Hoe voorkom je een coronadip? 12 praktische tips voor werkgevers en werknemers

Ondanks alle hoopgevende berichten over vaccins zullen we nog een hele tijd thuis moeten werken, of niet kunnen werken, of heel hard moeten werken, vooraleer we het coronavirus onder de knoet krijgen. Hoe houden we de moed erin? Drie specialisten geven tips.

De neuropsychiater Theo Compernolle schreef voor de revisie van zijn boek Stress: vriend en vijand 4.0 een hoofdstuk over omgaan met de stress van een pandemie, een lockdown, thuiswerken en videoconferenties. Koen Lowet en Maarten Vansteenkiste maken deel uit van de expertgroep Psychology and Corona, die adviezen voor de regering heeft uitgebracht, gebaseerd op de psychologische wetenschap. Aan dat trio vroegen we praktische adviezen om de winter door te komen.

Wat u zelf kunt doen

1 Train uw brein om positief te denken

De interpretatie van de situatie bepaalt in belangrijke mate hoe u zich voelt en wat u doet. Stress is wat u ervan maakt , schrijft professor Theo Compernolle in zijn boek . Stress is niet slecht. We kunnen er wel op een slechte manier mee omgaan.

“Als een glas halfleeg is, is het tegelijk ook halfvol. Als je jezelf erop betrapt dat je vaak denkt dat het glas halfleeg is, moet je jezelf corrigeren. Het is een gewoonte. Je kunt ervoor kiezen die te doorbreken.” Mensen die positief denken, mag je niet voor naïef verslijten, vindt Compernolle: “Het is een rationele keuze voor de kijk die het beste is voor jezelf.”

Sinds de jaren vijftig is een belangrijke tak van de psychologie ontwikkeld, die ervan uitgaat dat depressieve gedachten depressie in stand houden, legt Compernolle uit. “Je kunt mensen uit hun depressie helpen door ze stap voor stap anders naar de wereld te leren kijken.”

Mensen met psychische problemen hebben daarbij coaching of therapie nodig. “Als je het moeilijk hebt, praat er dan over met andere mensen”, adviseert Koen Lowet, de gedelegeerd bestuurder van de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen. “Als je slecht slaapt en als je voelt dat de sombere gedachten een grote impact hebben op je dagelijkse functioneren, is het tijd om professionele hulp in te roepen. Klinisch psychologen blijven gewoon doorwerken en zijn bereikbaar.”

2 Bouw een vaste routine op

Het menselijke brein kan veel stress aan, zegt Compernolle, op voorwaarde dat we voldoende pauzes inlassen om te herstellen van die stressmomenten. “Voor jezelf, maar zeker als je samenwoont met kinderen, is het belangrijk dat je zorgt voor regelmaat. Een vaste, voorspelbare dagindeling, die zo goed mogelijk aansluit bij hoe het leven loopt als je niet opgehokt bent. Die voorspelbaarheid is belangrijk voor iedereen, maar nog meer voor kinderen.”

“Het is goed de dag formeel te beginnen en te beëindigen”, benadrukt professor motivatiepsychologie Maarten Vansteenkiste. “Het risico met thuiswerken is dat de grenzen tussen het familiale leven en het werk verwateren. Een fysiek afgescheiden plek zoals een bureau kan helpen als de grenzen flou worden. Ga een luchtje scheppen aan het begin en het einde van de werktijd.”

Wandelen of fietsen is niet alleen goed om er even tussenuit te zijn. We moeten voldoende bewegen om fysiek moe te zijn en voldoende te slapen. “Let op je slaap- en je eetpatroon. Blijf bewegen. Zorg voor een vaste routine. Zorg goed voor je zelf. Onderhoud contacten met de mensen rondom je. Dat is het begin van een gezonde mentale hygiëne, die kan helpen psychologische problemen te voorkomen”, zegt Lowet.

3 Zoek mensen op die positief ingesteld zijn

“Als iedereen rondom jou doodsbang is, is de kans groot dat je zelf ook bang bent”, waarschuwt Compernolle. “Angst is voor een deel aangeboren en voor een deel bepaald door de invloeden van de omgeving.” De sociale media spelen daarin een desastreuze rol. Wie informatie op het internet of de sociale media gaat zoeken, dreigt een tunnelvisie te ontwikkelen. De algoritmes van de internetreuzen zorgen ervoor dat mensen alleen berichten van gelijkgestemde zielen te zien krijgen.

Compernolle raadt aan de sociale media enkel te gebruiken om contacten te onderhouden of te herstellen met mensen die in uw werkelijke leven ook belangrijk voor u zijn. “Kies vooral voor contacten met positief ingestelde vrienden. Chronisch negatieve zeurpieten moet je mijden, die doen je stressbalans geen goed.” Iemand die negatief wordt, maar dat vroeger niet was, is misschien depressief aan het worden. Als het iemand is die u goed kent, moet u die niet laten vallen, maar steun bieden.

