Eerlijke prijs voor geneesmiddelen: ‘België kan alleen met de hulp van Europa tegen het machtsblok van de farma opboksen’

Luc Van Gorp en Paul Callewaert, de toplui van de grootste ziekenfondsen van ons land, pleiten in een interview met Trends voor “een eerlijk en Europees farmabeleid”. Hun boodschap: als we niets doen, komt de toegang tot geneesmiddelen en gezondheidszorg steeds meer in gevaar.

Disclaimer: dit artikel verscheen eerder in Trends in december 2023. We delen het opnieuw naar aanleiding van de overhandiging van de burgerpetitie van Solidaris aan het federaal parlement. De petitie voor rechtvaardige geneesmiddelenprijzen heeft voldoende handtekeningen verzameld om het voorstel op de parlementaire agenda te zetten.

Lees hieronder het oorspronkelijke gesprek.

Veertien Belgische middenveldorganisaties, waaronder de ziekenfondsen CM en Solidaris, vragen in een open brief om “een eerlijk farmabeleid”. Ze hebben een actieplan in acht punten klaar om de macht van de farmasector aan banden te leggen. Van 1 januari tot 30 juni 2024 is het voorzitterschap voor de Raad van de Europese Unie in Belgische handen. Voor de organisaties is dat een unieke kans om op Europees niveau verandering in gang te trekken.

U vraagt “een faire prijs voor nieuwe medicatie”. Maar wat is een faire prijs?

PAUL CALLEWAERT. “De internationale koepelorganisatie voor ziekenfondsen AIM heeft daarvoor een eerlijk prijszettingsmodel ontwikkeld, waarbij rekening wordt gehouden met de kosten voor de ontwikkeling, de productie, de distributie en de marketing van een geneesmiddel en een winstmarge van 6 tot 40 procent, afhankelijk van de maatschappelijke meerwaarde. Als het om geneesmiddelen gaat die de gezondheid op een duurzame manier verbeteren, dan is er in een grotere winstmarge voorzien.”

Hoeveel geld van het budget gezondheidszorg gaat naar geneesmiddelen?

LUC VAN GORP. “In 2023 was er een budget voor gezondheidszorg op het federale niveau van ruim 35 miljard euro. Daarvan was bijna 6 miljard euro netto voorzien voor geneesmiddelen. Je kunt niet alles oplossen met een pilletje. Marc Noppen, de CEO van het UZ in Brussel, vertelt vaak het verhaal van een klein dorp waar iedereen gelukkig was. Toen kwam er een dokter wonen en die zei tegen de mensen: je tanden staan scheef, je bent te dik, je ziet er wat ziek uit,… en ik ga u helpen. Aan het einde van de rit was die dokter rijk en de mensen in dat dorp waren niet gezonder of gelukkiger. Ik trek het nu wat op flessen. Pilletjes pakken vaak de symptomen aan, maar niet de oorzaak. Er moet ook aandacht zijn voor gezonde voeding, sport,… om ziektes zoals zwaarlijvigheid en diabetes te voorkomen.

“Het geld dat je gebruikt voor geneesmiddelen, kun je niet meer gebruiken voor andere zaken. Er moet ook geld zijn voor verpleeg- en zorgkundigen, voor ziekenhuizen, voor artsen, kinesisten, en voor preventie. De uitgaven voor preventie bedroegen in ons land slechts 1,6 procent van alle uitgaven voor gezondheidszorg, terwijl dat in de Europese Unie gemiddeld 2,9 procent is. Ik heb vaak het gevoel dat de farmasector in die onderhandelingen een vrijgeleide krijgt en dat wij als ziekenfondsen de enigen zijn die daar nog verweer tegen bieden. Ik maak mij zorgen om de exponentiële groei van bijvoorbeeld het budget dat naar oncologische geneesmiddelen gaat en dan met name naar een beperkt aantal heel dure medicijnen.”

Ligt het probleem vooral bij de geheime contracten die overheden afsluiten met farmabedrijven?

VAN GORP. “Vorig jaar ging 22 procent van het geneesmiddelenbudget in België naar geneesmiddelen met geheime contracten. In 2013 was dat nog maar 2 procent.”

Hoe is de praktijk van die geheime contracten ontstaan en hoe komt het dat de uitzonderingen meer en meer de regel worden?

CALLEWAERT. “Met alle respect voor de betrokkenen, maar de farmasector gebruikt soms morele chantage met kinderen. Als mijn geheugen mij niet in de steek laat, dan heeft voormalig minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) in 2013 voor het eerst zo’n geheime prijsafspraak gemaakt met Alexion voor het geneesmiddel Soliris. Er is toen een hele campagne opgezet door de farmasector rond Viktor, een jongen die lijdt aan een zeldzame immuunziekte waarbij de nieren blokkeren. Onder publieke druk is de politiek overstag gegaan en zijn er geheime prijsafspraken gemaakt, die wij niet mochten kennen. Het ging eerst om enkele gevallen. Onder voormalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) zijn prijsafspraken met de farmabedrijven de regel geworden. Baby Pia is het bekendste voorbeeld.

