‘Wie de geloofwaardigheid van de pers aanvalt, valt ook de persvrijheid aan’

Door de geloofwaardigheid van de pers te ondergraven, knabbelen ook westerse regeringen aan de persvrijheid. Een onafhankelijke poortwachter – de klassieke pers – is ons enige houvast in een wereld die overspoeld wordt met informatie. De vrije pers verdient meer respect. Van politici, bedrijven en burgers. Dat zegt ex-journalist en communicatiespecialist Koen Baumers.

Journalisten die sterven voor hun job, voor lange tijd opgesloten worden of folteringen ondergaan. Gewoon omdat ze zich hielden aan de eerste regel van de journalistieke deontologie: de waarheid eerbiedigen, welke ook de gevolgen voor hen moge zijn. Dat die vervolgingen nog altijd gebeuren, dat is wat de Internationale Dag van de Persvrijheid vandaag onder de aandacht brengt.

Dat er bij de meeste landen in de westerse wereld een mooie ronde nul staat in de lijstjes met vermoorde en gearresteerde journalisten, is een goede zaak. Maar als communicatieprofessional zie ik met lede ogen aan hoe ook de westerse media de jongste tijd een belangrijke strijd te voeren hebben. De strijd om hun eigen geloofwaardigheid.

‘Fake news’

“You’re fake news”, beet president Donald Trump een journalist van nieuwszender CNN toe. Niet omdat wat CNN verspreidde echt vals nieuws was, maar omdat het nieuws was dat Trump niet aanstond. Het is een strategie die hij sindsdien wel vaker toepaste. Vorige week nog verspreidde hij een video waarin hij zijn eerste honderd dagen als president de “beste ooit” noemde, en waarin hij alle verwezenlijkingen opsomde die je ‘via de gewone nieuwsmedia niet te weten zou komen’. Eerder deze week brak hij een interview af omdat de vragen kritisch werden. Dat is geen communicatie meer, dat is marketing. En die tactiek wordt gretig overgenomen door mensen als Geert Wilders of Marine Le Pen.

Beweren dat de media vooringenomen zijn en leugens verspreiden, is dodelijk voor de geloofwaardigheid van de journalistiek. Want het haalt bitter weinig uit om in de tegenaanval te gaan, zelfs met feiten en cijfers. Iemand als Trump herhaalt dan gewoon zijn oorspronkelijke bewering, en zorgt er zo voor dat zijn achterban de tegenaanval van de media interpreteert als het bewijs van hun vooringenomenheid.

Alternatieve media

Ook alternatieve media ondergraven bewust of onbewust de geloofwaardigheid van klassieke media. Apache schrijft “wat kranten niet mogen schrijven”, Sceptr legt zich toe op “thema’s die in de huidige media verwaarloosd worden” en DeWereldMorgen wil tonen dat “niet alles kommer en kwel is in medialand”. Ze zijn een verrijking voor het medialandschap, maar mogen niet de indruk wekken dat de klassieke media minder geloofwaardig zouden zijn.

Sociale media maken het voor de politici nog makkelijker om rechtstreeks te communiceren met hun aanhangers. Ze kunnen daardoor zelfs luider roepen dan de pers. Er is niks mis mee om zelf uitgever te worden van je eigen verhalen – ook bedrijven passen die strategie met succes toe en vergroten daarmee hun bereik. Maar het mag nooit een reden zijn om de onafhankelijke media de rug toe te keren, of om ze op één hoopje te gooien met de critici op Facebook en Twitter.

Als politici het werk van journalisten afdoen als fake news of vooringenomen wanneer het eindresultaat hen niet bevalt, begeven ze zich op glad terrein. Je zou haast vermoeden dat ze stiekem jaloers zijn op de grote leider van het laatste land in de lijst. In Noord-Korea is er maar één officieel nieuwskanaal, dat fungeert als rechtstreekse lijn van de regering naar de bevolking. Zoals de sociale media bij ons, maar dan zonder tegenspraak.

De klassieke media hebben ook in deze tijden een belangrijke rol te vervullen. Zij zijn de poortwachters die de essentie van de bijzaak onderscheiden, en het verschil kunnen duiden tussen de feiten en de meningen. Hun geloofwaardigheid is daarbij hun belangrijkste goed.

Iederéén heeft baat bij een geloofwaardige, onafhankelijke pers. Voor de bevolking geeft het een zinnige selectie uit de overdaad aan informatie. En voor machthebbers en bedrijven biedt het een controlemechanisme dat hen zelf bij de les houdt. Het helpt hen om hun eigen marketingpraatje te overstijgen, en om maatschappelijke relevantie van hun initiatieven te bewijzen.

Als het in de gazet staat, is het waar. Dat is wat iedereen, in heel de wereld, zou moeten kunnen geloven. In sommige landen valt er nog een strijd te voeren voordat journalisten echt de waarheid durven schrijven. Maar in landen als de onze moeten we de journalisten vooral opnieuw het vertrouwen geven dat ze verdienen. Zullen we daar, in ons aller belang, een voornemen van maken?