Sinologe Jeanne Boden: ‘China is onverbiddelijk’

JEANNE BODEN "Er is te veel goedgelovigheid aan Europese kant." © Jonas Lampens
Jozef Vangelder
Jozef Vangelder redacteur Trends

De Chinese maatschappij werkt als een piramide. De partijtop beslist alles en het volk moet volgen, ook de bedrijfswereld. Veel westerse bedrijven beseffen dat pas als het te laat is, zegt sinologe en consultant Jeanne Boden. “Xi Jinping zegt: ‘Laat het Westen China dienen.’ Het hele Chinese beleid is daarop gericht.”

Op 4 juni 1989 eindigde de democratische illusie van de Chinezen. De partijleiding sloeg het studentenprotest op het Tiananmenplein in Peking hardhandig neer. In de jaren daarvoor had China zijn economie geopend voor het Westen, wat de hoop op democratische hervormingen had gewekt. Tevergeefs, bleek die dag. Dertig jaar later is niets veranderd, de partijtop heeft nog altijd de touwtjes stevig in handen. Alleen reikt de ambitie veel verder. China moet de wereldleider worden, verkondigde president Xi Jinping in een partijtoespraak in 2017.

Om dat doel te bereiken, heeft China veel geld over, en vooral een gigantische propagandamachine, schrijft de sinologe Jeanne Boden in haar boek Chinese propaganda seducing the world. In het dagelijkse leven adviseert Boden bedrijven die samenwerken met China. Ze schreef dit boek omdat ze merkte dat het Chinese regime hoe langer hoe meer salonfähig wordt in het Westen. Daartoe gebruikt de propagandamachine niet alleen in het buitenland wonende Chinezen, ook almaar meer westerlingen worden voor de kar gespannen.

Met haar doctoraat in de Chinese cultuur is Boden goed geplaatst voor de dissectie van de Chinese propaganda. “China heeft een millennia-oude traditie van politiek correcte taal, dominant discours en censuur”, schrijft ze. Waar vroeger de keizer alles dicteerde, is dat nu president en partijleider Xi Jinping. Haar kennis verzilvert Boden voor het verbeteren van de communicatie tussen westerse en Chinese bedrijven. Die laatste moeten in de eerste plaats luisteren naar de overheid, volgens Boden.

Zaken zijn zaken, zou je denken. Maar dus niet in China?

JEANNE BODEN. “Een Chinees bedrijf hanteert een andere logica. Dat moet wel, want de overheid controleert alles. Het systeem werkt als een piramide. De top bepaalt de doelstellingen, de rest van de piramide voert ze uit. Alle instellingen, organisaties en bedrijven die meewerken, krijgen massaal subsidies, maar staan ook onder controle. Wie niet meewerkt, wordt eruit geduwd. Het gevolg is dat Chinese bedrijven – zowel staatsbedrijven als privébedrijven – voortdurend naar boven kijken. De instructies veranderen voortdurend. Door dat keurslijf kunnen Chinese bedrijven nooit alleen maar puur zakendoen. De politiek heeft altijd en overal een vinger in de pap. Daar verkijken westerse bedrijven zich vaak op. Ik heb er al veel tegen een muur zien lopen.”

Als China de wereld overneemt, dan is het gedaan met de rechtsstaat

Waar loopt het dan fout?

BODEN. “De jongste jaren krijgen Europese bedrijven geregeld voorstellen uit China, die gigantische mogelijkheden en massa’s geld voorspiegelen. Maar die voorstellen zijn vaak dromen, aangestuurd door de Chinese politiek. Het Europese bedrijf herkent dat niet en geeft zich te gemakkelijk weg. Het verliest bijvoorbeeld de controle over zijn intellectuele eigendom of het belandt in ondoorzichtige samenwerkingsverbanden waarvoor het nooit gekozen heeft. Ik help bedrijven zulke toestanden te voorkomen door de dubbele laag te lezen in de Chinese communicatie. Er is te veel goedgelovigheid aan Europese kant.”

Is het zo erg? Veel Europese bedrijven doen best goede zaken met China.

