‘Meer geld voor kerntaken overheid: niet zo eenvoudig’

Er rest weinig anders dan het federale doorgeefluik af en toe dicht te laten, zegt Trends-redacteur Alain Mouton.

Vorig weekend, drie weken na datum, installeerde Defensie veldkeukens in Pepinster en Chaudfontaine, twee gemeentes die zwaar werden getroffen door de overstromingen van half juli. Het bevestigt de gebrekkige coördinatie van het rampbeleid in de provincie Luik. Er zijn verhalen over militairen die ter plaatse kwamen en met hun vingers stonden te draaien. De Waalse regering en het provinciebestuur, die de federale overheid op een bepaald moment net niet als een bende bemoeiallen hadden weggezet, moesten op hun stappen terugkeren.

Vooral de gebrekkige middelen waarmee Defensie moest werken,vielen op. De getuigenis van legertopman Marc Thys in Terzake op Canvas was ontluisterend. “Het is roeien met de riemen die je hebt en die riemen zijn heel kort geworden.” Hij gaf het voorbeeld van de genietroepen die niet meer in staat zijn een noodbrug te bouwen waar normaal verkeer over kan. Een aanvalsbrug met militaire doeleinden is het enige dat nog net kan. Thys had het voorts over een gebrek aan bulldozers en ander werfmateriaal. Hij verwees ook naar de besparingen bij de brandweer en de civiele bescherming die een vlot verloop van de reddingsacties hebben verhinderd.

De natuurramp in Wallonië zwengelt het debat aan over de middelen en taken van de overheid. Is er de voorbije jaren niet te veel bespaard op kerntaken als defensie, veiligheid en hulpverlening? Zowat alle politieke partijen benadrukken dat er meer middelen moeten gaan naar basistaken van de overheid. Maar iedereen die nu klaagt, heeft in het verleden het mes gezet in de budgetten. Voor de centrumrechtse partijen was het een gemakkelijke manier om de begrotingsdoelstellingen te halen. De linkse partijen hadden enkel oog voor de financiering van de sociale zekerheid, maar de middelen kwamen vaak niet terecht waar dat moest.

Kan het tij gekeerd worden? Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Er is een halt toegeroepen aan de zware besparingen bij Defensie. De Belgische defensie-uitgaven stegen van 0,97 procent van het bruto binnenlands product (bbp) in 2014 naar 1,07 procent in 2020. Het defensiebudget is in België gestegen van 2,8 miljard euro in 2019 naar 3,7 miljard euro in 2021. Maar, zoals Herman Matthijs (specialist overheidsfinanciën VUB en UGent) onlangs stelde: “Desalniettemin zou het behalen van de 2 procentnorm van de NAVO een verdubbeling van het huidige budget vereisen. Dat is politiek niet haalbaar.”

Of het over defensie, veiligheid, politie, brandweer of justitie gaat: de budgettaire marges voor extra middelen en investeringen zijn zeer beperkt. De begroting zal de komende jaren een structureel deficit van 4 procent van het bbp vertonen. Een deel van de relancemiddelen zal worden gebruikt voor investeringen in justitie, maar dat is het minimum minimorum.

Daar komt bij dat het federale niveau meer en meer een louter financieel doorgeefluik is geworden. Dat is een gevolg van de staatshervormingen en de toenemende noden van de sociale zekerheid. Van de 122,4 miljard euro inkomsten van de federale overheid gaat 58 miljard naar de deelstaten via dotaties of afdrachten in de personenbelasting. Daarnaast zijn er 24 miljard euro federale dotaties aan de sociale zekerheid. De federale overheid moet ook zo’n 9 miljard euro per jaar aan intrestlasten op de staatsschuld betalen. Er blijft amper 27,7 miljard euro over voor de financiering van de eigen departementen.

Meer geld vinden voor de kerntaken van de overheid is niet zo eenvoudig. Belastingen verhogen ligt moeilijk. Dan rest er weinig anders dan het federale doorgeefluik af en toe dicht te laten. Met als gevolg dat er bespaard moet worden op andere beleidsniveaus en in de sociale zekerheid. Maar de deelstaten blijven daar Oost-Indisch doof voor. Besparen in de sociale zekerheid is taboe voor de PS, Vooruit en Ecolo/Groen. ‘Meer middelen voor de kerntaken van de overheid’ dreigt een loze kreet te worden.