Nothing succeeds like success

Zijn vader was een dronkelap, zijn zoon een mislukkeling. Hij werd multimiljonair, had een buiten onder de palmen in Florida, twee plezierboten, chique sleeën, een kapitaal huis in New York en stichtte twee hightechbedrijven die later Kodak en Union Carbide allure gaven. Technoland in het Gent van La Belle Epoque.

Nothing succeeds like success schrijft Leo Baekeland in een brief van 1899 aan zijn Gentse vriend Dr. Remouchamps. Het eerste bedrijf van Leo Baekeland (1863-1944) had de simpele naam Baekeland & Co, Scheikundige Producten (1887) en stond in een Gentse steeg, het tweede bedrijf Nepera Chemicals vonkte en dampte in Nepera Park (New York) (1892), het derde bedrijf General Bakelite Company (1910) bezette een terrein in Perth Amboy en Bound Brook vlakbij New York. Baekeland & Co ging ter ziele, Nepera Company werd voor 750.000 dollar gekocht door George Eastman (van het jonge Kodak), General Bakelite Company ontwikkelde tot een divisie van Union Carbide.

Het leven van Leo Baekeland kent twee hoogtepunten : vóór 1900 was hij fotochemicus en ontwikkelde Velox, een revolutionaire soort fotopapier (waar Kodak paniekerig door werd, wat tot de overname van Nepera Chemicals leidde) ; na 1900 ondertussen dollarmiljonair geworden speurde Baekeland, soms omringd door 40 onderzoekers die hij betaalde uit eigen portemonnee, naar kunstharsen “zijn” bakeliet was het resultaat. Leo Baekeland etaleerde het success met een landhuis in het Floridiaanse Coconut Grove, een voorstadspaleisje langs de Hudson, een privé-laboratorium, een maandenlange autotrip door Europa met vrouw en kinderen (waarover hij een boek schreef, A Family Motor Tour Through Europe, verlucht met talrijke foto’s), twee plezierboten, het stichten van bedrijven, talrijke voorzitterschappen en eretitels.

OPKOMST EN ONDERGANG.

‘t Kan verkeren. De palmbomen zijn uitgerukt door een hurricane, Coconut Grove werd een protserige compound voor grijze rijkaards, Snug Rock in Yonckers is afgebroken, het Amerikaanse privé-domein van Baekeland verstoft bij het Smithsonian in Washington. De Vlaamse Bill Gates avant-la-lettre is vandaag voor het merendeel van zijn landgenoten folklore. Minister-president Van den Brande moet voor hij Technoland opent op 15 april de zorgzame minicollectie over Leo Hendrik Baekeland bezoeken in het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen amper een boogscheut van Flanders Expo op de wetenschappencampus van de Universiteit Gent aan De Sterre ( a propos, tot 30 september loopt er een tentoonstelling over Joseph Plateau, 1801-1883, de Gentse grondlegger van de animatiefilm). Professor Maurice Dorikens leidt het wetenschappenmuseum, uniek in België. “Ik heb een diepe bewondering voor Leo Baekeland, een genie was hij echter niet. Hij had veel talent voor wetenschappelijk onderzoek en paste dat stelselmatig toe. Toen hij in de Verenigde Staten toekwam, arriveerde hij als chemicus in een milieu van ondernemers die wel investeerden in de fotografie maar wetenschappelijke amateurs waren. De ontwikkeling van het bakeliet is het verderzetten van een onderzoeksspoor dat zijn Gentse hoogleraar, later ook zijn schoonvader, Théodore Swarts, hem twintig jaar voordien had getoond. Dat doet niks af aan de hardnekkigheid, de vindingrijkheid en het zaakmanschap van Leo Baekeland,” getuigt professor Dorikens. Leo Baekeland sluit aan bij de wetenschappelijke boom geworteld door de Duitser August Kekulé in Gent (Nobelprijswinnaar om de benzeenring, de grondslag van de kunststofchemie) en waarvan Théodore Swarts en Adolf Baeyer (ook geschreven Bayer, verwant met het chemieconcern Bayer) prominente takken ontwikkelden.

Leo Hendrik Baekeland werd geboren in Gent aan de voet van de Citadel op 14 november 1863. Zijn vader was een ongeletterde schoenmaker en herbergier, alcoholicus, en tiranniek voor vrouw en kinderen. Moeder Baekeland was vóór haar huwelijk dienstbode en beter ontwikkeld. Leo is rap op de lagere school en ontvangt van de stad Gent een studiebeurs. Senior pruilt en Leo wordt hulpje in het schoenlappersatelier en Au Jardin du Glacis. In 1877 wint moeder het pleit, Leo start in de beroepsafdeling van het Atheneum en volgt de avondlessen chemie van de Nijverheidsschool. Dr. Jules Morel overhaalt de ouders en op zijn 17 wordt Leo Baekeland ingeschreven aan de universiteit, richting natuurwetenschappen. Professor Théodore Swarts (de latere schoonvader van Leo Baekeland), hoofd van de faculteit scheikunde en opvolger van August Kekulé, ontdekt Baekelands schranderheid en maakt hem preparator in zijn labo. Hij promoveert op zijn 21 met grote onderscheiding tot doctor in de natuurkunde.