4 Wees zuinig met media

Compernolle is niet mals voor de media, en in het bijzonder de sociale media. “Laat je niet vangen door de doortrapte trucs van die media om je aandacht vast te houden, waardoor je niet toekomt aan de zaken en de mensen die echt belangrijk en echt goed zijn voor jou. Ze houden je aandacht vast met berichten, zelfs met volslagen verzonnen berichten, die negatieve emoties oproepen zoals angst of boosheid, omdat we ons daardoor aangetrokken voelen”, concludeert Compernolle.

Hij raadt aan zeker niet meer dan één of twee keer per dag naar het nieuws te kijken of te luisteren. “En blijf liefst helemaal weg van het nieuws dat op de antisociale media verspreid wordt”, voegt hij eraan toe. Lowet treedt Compernolle bij over het matigen van mediagebruik. “Eerste hulp bij mentale problemen is je wat afschermen van de bronnen van stress. Vandaag zijn nieuwsberichten over corona een bron van stress. Daar mag je zeker niet elke minuut van de dag naar kijken.”

5 Zoek niet naar de schuldigen

“De overheid kan niet anders dan fouten maken in zo’n complexe crisis met zoveel onbekende factoren”, stelt Compernolle. Het is verleidelijk de fout bij een ander te leggen. We hebben allemaal weleens met de vinger gewezen, naar de overheid of naar mensen die zich onvoorzichtig hebben gedragen. “Doe niet mee aan dat irrationele, contraproductieve, soms gevaarlijke en gemene spel om altijd maar op zoek te gaan naar schuldigen”, waarschuwt Compernolle.

Door het aanwijzen van een schuldige of een complottheorie die alles verklaart, kunnen angstige mensen op korte termijn grip krijgen op een situatie die ze niet in de hand hebben. De zoektocht naar de schuldige leidt echter op lange termijn tot niets. Een negatieve kijk kan mensen er zelfs van weerhouden te doen wat ze zelf kunnen of moeten doen om de verspreiding van het virus te voorkomen. “Nadat de lockdown in België werd ingevoerd, vond de helft van de Belgen dat de overheid eerder en strenger had moeten optreden, maar een groot deel van die mensen bleef vrienden en collega’s handen geven”, weet Compernolle.

6 Focus op wat u zelf kunt doen

Het heeft geen zin je zorgen te maken over zaken waar u geen invloed op hebt. Compernolle: “Onderschat niet wat een goede invloed het op jezelf kan hebben om eens iets speciaals te koken, een lang uitgestelde herstelling uit te voeren, een boek te lezen, je samen met je zoon te verdiepen in zijn geliefde game of aan yoga te doen. Vergeet ook niet dat je een invloed kunt hebben door je aan alle hygiëneregels te houden. Je bijdrage lijkt miniem, maar als iedereen het doet, spaart het vele mensenlevens.”

Wat u als leidinggevende kunt doen

7 Bevorder de cohesie

Lowet vindt het jammer dat sommige bedrijven geheimzinnig doen over besmettingen op de werkvloer. “Door open te communiceren, schep je vertrouwen. Er was een besmettingshaard, maar er is ingegrepen. Zijn de hygiënische regels niet goed opgevolgd? Dan moet je bewustmaken en de regels herhalen. Volstaan de regels niet om de werknemers te beschermen? Dan moet je de procedures nakijken.”

Hij vindt het ook een goed idee werknemers zicht te geven op de evolutie van de epidemie binnen het bedrijf: zijn er veel of weinig besmettingen? “Teamwerk is het sleutelwoord. Iedereen moet zijn steentje bijdragen. We kunnen het virus alleen verslaan door samen te werken. Hoe meer de werkgever erin slaagt de sociale cohesie onder zijn werknemers te bevorderen, hoe beter”, vindt Lowet.

8 Houd videovergaderingen kort

De moderne technologie maakt het mogelijk via Zoom, Skype, Microsoft Teams te overleggen. Het is niet omdat videoconferencing kan, dat het ook altijd moet. Compernolle waarschuwt dat videoconferenties heel vermoeiend zijn, veel vermoeiender dan telefonische conferenties. Hij stelt voor zo veel mogelijk over te schakelen op audio. Mensen die u kent, kunt u kort begroeten via video, om vervolgens verder te gaan met alleen audio. U kunt altijd terugkeren naar video, als u iets wilt tonen.

9 Bied hulp op maat

“Ik kan een waslijst aan tips verzinnen, maar het draait om drie dingen: autonomie, verbondenheid en competentie”, zegt Vansteenkiste. “Thuiswerken is goed voor de autonomie van werknemers, tenzij het een verplichting wordt. We verwachten vandaag veel zelfstandigheid en discipline van mensen die thuiswerken. Sommige werknemers genieten van de vrijheid om hun werkdag zelf te kunnen indelen. Anderen slagen er niet in structuur te brengen in hun dag. Ze hebben daarbij een helpende hand van hun leidinggevende nodig.”