“Wat doen farmabedrijven? Ze zetten een heel hoge prijs op een geneesmiddel, als onderhandelingsbasis. Ze doen maar weinig moeite om met de Commissie voor Tegemoetkoming Geneesmiddelen (CTG) tot een akkoord te komen. Als er geen akkoord is met de CTG, dan zijn er twee mogelijkheden: ofwel wordt het geneesmiddel niet terugbetaald, ofwel duiken ze met de bevoegde minister in de formule van de geheime prijsafspraken. Vervolgens doen de farmabedrijven in de geheime onderhandelingen met overheden een stukje van hun prijs af. De farmasector hanteert een verdeel- en heersstrategie om een zo lucratief mogelijke deal met elk afzonderlijk land te kunnen sluiten. De landen weten van elkaar niet welke prijs ze hebben afgesproken met de farmabedrijven. Het is op vraag van de farma-industrie dat die prijsafspraken geheim blijven.”

Voor de coronavaccins zijn de onderhandelingen met de farmabedrijven op het niveau van de Europese Unie gevoerd, om een betere deal te kunnen krijgen. Waarom kan dat niet voor dure geneesmiddelen?

CALLEWAERT. “Dat is precies wat wij vragen: onderhandelingen op het niveau van de Europese Unie. Europa is goed voor 40 procent van de wereldwijde afzetmarkt voor farmabedrijven. Als je dat in de weegschaal legt, dan krijg je heel andere verhoudingen aan de onderhandelingstafel.”

Zijn andere lidstaten vragende partij? Want België kan als kleine afzetmarkt weinig forceren op zijn eentje.

VAN GORP. “Er zijn al in de tijd van minister De Block pogingen geweest om bijvoorbeeld met de Benelux-landen samen te werken. Daar zijn Oostenrijk en Ierland nog bij gekomen. Ik denk wel dat er politieke wil is, maar u mag de lobby van de farma niet onderschatten. Pfizer bijvoorbeeld had in 2022 een omzet van meer dan 100 miljard dollar en een nettowinst van meer dan 30 miljard dollar. Ik weet niet of u zich zulke bedragen kunt voorstellen. Hoe is het mogelijk dat farmabedrijven zoveel winst mogen maken op de kap van de volksgezondheid? Die geheime prijsafspraken zijn de sleutel tot veel winst, niet de sleutel tot een betere gezondheidszorg. Het is niet omdat een middel veel kost aan de samenleving, dat het veel bijdraagt aan de levenskwaliteit. Soms zullen patiënten iets langer leven met een pilletje, maar gaan ze daarna alsnog dood en hebben ze de laatste maanden van hun leven nog maar weinig levenskwaliteit gehad.”

CALLEWAERT. “Het gaat niet om een pleidooi om minder medicijnen terug te betalen, maar we willen de dure terugbetalingen wel ter discussie stellen. Heel dure medicijnen zijn vaak niet duurzaam. Er zijn studies die hebben aangetoond dat twee derde van de patiënten die zulke medicijnen hebben gekregen enkele jaren later al overleden zijn. Het is vooral de onverzettelijkheid van de farmasector die frustrerend is.”

‘Vandaag is de macht van de farmasector absoluut’

Luc Van Gorp (CM)

Een van uw actiepunten is dat farmabedrijven te weinig belasting betalen. Uit een studie van Trends blijkt dat GlaxoSmithKline Biologicals de laagste aanslagvoet heeft uit de top vijftig van grootste belastingbetalers in België. Als de farmabedrijven uit België wegtrekken, kost dat natuurlijk inkomsten aan de overheid en werkgelegenheid (in het geval van GSK Biologicals werken er 8.544 mensen in Waals-Brabant).

CALLEWAERT. “De farma-industrie wordt heel zwaar gesubsidieerd door de samenleving. Dat begint met de opleiding van de mensen die in de industrie werken, de infrastructuur, enzovoort, en ze krijgen fiscale voordelen. Dat rendeert voor de aandeelhouders, maar niet voor de samenleving. Wij vragen een minimumbelasting van 15 procent in Europa. Dat is toch niks te veel?”

VAN GORP. “Het aantrekken van farmabedrijven lijkt wel de heilige graal. Elke keer dat er een nieuw farmabedrijf in de omgeving van Puurs wordt geopend, staan de politici klaar om handjes te schudden. Zij dreigen te vertrekken als er aan het fiscaal kader wordt gesleuteld. Dat dreigen met de effecten op de arbeidsmarkt is ook een vorm van chantage. Als je kijkt naar de woekerwinsten die ze maken, dan moet het toch wel lukken om een beetje belastingen te betalen. Wordt de volksgezondheid er beter van dat België zoveel farmabedrijven heeft?”

We zien ook steeds vaker in de apotheek dat er geen geneesmiddelen meer zijn, die mensen wel nodig hebben.

VAN GORP. “Als bepaalde geneesmiddelen niet meer genoeg opbrengen, dan stoppen de farmabedrijven er gewoon mee. We zien inderdaad dat er vandaag heel veel moleculen op de markt niet meer beschikbaar zijn. Ik ken een groep van epilepsiepatiënten die geen alternatief hebben en echt afhankelijk zijn van een middel dat niet meer wordt gemaakt. Dat kun je als samenleving toch niet aanvaarden? Wij zijn vragende partij dat ook rond de beschikbaarheid van medicijnen regels en afspraken worden gemaakt met de sector. Vandaag is de macht van de farmasector absoluut.”

CALLEWAERT. “Dat is een derde manier van chanteren. Naast de morele chantage met zieke kinderen en het dreigen met het wegtrekken van banen is er ook nog het dreigen met onbeschikbaarheid als geneesmiddelen onvoldoende opbrengen. Dat is het blok waar we vandaag tegen vechten. Ik denk dat België, als klein landje, dat heel moeilijk alleen kan. Daarom vragen wij om het Europees voorzitterschap te gebruiken om faire farma op de Europese agenda te zetten.”