Fotochemie en fotografie grijpen Baekeland sterk aan en naast zijn baan aan de universiteit experimenteert hij met nieuwe mengsels (zie kader : Photo Valley). Na zijn huwelijk met Céline Swarts (1889) vertrekt Leo Baekeland naar de Nieuwe Wereld.

VELOX.

Vier jaar traint Leo Baekeland als industrieel en laboman bij het bedrijf Anthony in New York en vestigt zich nadien als zelfstandig chemicus. De Amerikaanse Gentenaar ontdekt fotopapier dat ontwikkelt bij kunstlicht. Voordien werden foto’s ontwikkeld bij daglicht en de wisselende lichtomstandigheden beletten twee identieke afdrukken te maken. Velox de merknaam van Baekeland wordt afgedrukt met gelijk contrast bij petroleum- of elektrisch licht en het kunstlichtpapier is geboren. Leonard Jacobi en Baekeland stichten de Nepara Chemical Company voor de productie van Velox. Leo Baekeland bouwt aan Valentine Avenue in Yonkers een huis ( “Een pereltje van netheid en moderne inrichting, de situatie is splendid en wij zijn nu zo dicht bij de Hudson en van zoo een gemakkelijk acces tot den stroom dat men iederen morgen kan zwemmen“, schrijft hij aan een Gentse vriend), een felle tegenstelling met de shabby surroundings van Hawthorn Avenue 85 waar Nina Rose, zijn eerste dochtertje, stierf aan een hersenvliesontsteking.

Velox is een enorm succes. De grote rivaal, Eastman Kodak Company, voelt zich bedreigd en biedt 1 miljoen dollar voor Nepara Chemical Company en het octrooi. Leo Baekeland verkoopt de company in 1899 aan Georges Eastman en tekent een verbintenis om voortaan weg te blijven uit de fotonijverheid. De overeenkomst blijft ook vandaag geheimzinnig. Allerbeste vriend Remouchamps in Gent ontvangt een brief uit Nepara Park (29 juli 1899) : ” In betrekking met de zaak moet ik u zeggen dat ik mij hoegenaamd niet voorstel om zoo maar een lui en ledige rentenier te worden een non producer en slechts een consumer te worden. Dit soort van menschen zijn het die het economisch equilibrium verstooren. Verre van daar, ik denk meer te werken dan ik even did, of ten minste meer nuttig mijnen tijd te besteden dan wat papier te fabrikeeren.”

In triomf reist Leo Baekeland in 1900 naar Gent en richt een groots banket aan in het Hotel de la Poste voor zijn vroegere professoren, medestudenten, leden van wetenschappelijke verenigingen en vertegenwoordigers van openbare besturen. De jaloezie kruipt rond, slechts zes mensen melden zich, Baekeland bergt woedend zijn toespraak op, schrapt zijn Gentse investeringsplannen en besluit nooit meer zijn geboorteland te bezoeken (hij doet het later tóch, maar dan incognito).

Leo Baekeland bouwt een nieuwe woning met een apart labogebouw in een uitgestrekt park langs de Hudson. Snug Rock is pure luxe en doelmatigheid. Dr. Remouchamps krijgt te horen (1901) : ” Werk, werk, werk, ik heb sedert verleden zomer mijn laboratorium niet verlaten, heb een belangrijke ontdekking, reeds zeven patenten ; er is geen grooter geluk dan hard succesfull werk. Ik geloof dat dit mij veel geld zal inbrengen, maar dat is een nevenzaak geld is zulk een miserabel klein ding. De armste mensen zijn die, die alleen geld hebben.” Leo Baekeland was hardnekkig, hij concentreerde zich met al zijn krachten op één probleem, desnoods jarenlang. In Brooklyn experimenteerde hij met electrolytische technieken, wat leidde tot de oprichting van de Hooker Electrochemical Company (1905) en één van de grootste electrochemische bedrijven ter wereld in Niagara Falls.

BAKELIET.

Aan de universiteit van Gent bestudeerde preparator Baekeland in de jaren tachtig de reacties tussen phenol en formaldehyde. Zonder resultaat. Baekeland groeide na 1900 uit tot een wijs en stelselmatig researcher en onderzocht in Yonckers alle factoren van de synthetische harsen ; verhouding van de componenten, temperatuur, druk en katalysatoren. Zijn kunststoffen werden bekend als Bakeliet A, B en C. Vooral C vond toepassingen in honderden producten, vooral in de elektrotechniek. Bakeliet leidde tot de grootschalige plasticindustrie van heden. Leo Baekeland plukte de vruchten van zijn research zoals Bill Gates met de stichting van de multinationale General Bakelite Company (1910). Professor Dorikens : “Baekeland voerde een hele reeks processen om zijn rechten te beschermen. Hij won ze allemaal en had bovendien het geniale idee om geen schadevergoeding te vragen maar een samenwerking voor te stellen aan zijn vroegere tegenstanders.” Op haar hoogtepunt leverde de General Bakelite Company 15.000 verschillende onderdelen aan 35 grote bedrijven. Velox en General Bakelite Company waren onmiskenbaar de voorlopers van Lernout & Hauspie, Xeikon, Barco, Plant Genetic Systems, FICS, Innogenetics.

FRANS CROLS

LEO BAEKELAND, ONDERZOEKER EN ONDERNEMER Coconut Grove in Florida ; bakeliet was op zijn hoogtepunt goed voor 15.000 verschillende onderdelen.