerder investeerde de Europese Commissie al 80 miljoen euro in CureVac, wat werd beschouwd als Europa’s defensieve antwoord op de interesse van Trump. Bovendien kreeg CureVac de toelating van de Duitse overheid om te starten met klinische studies van het vaccin op mensen. De resultaten van die eerste studies, die deels in België worden uitgevoerd, worden in het najaar verwacht. Dan kan het razendsnel gaan, stelt Stéphenne.

Hoeveel vertrouwen hebt u erin?

JEAN STEPHENNE. “Moncef Slaoui heeft gezegd aan president Trump dat hij op basis van de resultaten die hij heeft gezien, kan garanderen dat Moderna voor eind dit jaar een vaccin tegen covid-19 zal hebben (de voormalige voorzitter van Moderna en de opvolger van Stéphenne als baas van de vaccindivisie van GSK is de topadviseur van Trump voor diens Operation Warp Speed om snel een covid-19-vaccin te ontwikkelen, nvdr). Dat geeft ons vertrouwen, omdat het aantoont dat de mRNA-techniek werkt en dat de immuunreactie die we bij muizen en ratten hebben gezien, wordt bevestigd bij mensen. Alleen hebben wij een achterstand van drie maanden op Moderna.”

Dat maakt u niet nerveus?

STEPHENNE. “Nee. De resultaten van Moderna zullen ons helpen. Ze valideren onze benadering en bovendien hebben wij goede indicaties dat onze technologie superieur is op het niveau van de dosissen. Moderna test met dosissen van 25, 50 en 100 microgram, wij met 2 en 10 microgram. Dat betekent dat onze productiecapaciteit groter zal zijn en we een competitief voordeel hebben. We zullen de komende maanden zien of we gelijk hebben. Maar alle data maken me optimistisch.”

Hoe groot is de kans op succes?

STEPHENNE. “Ik weet uit ervaring dat vaccins zelden mislukken op het gebied van veiligheid, zoals wel vaak het geval is bij geneesmiddelen. Op basis van resultaten en data bij Moderna en CureVac schat ik de kans dat wij een sterk vaccin zullen hebben al op 70 à 80 procent. Als we eind augustus de resultaten van onze tests op mensen hebben, zal ik ongetwijfeld nog optimistischer zijn.”

Hoe staat het met de concurrentie?

STEPHENNE. “Het vaccin dat de universiteit van Oxford heeft ontwikkeld, is het verst gevorderd. Zij hebben een akkoord met AstraZeneca, dat het verder zal ontwikkelen, financieren en produceren. Hun benadering ligt dicht bij die van Johnson & Johnson. Ze maken allebei gebruik van een ander genetisch gemanipuleerd, onklaar gemaakt virus. Dat is de drager voor een stukje DNA van covid-19, een soort koerier. Het lichaam herkent dat genetische pakket als covid-19 en maakt antilichamen aan. En dan is er nog een andere benadering, onder meer van GSK en Sanofi, die daarvoor samenwerken. Bij hun technologie wordt een stukje eiwit van het virus geïnjecteerd in het lichaam samen met een adjuvans (een stof die aan het vaccin wordt toegevoegd om de immuunrespons te stimuleren, nvdr). Er zijn dus meerdere manieren om de immuunreactie uit te lokken.”

Wat is het meest betrouwbaar?

STEPHENNE. “Die van een eiwit plus adjuvans. Die technologie kennen we al jaren. GSK heeft daarmee zijn vaccin tegen gordelroos of zona ontwikkeld. Ze is heel efficiënt. Alleen is met die technologie slechts een veel lagere productie mogelijk. Daarin heeft mRNA het voordeel. Met de technologie van Oxford University en Johnson & Johnson kunnen ook vele miljoenen dosissen worden geproduceerd. Maar dat ze daarmee een even sterke immuunreactie kunnen uitlokken, is nog niet bewezen. Ik heb die technologie zelf getest voor malaria, toen ik nog voor GSK werkte. We kregen toen niet dezelfde resultaten die we hadden met de methode met adjuvans. We zien wel.”

We zullen ze allemaal nodig hebben.

STEPHENNE. “Precies. Ik houd niet van het woord oorlog of concurrentie voor vaccins. Ik ben trouwens heel trots te zien dat veel mensen die ik opgeleid heb, nu in bedrijven zitten die concurrenten zijn. België was een kweekvijver en had het beste onderzoeksteam ter wereld voor vaccins.”

