De balans: rechtser Europees Parlement, afgezwakte Green Deal?

De kans is reëel dat het nieuwe Europees Parlement na 9 juni een stuk naar rechts opschuift. Dat zal niet zonder gevolgen zijn voor een deel van het Europese beleid. Experts voorspellen gelegenheidsakkoorden tussen de conservatieve fracties om de Europese Green Deal bij te sturen, mede onder druk van nationale regeringen.

Op 9 juni vinden niet alleen de Belgische parlementsverkiezingen plaats. Heel de Europese Unie gaat die dag naar de stembus om een nieuw Europees Parlement te verkiezen: 720 parlementsleden in totaal, tegenover 705 vandaag. Een recente peiling leert dat de assemblee die tussen Brussel en Straatsburg pendelt straks een stuk naar rechts zou kunnen opschuiven. De christendemocraten van de Europese Volkspartij (EVP) zouden hun 177 zetels behouden en de grootste fractie blijven. Idem voor de socialistische S&D, die op 140 zetels zou blijven. De liberalen van Renew zouden 24 zetels verliezen en zakken naar 78. De groenen wacht een nederlaag: van 72 naar 49 zetels. Radicaal links blijft met 38 zitjes (+1) ter plaatse trappelen. De grote winnaar zouden de conservatieve en eurosceptische European Conservatives and Reformists (ECR) zijn, waartoe N-VA behoort, net als de neofascistische partij van Italiaans premier Giorgia Meloni: van 68 naar 90 zetels (+22). Ook het radicaal rechtse ID staat in de peilingen op winst: 64 zetels (+5).

Een verrechtsing van het Europees Parlement is dus in het verschiet. Ook al zou dat op het eerste gezicht niet veel betekenen voor het wetgevende werk, laat staan voor de samenstelling van de volgende Europese Commissie, waarvan de leden groen licht moeten krijgen van het Europees Parlement. De huidige meerderheid van christendemocraten, socialisten en liberalen blijft volgens de peilingen overeind.

EVP lonkt naar eurosceptici

Toch zou het hogere soortelijk gewicht van de rechterflank van het Europees Parlement een effect kunnen hebben op de wetgeving. Manfred Weber, parlementslid voor de Beierse CSU en fractievoorzitter van de EVP, heeft al laten verstaan dat hij bereid is gelegenheidsakkoorden te sluiten met de conservatieven van de ECR, als ze een aantal fundamentele principes steunen zoals de vrijwaring van de interne markt.

Concreet zou een alternatieve meerderheid worden gezocht om de Europese Green Deal bij te sturen. Of beter: af te zwakken. De Green Deal is een van de beleidsinitiatieven van uittredend Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, om Europa tegen 2050 klimaatneutraal te maken. In 2030 moet de CO2-uitstoot al met 55 procent zijn verminderd tegenover 1990. Er is echter kritiek op de deal, omdat die onder meer een rem zou zetten op de industriële investeringen in de Europese Unie. Het zou ook de gezinnen te veel op kosten jagen.

Weber is niet aan zijn proefstuk toe. Vorig jaar heeft hij ervoor gezorgd dat de EVP een tijdlang de onderhandelingen over de natuurherstelwet heeft geboycot. Daarin werd ze gesteund door de eurosceptische ECR en het radicaalrechtse ID. De natuurherstelwet bepaalt dat de EU-landen in minstens 20 procent van de land- en zeegebieden herstelmaatregelen moeten nemen. Ook daar was de kritiek dat dit een rem zou zetten op investeringen in industrie en landbouw.

Radicaal-rechtse maneuvers

De machtsverhoudingen in het Europees Parlement zouden niet alleen verschuiven door de toenadering tussen EVP en ECR. Ook aan de radicale rechterzijde beweegt er wat. Zo blijft de vraag open wat de verkozenen van Fidesz van de Hongaarse premier Viktor Orban zullen doen. Die zetelen als onafhankelijken, sinds de partij in 2021 de EVP heeft moeten verlaten.

Nog belangrijker zijn de maneuvers van Marine Le Pen van het Franse Rassemblement National. Samen met haar Europese lijsttrekker Jordan Bardella heeft de radicaal rechtse partij besloten na 9 juni niet langer in dezelfde fractie te zetelen als het Duitse extreemrechtse AfD. Reden zijn de uitspraken van de Europese AfD-lijsttrekker Maximilian Krah. Die had verklaard dat “niet alle SS’ers oorlogsmisdadigers waren”. Door de breuk tussen Fransen en Duitsers is de toekomst van de radicaal rechtse ID-fractie, waartoe ook Vlaams Belang behoort, onzeker. Marine Le Pen, die zich meer en meer profileert als iemand van respectabel rechts, zou lonken naar partijen in de ECR om een nieuwe fractie te vormen. Ze was onlangs nog aanwezig op een congres van het Spaanse Vox, de radicaal rechtse nationalistische partij, die lid is van ECR.

En ook elders rommelt het. Valéry Hayer, de Europese lijsttrekker van de partij van de Franse president Emmanuel Macron, wil dat de Nederlandse liberalen van VVD na 9 juni niet langer in de liberale Renew-fractie zetelen, omdat die samen met onder meer de Nederlandse PVV van Geert Wilders een regering vormen. Schuiven de Nederlandse rechts-liberalen dan op richting de ECR?

De druk van nationale regeringen

Over de Nederlandse regering in wording gesproken: ook uit die hoek kan de druk toenemen om het Europees beleid bij te sturen. Goed wetend dat de regering die in de steigers staat en onder meer de radicaal rechtse PVV van Geert Wilders telt geen uitzondering meer is in de Europese Unie. Nederland wil een opt-out, waardoor het een strenger migratiebeleid kan voeren. Je kunt er gif op innemen dat andere regeringen diezelfde overweging zullen maken, zeker met conservatieve of radicaal rechtse partijen in de coalitie.

Minder bekend is dat Nederland nu al een zogenaamde Europese derogatie geniet in verband met de stikstofuitstoot. Concreet mogen de Nederlandse bedrijven en landbouwers tijdelijk meer stikstof uitstoten. Die regeling loopt af in 2026. In het nieuwe Nederlandse regeerakkoord staat dat de regering met Europa wil praten over een verlenging van die uitzonderingssituatie. Kortom, ook nationale regeringen zetten druk om het Europese klimaatbeleid bij te sturen of minder stringent te maken.