BODEN. “Uiteraard. We moeten trouwens samenwerken. China is vervlochten met de wereldeconomie, de kansen liggen voor het grijpen. Maar op het terrein loopt de samenwerking vaak moeilijk. Het hiërarchische systeem van de Chinezen botst met de democratische doelgerichtheid van de westerlingen. Een Chinese werknemer is een radertje. Hij werkt zijn opdracht af en wacht op nieuwe instructies. In een westers bedrijf wordt zelfs van de stagiair verwacht dat hij zijn mond opendoet in de vergadering met de CEO.”

Is China dan geen meritocratie?

BODEN. “Toch wel. De slimme koppen verhuizen naar de top en nemen de beslissingen. Maar je vergeet de keerzijde: de basis voert de arbeid uit en heeft niks te zeggen. Ik heb Chinese overnames meegemaakt, waarbij een expert in het topmanagement van het overgenomen Europese bedrijf plots moest gehoorzamen aan een Chinees die niet het flauwste benul van zaken had. Een vrouw die solliciteerde bij een Chinees bedrijf kreeg te horen: ‘Dat lange zwangerschapsverlof, daar gaan we toch niet aan meedoen?’ Chinezen hebben geen idee van de rechten van mensen. China is geen rechtsstaat. De wet is geen sokkel voor de maatschappij, maar een vage richtlijn die voortdurend verandert. Als China de wereld overneemt, dan is het gedaan met de rechtsstaat.”

JEANNE BODEN
JEANNE BODEN “Xi Jinping is een echte dictator.”© Jonas Lampens

Dan moeten we gehoorzamen aan de leer van Xi Jinping, die hij liet inschrijven in de grondwet.

BODEN. “Xi zorgde er ook voor dat hij levenslang kan aanblijven. Hij is een echte dictator. Nog voor hij officieel president was, verloren een aantal Chinezen in mijn kennissenkring opeens hun functie. Niet toevallig waren het mensen die bekendstonden om hun openheid van geest. Alle boeken die naar democratie en westerse waarden ruiken, heeft Xi uit het Chinese onderwijs gehaald. Voor de rest van de wereld houdt hij een mooi betoog met woorden als ‘evenwicht’ en ‘win-win’. Maar in China klinkt het heel anders. Xi zegt: ‘Laat het Westen China dienen.’ Het hele Chinese beleid is daarop gericht. De innovatie bijvoorbeeld moet uit het Westen gezogen worden. Zelf is China niet innovatief, omdat er voor kritisch en onafhankelijk denken geen plaats is in het Chinese onderwijs.”

In China heeft de politiek heeft altijd en overal een vinger in de pap. Daar verkijken westerse bedrijven zich vaak op

Met de complete centralisatie van de macht is China weer aanbeland bij Mao. Groeit daar geen verzet tegen?

BODEN. “De centralisatie van de macht is de sterkte en tegelijk de zwakte van China. Xi waant zich oppermachtig en is daarom kwetsbaar. De Chinese geschiedenis is een opeenvolging van machtscentralisatie en -desintegratie door krachten van onderuit. De Culturele Revolutie van Mao eindigde in chaos en burgeroorlog. Chinezen die zich de Culturele Revolutie herinneren, zien nu dezelfde patronen. De druk op de maatschappij stijgt. Niets mag nog in China, tot in het absurde toe. Tot voor kort liep in China de populaire tv-serie Het Rode Korenveld, gebaseerd op de roman van de Nobelprijswinnaar Mo Yan. De Chinezen brachten graag een toeristisch bezoekje aan de studio’s van de tv-serie, maar dat mag nu niet meer. De studio’s zijn afgebroken. Er zou een verkeerd beeld van China worden voorgesteld, en bovendien moeten Chinese schrijvers geen buitenlandse prijzen nastreven. Uiteraard zijn er Chinezen die banden zoeken met de macht en zo genieten van de voordelen. Maar een grote groep is monddood gemaakt. Geen enkele Chinees zal het hardop zeggen, maar in privégesprekken hoor ik meer dan ooit de vraag waar het allemaal moet eindigen.”