Maar het moet snel gaan?

STEPHENNE. “De Verenigde Staten hebben 1 miljard dollar geïnjecteerd in het coronavaccinprogramma van Johnson & Johnson, ongeveer een half miljard in Moderna en een fors bedrag in een ander biotechbedrijf, Novavax. Dat wil zeggen dat de Amerikaanse regering de ontwikkeling van vaccins heel actief versnelt. In Europa spraken wij met de Duitse overheid en met de Europese Commissie om te zien welke middelen zij ter beschikking stellen van bedrijven om de ontwikkeling van hun vaccin te versnellen en aan risicoproductie te doen. Daarmee bedoel ik dat bedrijven al mogen starten met de productie van het vaccin vooraleer alle klinische studieresultaten bekend zijn. Dat is de Amerikaanse aanpak. Wij vragen of wij daar ook al in augustus mee kunnen starten en zo een voorraad kunnen opbouwen. Als je die etappes één na één doet, zit je al meteen eind 2021. Door het parallel te doen kan CureVac, afhankelijk van de dosis mRNA, voor eind dit jaar al enkele tientallen miljoenen tot 100 miljoen dosissen van het vaccin klaar hebben.

“We moeten wel zeker zijn dat het vaccin een sterke immuniteitsreactie veroorzaakt bij ouderen. Daar werken mensen als professor Geert LerouxRoels aan de UGent aan. Hij heeft al gewerkt met GSK om zijn adjuvans op punt te stellen. We hebben rond hem de beste immunologen in België verzameld om ons te helpen de beste immunologische klinische tests te doen.”

Het vaccin kan eind dit jaar klaar zijn?

STEPHENNE. “Normaal gezien zullen we eind dit jaar al enkele duizenden mensen gevaccineerd hebben. We praten met Europa over een voorwaardelijke goedkeuring. Gezien het hogere risico voor bejaarden of patiënten met chronische ziekten, zullen de autoriteiten wellicht het risico nemen om al te vaccineren zonder grote klinische studie. De mortaliteit is zo hoog, 10 à 15 procent in die leeftijdscategorie, dat het ethisch onaanvaardbaar is om met een controlegroep te werken die een placebo toegediend krijgt, die we enkele maanden observeren. We moeten een andere manier vinden om de doeltreffendheid te bewijzen, bijvoorbeeld door naar een hard getroffen land als Brazilië te trekken om een deel van de bevolking te bestuderen.”

Sinds de geruchten dat Trump de vaccins van CureVac wilde inlijven, wordt gevreesd voor vaccinnationalisme.

STEPHENNE. “GSK Vaccines heeft fabrieken in diverse Europese netwerken, maar evengoed in Singapore en China. Zelfs als de Verenigde Staten ‘ America first‘ zeggen, zullen de grote farmamultinationals met al hun fabrieken in al die landen niet uitsluitend het Amerikaanse continent bedienen. Wij als Duits bedrijf gaan ons niet op de Amerikaanse markt lanceren, want daar is al te veel concurrentie. We willen wel de rest van de wereld bedienen. Ik hoop zelfs dat we een akkoord kunnen sluiten met de Europese Commissie om te bepalen dat de eerste dosissen die wij produceren, verdeeld zullen worden over Europa. Voor de pandemische griep zijn in het verleden al zulke akkoorden gesloten. Al is het mogelijk dat Bill Gates, die geld heeft gepompt in CureVac, ook zal vragen een bepaald percentage elders te verdelen. Maar goed, dat wordt het onderwerp van politieke discussies.”

Had de Europese Commissie meer kunnen doen voor CureVac?

STEPHENNE. “Ik vind het spijtig dat de Verenigde Staten veel sneller dan Europa beslissingen hebben genomen. Jammer toch dat het in Europa zo moeilijk is snel te beslissen. Ik hield voortdurend telefonisch contact met de Europese Commissie en de Duitse overheid, en toch gingen al snel enkele weken verloren. Gelukkig konden we intussen rekenen op de financiële steun van Bill Gates. Europa moet beseffen dat de tijd vliegt. De volgende beslissing is of we in augustus risicoproductie doen. Dat moeten we snel weten, want we moeten ons daarvoor organiseren en dat kost handenvol geld.”