Papier tegen platte beurs

Boeken keren de economische aftakeling van het platteland. Richard Booth, de koning van Hay-on-Wye, het eerste boekendorp ter wereld, verspreidde zijn vondst over de wereld. In de zomer bloeien de boekendorpen.

Hay-on-Wye, Damme en Redu

Hay-on-Wye, het stadje op de grens van Engeland en Wales, omringd door de kaalkoppen van de Black Mountains, is wereldwijd synoniem van natuur en boeken. In de straten langs de Wye openden in de voorbije 38 jaar 40 antiquarische boekhandels hun deuren. Zij lokken jaarlijks een half miljoen bezoekers. Hay-on-Wye was op sterven na dood, vandaag vind je er een levende gemeenschap. Je kan het zo gek niet bedenken of je vindt er alles wat in het Engels is gepubliceerd. De stichter en the King van Hay-on-Wye heet Richard Booth en woont boven het dorp in Hay Castle tussen Turkse fezzen, een blikken kroon, een scepter, open haarden en honderdduizend geschriften. Langs de buitenmuren staan winter en zomer boeken in open rekken. Hun bladeren verbleken en dwarrelen weg als een herfstdans. Wil je een boek, dan stop je munten in een Honesty Box.

Richard Booth is excentriek, anarchistisch en creatief. Op 1 april 1977 verklaarde hij de onafhankelijkheid van Hay met een proclamatie, een vuurwerk, een eenmalig optreden van de Hay Airforce (het eenmotorige toestel van een vriendin dat kuchend overvloog), een os aan het spit. Hij werd gekroond als Richard Coeur du Livre. Deze rebel is ook de geestelijke vader van de boekendorpen Damme en Redu.

Tegen bureaucratie

Richard Booth houdt het geen drie maanden uit in Hay, niemand leest hier boeken, zeiden de dorpelingen bij de start. In de veertiende eeuw was Hay-on-Wye groter dan Birmingham, in de negentiende eeuw nog een welvarende market town met honderd winkels en een spoorstation. “Ik ondekte tijdens mijn vele uren in de pubs van Hay dat de ondergang van het Britse platteland te maken had met de bureaucraten van de Verenigingen voor Vreemdelingenverkeer, de staatsambtenaren en de plaatselijke politieke baronnen. De klassenstrijd is voor mij al lang voorbij, ik voer oorlog tegen de ambtenaren en de warenhuizen die overal op de buiten de middenstand hebben kapotgemaakt,” zegt Booth ferm. “Ik heb meer respect voor een dagloner dan voor een intellectueel. Echte opvoeding verwerf je door de paden te verlaten die de onderwijzers voorschrijven. Enkel met de hulp van de schrijnwerkers van Hay heb ik boeken verzameld en verkocht van een grotere intellectuele rijkdom dan deze van al de universiteiten van de Britse eilanden samen. Acteertalent heeft me daarbij geholpen, de relatie met de verkoper is belangrijker dan de boeken die hij kwijt wil. Ik koos voor het personage van de onhandige schooljongen die niet weet wat hij doet. Dat leverde me duizenden kilo’s tweedehandsboeken op voor een schamele som.”

CURIOSITEITEN.

Boekendorpen moeten uitpuilen van de literaire curiositeiten en naast de nieuwsgierige massa ook erudiete klanten hebben. Jagers op juwelen als het zeldzame foliant over het seksleven van Queen Charlotte in 1828, dat ik opviste uit een zak met gedumpte boeken, lacht Booth: “Ik geloof rotsvast in gespecialiseerde boekhandels. Winkels vol met hondenboeken, winkels met indianenverhalen, winkels met kannibalismegriezels, met casinothrillers, met maritieme novelles, met feministische en andere nonsens. Ik kocht ooit 2000 boeken over Japans bloemschikken.”

De koning van Hay schuimde het Britse platteland af om de bibliotheken van de country houses van armlastige edellieden te kopen: “In afgelegen plattelandsgebieden werden boeken soms bekeken als waardeloos en volumes die een hoge premie konden halen, gingen voor weinig van de hand.” Wales had 52 arbeidersbibliotheken. Net als de kapellen van de Methodisten waren deze boekenhuizen een spirituele baken voor de kleine valleien met hun mijnwerkers en liftschachten. Ook daar reed de vrachtwagen van Booth langs. Zijn vader was een oud-militair en gaf zijn boekenliefde door: “Je houdt het niet voor mogelijk wat voor schitterende bibliofielen veel officieren zijn. Zij leren boeken kennen en van ze houden op hun vele loze uren in de loopgraven, tijdens bewakingsopdrachten, kampperiodes en buitenlandse manoeuvres.”

Hay Castle en de zaken van Booth in het dorp hebben grote ruimten. “Een grote, tochtige hal vol met boeken heeft een prachtig voordeel. Je moet geen woord wisselen met de eigenaar en je kan wegsluipen zonder vies bekeken te worden,” weet de mensenkenner. “Ik ben tegen de ziekelijke handelsgeest, anderzijds heb ik respect voor slimme mensen. Ik zal nooit vergeten dat één van mijn Amerikaanse vrienden die zijn fortuin maakte met brassières voor de sterren van Hollywood voor hij boekenverkoper werd, me zei dat de reden van het succes van zijn antiquariaat de grote parkeerplaats voor zijn deur was.”

Het platteland

Het talent smelt weg op het platteland, klaagt Richard Booth: “Het doel van de hogescholen is om de zoon van een zuivelboer klaar te stomen voor de marketingdienst van Unilever. Het platteland heeft behoefte aan tuiniers, niet aan bodemdeskundigen.” De afbraak van het gemeenschapsleven wordt versterkt door de verlaging van de alcoholgrens, zij drijft de pubs out of business en brengt de Tesco’s, Safeway’s en Sainsbury’s in de dorpen. Supermarkten beginnen met betere en efficiëntere dienstverlening, maar zij eindigen met de concurrentie te vernietigen en de lokale winkeliers tot zelfmoord te drijven, zo luidt de stelling van Richard Booth: “Supermarkten worden gelijkgesteld met gemak en koopjes, nooit met de vernietiging van jobs en de middenstand. Een straat vol winkeliertjes, met een traditie van duizend jaar, is beter voor de sociale stabiliteit dan één supermarkt met gewapende veiligheidsagenten.”

INTERNET.

Wie heeft boekendorpen en boekhandels nodig in een tijdperk dat zich overlevert aan Internet? Reageert Richard Booth: “De bedreiging van Internet wordt niet weerspiegeld in de verkoopcijfers van boeken, die stijgen verder. Een boek kan als informatiesysteem niet geklopt worden door Internet en de computer. Het verteren eerder dan de pure ontvangst van informatie is belangrijk in ons leven. Als je tussen de boeken staat in de zalen van Hay Castle, zie je dat je onmogelijk alles kan weten wat je op armlengte voor je hebt. Zo’n situatie verduizendvoudigen met de computer lijkt me een grote dwaasheid. Vijfhonderd jaar van niet-elektrische informatie wordt nu aangevallen door 50 jaar elektronische technologie. De antiquaar vecht voor de traditionele geestelijke cultuur van de wereld.”

Er zijn 900 boeken geschreven over prinses Diana, snuift Richard Booth: “Ik ben opgegroeid in een wereld waarin Jezus Christus, Napoleon en Hitler de meest beschreven en besproken figuren waren. Nu worden ze overstroomd door publicaties over een zoeterig prinsesje. Je begint het leven met de gedachte dat de beschaving bomen transformeert in boeken en eindigt met de overtuiging dat een boom beter een boom blijft.”

FRANS CROLS