Volgens kenners wordt China sterk door zijn holistische benadering. Het economisch, het buitenlands en het defensiebeleid zijn met elkaar verbonden. In het Westen zijn dat aparte hokjes, wat ons verzwakt. Omdat bijvoorbeeld het begrotingsbeleid op zichzelf staat, investeert Europa te weinig in defensie.

BODEN. “De holistische benadering is de grote sterkte van China. Het Westen deelt het beleid op in afgescheiden gebieden en stelt voor elk gebied een aparte planning op. In het Chinese denken is alles met alles verbonden. Zij hanteren een helikoptervisie, alle informatie komt in één centraal punt samen.”

Onlangs zei u in het tv-programma Nachtwacht: “De Chinezen hebben tijd en geld.” Dat maakt een holistisch beleid wellicht gemakkelijker. Met zijn eeuwige begrotingstekorten en crisissen heeft Europa die luxe niet.

BODEN. “Misschien. Maar dat verhindert ons niet te leren van het Chinese holisme. En dat gebeurt stilaan. In vergelijking met 20 jaar geleden hoor ik onze politici veel vaker debatteren over de sterktes van Europa en over hoe we ons moeten profileren tegenover de andere wereldmachten. Maar we lopen achter. China investeert al decennia in geostrategisch beleid, al lang voor Xi aan de macht kwam.”

De andere wereldmachten zullen China niet laten betijen, en de Amerikaanse president Donald Trump al zeker niet.

BODEN. “We zullen zien. Ik denk dat de verhoudingen op lange termijn onhoudbaar zullen worden. Op een zeker moment zal de spanning moeten ontladen, maar wanneer, en hoe? Ook in Australië krijgt China veel tegenwind, net zoals in Canada. China is ook heel actief in Centraal-Europa. Verdeel en heers, dat is wat China doet.”

Donald Trump heeft Huawei in de ban geslagen. Is de producent van telecomapparatuur wel of niet een verlengstuk van de Chinese Communistische Partij?

BODEN. “Natuurlijk is het een verlengstuk. Alle Chinese bedrijven zijn een verlengstuk van de partij, want ze maken allemaal deel uit van de piramide waarover ik het net had. U verwees naar mijn optreden in Nachtwacht. Kort voordien kreeg ik een mail van een communicatieverantwoordelijke van Huawei met de vraag in het programma “een genuanceerd beeld te schetsen van China”. Dat zegt veel, niet? Als Huawei enkel commerciële bedoelingen had, zou het zich dan bezig houden met beïnvloeding van tv-debatten?”

Toen Xi Jinping vijf jaar geleden een bezoek bracht aan ons land, was u in een krantencolumn milder voor hem.

BODEN. “De media namen het bezoek niet serieus en dat stoorde me. Xi bezocht de panda’s in Pairi Daiza, en ging in Duitsland kijken naar een ploeg met jonge Chinese voetballertjes. De media lachten daar een beetje mee, maar zagen de strategie erachter niet. Xi’s bezoek was bedoeld voor het thuisland. Hij wou de Chinese aanwezigheid in Europa laten zien. Intussen staat China nog veel agressiever op het wereldtoneel. Ik maak mij zorgen over het voortbestaan van ons systeem. Ik hou van de Chinese levenshouding van yin en yang, de dingen zijn nooit alleen maar slecht. Maar de geostrategische visie van China is onverbiddelijk. En velen zien dat niet.”

Bio

Opleiding

– sinologie, doctoraat in de oosterse talen en cultuur; Universiteit Gent

– deed onderzoek aan universiteiten in Peking, Xian en Hongkong.

– opleiding management; Solvay Brussels School

Professioneel

– 1994-2001: vertaling van Chinese teksten; begeleiden van Chinese delegaties in Europa; medewerking aan Chinese projecten in Europa

– 2002-nu: heeft haar eigen bedrijf, ChinaConduct, voor training en advies aan bedrijven die samenwerken met Chinese partners en coördinatie van Europees-Chinese projecten

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content