Oekraïne voert geen verloren strijd

Het is onduidelijk hoe de oorlog zal aflopen, maar Oekraïne heeft de bovenhand. Poetin moet beslissen wanneer het conflict eindigt.

Niemand kan voorspellen wanneer de Russische invasie van Oekraïne eindigt, of hoe. Maar na maanden van oorlog zijn er vijf sporen achtergebleven in de Oekraïense grond en op een dag zullen die samen de weg naar de vrede vormen. Hoe het lot ook over de oorlog beslist, het meest accurate toekomstbeeld krijgen we door die sporen te volgen.

Het eerste spoor is het blijvende voordeel van Oekraïne op het slagveld. Rusland heeft drie keer meer inwoners dan zijn buurland en doet hard zijn best om de infrastructuur in Oekraïne te vernietigen en een goed functionerende staat te ondermijnen, maar Vladimir Poetin zal het lastig krijgen om een leger op te leiden, uit te rusten en te bevoorraden dat in staat is de vier Oekraïense provincies te bezetten die hij geannexeerd heeft. Hoe meer hij onwillige Russen onder druk zet om de wapens op te nemen, hoe meer hij zich zal moeten verantwoorden voor de gesneuvelden en hoe moeilijker hij het zal krijgen.

Oekraïne daarentegen is in staat gemotiveerde soldaten en tactisch uitgekookte officieren op te trommelen, die door de NAVO-landen van wapens en informatie worden voorzien. Wanneer de Oekraïense troepen de Russische verdedigingsposten in het zuiden en in de Donbas-regio afgemat hebben, kunnen ze misschien de bliksemsnelle herovering van bezette gebieden in het oosten en het zuiden van september en oktober nog eens herhalen. Maar zelfs als ze daar niet in slagen, kunnen ze wel traag maar zeker vooruitgang blijven maken.

Vanuit het standpunt van Oekraïne is het van levensbelang dat ze dat doen. Alleen door die dynamiek aan te houden, zullen ze de oorlog niet winnen, maar het vormt wel de basis waarop al de rest rust, ook het tweede spoor: aanhoudende steun uit het Westen. Poetin had erop gerekend dat het Westen Oekraïne in de steek zou laten, of op zijn minst onder druk zou zetten om akkoord te gaan met een ongelijke vrede. Daarom heeft hij op tegenslagen aan het front gereageerd door de gasbevoorrading naar Europa af te snijden en te waarschuwen voor een nucleaire oorlog.

Die dreigementen hebben een averechts effect gehad, want de westerse regeringen zijn er nu zeker van dat Poetin zijn zin geven gevaarlijk kan zijn. Als we op dit moment zouden zwichten voor het Kremlin, zoals in 2014, toen Poetin Oekraïne voor het eerst aanviel, maken we alleen maar de weg vrij voor het volgende conflict. Daarom zullen wapens uit het Westen oostwaarts blijven reizen en zal het Russische gas nooit meer in grote hoeveelheden de reis naar het Westen maken. Het zal een harde winter worden en de volgende kan zelfs nog erger worden. Maar zolang Oekraïne vooruitgang boekt op het slagveld, zal Europa volharden.

Er komt druk

Het derde spoor heeft te maken met de rest van de wereld. China steunt Rusland, maar niet van harte en zonder tussenbeide te komen. India en veel andere ontwikkelingslanden houden zich afzijdig. Maar ook in die landen brokkelt de steun voor Poetin af. In september werd hij maar lauwtjes ontvangen door de andere leiders op de top van de Shanghai Cooperation Organisation. En toen in oktober in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties werd gestemd over de Russische annexatie, leed Poetin zijn grootste nederlaag sinds de invasie.

Die eerste drie sporen vallen samen in het vierde: de toenemende internationale druk om een einde te maken aan de gevechten. In deze benarde tijden is oorlog een dure zaak. De OESO schat dat de kosten ervan in 2023 zullen oplopen tot bijna 2,7 biljoen euro. Het wapentekort in het Westen zal steeds meer een reden tot bezorgdheid vormen. Daarom kunnen we ons in 2023 aan veel besprekingen over scenario’s voor vrede verwachten.

Het probleem is dat de Russen, noch de Oekraïners al bereid zijn de wapens neer te leggen. Poetin zal ofwel verder willen vechten, omdat hij ervan uitgaat dat hij een aanval kan inzetten en het tij opnieuw kan keren, of hij zal het conflict bevriezen, met de bedoeling te voorkomen dat Oekraïne een welvarende en vreedzame Europese democratie wordt. Volodimir Zelenski, de Oekraïense president, heeft gezworen alle gebieden te heroveren die zijn land sinds 2014 heeft verloren. De westerse landen dringen erop aan dat Oekraïne zelf moet beslissen wanneer het wil onderhandelen. Maar in werkelijkheid draaien zij voor de kosten van de oorlog op. Op een bepaald moment zullen ze druk gaan uitoefenen.

De oorlog eindigt in Moskou

Wanneer dat precies zal gebeuren, wordt wellicht bepaald door het vijfde en meest onzekere spoor. Om een stabiele vrede te bereiken, moet er iets veranderen in Moskou. Vanwege zijn kernwapens kan het Kremlin niet met gewapende dwang ertoe worden aangezet zich over te geven. In plaats daarvan zullen de Russen de waarheid onder ogen moeten zien dat Poetin hun levens verkwanselt in een zinloze, niet te winnen oorlog.

Poetin kan zijn toevlucht nemen tot chemische of nucleaire wapens, ook al zou zelfs dat geen garantie betekenen voor een Russische overwinning. De kans is groter dat hij eieren voor zijn geld kiest in een poging om de macht in handen te houden, omdat hij anders in de steek gelaten zal worden door de elite. Begin 2023 zal Poetin nog hopen dat er iets uit de lucht komt vallen: het tij dat keert op het slagveld, Chinese militaire steun, het uiteenvallen van de Europese eenheid of het vooruitzicht van een herverkozen Donald Trump die Oekraïne in de steek laat. Poetin weet dat in een oorlog alles mogelijk is. Maar hij moet ook beseffen dat het er niet goed uitziet voor hem.