Virtuele vergaderingen zijn een groepsgebeuren. De persoonlijke gesprekken aan de koffiemachine of in het bedrijfsrestaurant zijn weggevallen. “Mensen missen de informele gesprekken om te ventileren of bij te praten”, zegt Vansteenkiste. “Als leidinggevende moet je regelmatig persoonlijk contact zoeken met werknemers, om te horen hoe het is, welke obstakels er zijn en bij te sturen. Wanneer mensen vastzitten, voelen ze zich incompetent en raken ze overspannen. Daar moet je op een empathische en zorgende manier mee omgaan.”

Wat we als maatschappij kunnen doen

10 Bied perspectief en voorspelbaarheid

Vansteenkiste en Lowet zijn grote pleitbezorgers van de coronabarometer, die weergeeft op welk niveau de besmettingen in ons land zich bevinden en welke maatregelen op elk niveau aangewezen zijn. “Met de coronabarometer zou Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA)nooit hebben gezegd dat het Vlaamse huis nog niet in brand stond en dat blussen nog niet nodig was. Daar ben ik van overtuigd”, zegt Vansteenkiste.

Hij vindt de barometer des te belangrijker naarmate het niveau van de besmettingen daalt. Hij maakt de vergelijking met een zwaarlijvige persoon, die gewicht probeert te verliezen. “Als die persoon begint te sporten, vliegen de kilo’s eraf. Na een tijdje ziet hij het effect van het sporten almaar minder op de weegschaal. Maar als hij stopt met sporten, komen de kilo’s er snel weer bij. Zo is het ook met de inspanningen van de bevolking. Het komt erop aan nu te laten zien hoe het vieren van de teugels de curve weer in de hoogte kan duwen.”

“Nu we over de piek van de besmettingen en de ziekenhuisopnames heen zijn, wordt het zonder doel en perspectief moeilijk de inspanningen vol te houden”, voegt Lowet eraan toe. “De barometer moet de bevolking net ondersteunen om de gedragsaanpassing langdurig vol te houden.”

Volgens de experts zal de coronabarometer rust en voorspelbaarheid brengen. “Er is iedere keer veel discussie over de maatregelen”, vindt Lowet. “Met de barometer neem je de discussie en de polarisering weg. Zodra we op een bepaald niveau zitten, weten we welke maatregelen van kracht worden.” Op die manier worden ondernemers niet koud gepakt door maatregelen die ad hoc worden ingevoerd.

11 Investeer in communicatie

“Een viroloog als Marc Van Ranst spreekt niet de hele bevolking aan”, zegt Lowet. “We hebben rolmodellen nodig voor alle mensen die we willen bereiken. We moeten investeren in communicatie via allerlei kanalen. Jongeren volgen het nieuws op een heel andere manier dan ouderen.” “Mensen een schuldgevoel aanpraten of inspelen op angst werkt soms averechts. Angst en schuldgevoelens zijn geen sterke motivator”, zegt Vansteenkiste. “We beseffen ook onvoldoende wat in de ziekenhuizen gaande is. We zouden in de media meer getuigenissen moeten zien van verpleegkundigen en artsen die vertellen hoe hun dagelijkse routine overhoop is gegooid, hoe emotioneel en fysiek uitputtend hun werk is geworden. Zulke getuigenissen bevorderen de solidariteit met de zorgsector. Nu moet die moord en brand schreeuwen, omdat anders niemand luistert.”

12 Creëer gemeenschappelijke doelen

Vansteenkiste meent dat je de bevolking mee kunt krijgen in het verhaal dat we de strengere maatregelen lang genoeg moeten aanhouden. “De mensen worden in het ongewisse gelaten”, zegt Vansteenkiste. “We weten niet wat het einddoel is. Laat staan dat we tussentijdse doelen hebben waarop we ons kunnen richten. Kunnen we iets over de duur van de lockdown zeggen tegen de mensen? Als we nu versoepelen, hoe snel gaan we de cijfers dan zien stijgen?”

Vandaag staat ongeveer de helft van de bevolking achter de maatregelen om de verspreiding van het coronavirus te beteugelen, leert een rondvraag van de UGent bij bijna 100.000 Vlamingen voor de motivatiebarometer. Het percentage ligt hoger dan na de laatste persconferentie van de regering-Wilmès. “Ga er niet van uit dat strenge maatregelen noodzakelijk de motivatie onderuithalen. De bevolking is bereid risicobeperkende maatregelen te volgen in ruil voor zekerheid en perspectief”, luidt een van de conclusies van de recentste motivatiebarometer.

Ben je ge(de)motiveerd om de maatregelen te volgen?

Laat het de onderzoekers van UGent weten.

Wil je meer over het trainen van je brein weten?

Ga naar de website van professor Compernolle.

Wil je liever luisteren naar tips om je zelf en anderen te motiveren?

Twee luistertips:

Trends Podcast: hoe motivatie en communicatie onze exitstrategie kunnen maken of kraken

Trends Podcast met Nathalie Aelterman en Kevin Taelman over de in’s en out’s van motivatie en leiderschap