Met twee miljoen in de cel

Geen enkel land ter wereld gooit meer inwoners in de gevangenis dan de Verenigde Staten. Een falend drugbeleid en raciale discriminatie dreigen de samenleving te ontwrichten.

Tegen het einde van 2001 zullen 2 miljoen Amerikanen achter de tralies zitten, het grootste aantal opgesloten burgers in de geschiedenis. Dat betekent dat ‘The Land of the Free’ met 5% van de wereldbevolking, 25% van alle gevangenen in de wereld zal hebben. Het is echter de vraag of de mijlpaal van 2 miljoen gevangenen aanleiding zal zijn voor de grondige heroverweging die het Amerikaanse strafrechtsysteem verdient, of dat hij onopgemerkt zal voorbijgaan.

Het Amerikaanse aantal gevangenen ligt niet alleen vijf tot acht keer hoger dan dat van andere geïndustrialiseerde landen, een generatie geleden zou dit niveau ook in de VS ondenkbaar zijn geweest. In de jaren zestig bestond de gevangenispopulatie in Amerika (met inbegrip van zowel lang- als kortgestraften, maar met uitzondering van illegale immigranten en minderjarigen) uit 333.000 mensen. Tijdens de daaropvolgende twee decennia steeg dat cijfer in een relatief rustig tempo naar 474.000. De verviervoudiging die in de twee decennia na 1980 plaatsvond, is in de Amerikaanse geschiedenis nooit eerder voorgekomen.

De belangrijkste verklaring voor deze waanzinnige stijging is te vinden in het mislukte Amerikaanse drugbeleid. Bijna één gedetineerde op de vier zit een straf uit voor een drugmisdrijf, wat betekent dat het aantal druggerelateerde gevangenen in 2001 ongeveer even groot zal zijn als de totale gevangenispopulatie van 1980.

En dat kost allemaal een aardige duit. De opsluiting van drugdelinquenten alleen zal in 2001 bijna 10 miljard dollar kosten. De indirecte kost is al even angstaanjagend. Om te beginnen is er het effect op de gespannen rassenverhoudingen in Amerika. Onderzoek toont aan dat het niveau van druggebruik onder blanke en zwarte jongeren vrijwel gelijk ligt, maar dat zwarte druggebruikers een veel grotere kans lopen om in de gevangenis terecht te komen. Die discriminatie zorgt ervoor – samen met een hoger detentieniveau onder zwarten voor andere misdrijven – dat een op de tien zwarte mannen van in de twintig tot begin de dertig wordt opgesloten. In Texas staat bijna één op de drie zwarte mannen onder de een of andere vorm van justitiële controle. In sommige steden, zoals Washington DC en Baltimore, is dat zelfs meer dan de helft.

Dat hoge detentieniveau is funest voor de sociale verbanden in de binnensteden. Een op de tien zwarte kinderen heeft een ouder die in de gevangenis zit. Zelf loopt dat kind een grotere kans te maken te krijgen met verwaarlozing, armoede en jeugdcriminaliteit. Maar het hoge detentieniveau heeft ook politieke consequenties. In bijna alle staten (vier uitgezonderd) mogen gevangenen die werden veroordeeld voor ernstige misdrijven niet meer stemmen. In twaalf staten kan een ernstig misdrijf zelfs tot een levenslange intrekking van het stemrecht leiden. Naarmate meer oudere zwarten – van voor de opsluitinghausse – overlijden, neemt het aandeel van de niet-stemgerechtigden alleen maar toe. In 2001 zal de VS dan ook steeds dichter bij het moment komen waarop een derde van de zwarte bevolking geen stemrecht heeft.

Maar het meest angstaanjagende gevolg begint nu pas langzaam tot Amerika door te dringen. Aangezien minder dan een tiende van de gedetineerden een levenslange gevangenisstraf uitzit, zal de piek in de detentie onvermijdelijk worden gevolgd door een piek in de vrijlatingen. De mensen die eruit komen, zullen natuurlijk ouder zijn dan de mensen die erin gingen en oudere mensen zijn over het algemeen minder geneigd tot criminaliteit. Toch zullen de vrijgekomen gedetineerden waarschijnlijk niet gemakkelijk in de samenleving worden opgenomen.

Een halve eeuw geleden was het primaire doel van het Amerikaanse strafrechtsysteem rehabilitatie. De afgelopen decennia is het echter gewoon de bedoeling om de slechteriken van de straat houden. Meer gevangenen brengen meer tijd door in overvolle en mensonterende omstandigheden, vaak in allerlei vormen van extra beveiligde inrichtingen. Het verwaarlozen van de rehabilitatie betekent dat de gestraften mogelijk slechter uit de gevangenis komen dan ze erin gingen.

In verschillende staten begint men al vraagtekens te plaatsen bij het nut van gevangenisstraffen in de aanpak van de drugproblematiek. Michigan heeft de levenslange gevangenisstraf afgeschaft. De opperrechter van de staat New York heeft een hervormingsprogramma aangekondigd om 10.000 delinquenten uit de gevangenis en in een afkickprogramma te krijgen. Zelfs als de mijlpaal van 2 miljoen gevangenen in 2001 tot een open discussie over het strafrechtsysteem leidt, hoeven we niet veel veranderingen te verwachten. Amerika heeft zich verbonden aan een vreemd beleid waarvan het niet gemakkelijk zal afstappen. Hoe grimmig de gevolgen ervan ook zullen zijn.

Sebastian Mallaby is redacteur bij The Washington Post.

SEBASTIAN MALLABY