Polen heeft veel van zijn welvaart aan Europa te danken. Toch verloor de pro-Europese kandidaat de presidentsverkiezingen van vorige zondag. De Polen stellen Europa niet ter discussie, maar wel de waarden waarvoor het staat, zegt de Europa-specialist Steven Van Hecke.
Polen is sinds 2004 lid van de Europese Unie. In die tijd is de economie zowat verdubbeld in omvang, aldus het Internationaal Monetair Fonds (IMF). In reële termen is Polen nu de 20ste economie ter wereld. Ook de welvaart van de gemiddelde Pool ging de hoogte in: van nog geen 50 procent naar 80 procent van het EU-gemiddelde. De inkomensongelijkheid behoort tot de laagste van de OESO-landen. Het IMF verwacht dat de Poolse economie dit jaar groeit met een forse 3,5 procent en volgend jaar met 3,3 procent, ondersteund door het geld van EU-coronaherstelfonds.
Toch heeft de pro-Europese Rafal Trzaskowski het zondag moeten afleggen tegen Karol Nawrocki, de kandidaat gesteund door de conservatieve, eurosceptische partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid). Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven, is niet verwonderd. “De Polen hebben niet tegen Europa gestemd. Ze waren vaak kritisch voor de Europese Unie, maar hebben het lidmaatschap nooit ter discussie gesteld. In die zin kun je de standpunten van PiS niet vergelijken met die van Marine Le Pen in Frankrijk, Geert Wilders in Nederland of Viktor Orbán in Hongarije. Poolse politici weten heel goed dat zij, als ze zich tegen het EU-lidmaatschap zouden kanten, eerder de verkiezingen zouden verliezen dan winnen.”
Hoe komt het dat pro-Europese kandidaten het niet noodzakelijk beter doen in het welvarende Polen?
STEVEN VAN HECKE. “West-Europeanen maken vaak een redeneerfout. Zij denken dat de Polen de Europese integratie vooral beschouwen als een economische baat. Dat speelt weliswaar mee. Uiteraard klagen de Polen niet over het Europa van het geld. Maar vele Polen kanten zich tegen het Europa van de waarden. De Europese Unie wordt geassocieerd met lgbtqi+-rechten, met de ondermijning van de traditionele waarden, met de zogezegde corrupte elite in Brussel, die de gewone mensen de les spelt. Dat narratief slaat ook bij ons aan, maar minder sterk. Als het Vlaams Belang het lgbtqi+-thema voluit zou uitspelen, dan ben ik niet zeker dat die partij de verkiezingen zou winnen. In Polen werkt zo’n thema wel. En al zeker in Rusland, waar ze denken dat wij hier elke zondag een Gay Pride houden, in het zogenoemde Gay-ropa.”
‘De overwinning van Nawrocki is een morele nederlaag voor Europa. Maar een gitzwarte dag voor de Europese Unie zou ik het zeker niet noemen’
Conclusie: de sociaaleconomische thema’s wegen niet langer het zwaarst in Polen.
VAN HECKE. “Mocht het alleen daarover gaan, dan zou radicaal rechts nooit zo succesvol zijn. Het gaat ook om een cultuurstrijd met links over het samenlevingsmodel. En het gaat zeker ook over migratie. Want Europa laat te veel migranten toe, zoals het heet. Het aanboren van maatschappelijke onvrede is het businessmodel van radicaal rechts geworden.”
Karol Nawrocki is radicaal rechts, zegt u.
VAN HECKE. “Ik vind van wel. Hij kreeg de steun van PiS en van twee radicaal rechtse uitdagers in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. We moeten Nawrocki niet softer maken dan hij is, zeker als je ziet wat hij allemaal op zijn kerfstok heeft. (Nawrocki zou onder meer deelgenomen hebben aan fist fights tussen voetbalhooligans en actief zijn geweest als pooier, nvdr.) Ik ben echt benieuwd welke staats-of regeringsleider met hem op de foto zal willen staan. Ik verwacht niet meteen een staatsbezoek van koning Filip.”
Wat betekent de overwinning van Nawrocki voor de Poolse positie in de EU?
VAN HECKE. “Op papier verandert er niets. Premier Donald Tusk (van Burgerplatform, een uitgesproken pro-Europese partij, nvdr) zit nu al in een ongemakkelijke cohabitatie met de huidige president Andrzej Duda, gesteund door het PiS. In de praktijk is de overwinning van Nawrocki echter een forse dreun voor Tusk. Zijn legitimiteit in de Europese Unie zal verzwakken. Want macht is ook perceptie, en Tusk is er met zijn Burgerplatform niet in geslaagd de presidentsverkiezingen te winnen. Ook beleidsmatig krijgt Tusk het lastiger. Een Poolse president heeft niet veel bevoegdheden, maar wel een vetorecht. Van president Duda wist je tenminste dat hij pro-Atlantisch was, en ook pro-Oekraïne en anti-Rusland. Nawrocki is veel minder voorspelbaar.”
Nawrocki is ook een dikke vriend van Donald Trump, die hem al heeft ontvangen in het Witte Huis.
VAN HECKE. “Nawrocki kan de onvoorspelbaarheid van het Witte Huis binnenbrengen in de Poolse politiek. Dat kan de positie van Tusk verder ondermijnen, ook ten aanzien van de Europese Unie. Tusk had voor zichzelf de rol opgeëist als leider van de Centraal-Europese lidstaten en een goede samenwerking gesmeed met de Franse, Duitse en Britse staatsleiders. Maar nu wordt Tusk de zwakste schakel in die ketting van vier.”
Is Europa nu verzwakt?
VAN HECKE. “Ik ben nog altijd vrij optimistisch. Kijk naar defensie, waar veel animo heerst voor meer Europese integratie. Daar blijft de Hongaarse premier Orbán de grote stoorzender. Het is mogelijk dat Nawrocki daar zijn vetorecht gebruikt, maar ik acht de kans kleiner. Al zal het allicht ook afhangen van de positie die Trump inneemt. Nawrocki luistert naar Trump. Zijn overwinning is een morele nederlaag voor Europa. Maar een gitzwarte dag voor de Europese Unie zou ik het zeker niet noemen.”
