Hoe de economie herstarten: ‘Over twee jaar zullen we weten welke fouten we vandaag maken’

De afzwakkende epidemie brengt de economische en menselijke tol van de lockdown boven water. De economie moet weer open, maar nieuwe besmettingsgolven zullen altijd om de hoek loeren. Een goed beleid is nog nooit zoveel waard geweest.

De lockdown redt levens, maar is een kastijding voor de samenleving. Zelfs Donald Trump heeft dat begrepen, al was hij rijkelijk laat. De Amerikanen betalen daar een zware prijs voor. Het aantal coronaslachtoffers in de Verenigde Staten kan oplopen tot 240.000, volgens wetenschappers. Dat is zowat 100.000 meer dan de Amerikaanse dodentol van de oorlogen in Vietnam en Korea samen. Je zou voor minder ingrijpen.

Maar de lockdown kastijdt ook de economie. Veel bedrijven liggen stil, wat hoe langer hoe meer twijfels doet rijzen over de houdbaarheid van de maatregel. Voor de Amerikaanse economie wordt de schade groter dan eender welke catastrofe van de jongste vier decennia, hebben enkele economen berekend. De orkaan Katrina in 2005, tot nu de duurste ramp voor de Verenigde Staten, leidde tot 1,8 miljoen aanvragen voor een werkloosheidsvergoeding, de coronacrisis eind maart al tot 10 miljoen. Alleen al in de Amerikaanse dienstensector kunnen het komende jaar 24 miljoen banen verloren gaan, of bijna 17 procent van het totaal.

De factuur van de lockdown is nog zwaarder, oppert het Britse onderzoekscentrum Institute for Fiscal Studies (IFS). De economische achteruitgang treft ook de volksgezondheid. Het inkomensverlies, de werkloosheid en de knagende onzekerheid maken mensen ziek. Britse gegevens over de periode 2002-2016 leren dat een daling van de werkgelegenheid met 1 procent het aantal chronisch zieken doet stijgen met 2 procent. Als de Britse werkgelegenheid dezelfde daling tegemoet gaat als in de twaalf maanden na de crisis van 2008, zal het aantal chronisch zieken op beroepsleeftijd stijgen met 900.000.

In de lockdown grijpen mensen ook makkelijker naar alcohol of drugs. Angst en eenzaamheid stuwen de zelfmoordcijfers hoger. Uit angst besmet te raken met het coronavirus, durven mensen niet naar het ziekenhuis te gaan met andere aandoeningen. Het coronavirus maakt doden, maar de lockdown ook.

Wat niet betekent dat de overheid het virus dan maar op zijn beloop had moeten laten. Het aantal dodelijke slachtoffers was dan veel keren hoger geweest. Ook economisch waren er weinig andere keuzes. Zonder de lockdown was de economie evengoed tot stilstand gekomen. Angst had veel consumenten weggehouden uit de winkels en werknemers van hun werk, als veel bedrijven al niet waren stilgevallen door ziekte-uitval. De lockdown geeft de economie een klap, maar de economische ontwrichting door een onbeteugelde epidemie was ook niet mis geweest.

Maar naarmate de epidemie wegebt, zal de balans kantelen. De baten van de lockdown zullen afnemen. De kosten – de economische krimp, de faillissementen, het banenverlies en de gevolgen voor de mentale en fysieke gezondheid – zullen almaar zwaarder wegen. In Europa ging Spanje als een van de eerste landen overstag, met een versoepeling van de lockdown vorige week. Mensen met een niet-essentieel beroep mochten opnieuw aan het werk. Wetenschappers houden hun hart vast.

Aanbod en vraag

Hoe hard zal België het spelen? Net zoals in andere landen nijpt de lockdown het aanbod en de vraag in de economie. Mensen kunnen niet gaan werken en mogen enkel het hoogstnodige kopen. Het gevolg is een georganiseerde, kunstmatige recessie. Als de lockdown te lang duurt, dreigt economische verstikking. De alarmkreten waren dan ook niet van de lucht. “De coronamaatreglen kosten ons 3,7 miljard euro per week”, aldus een persbericht van Traxio, de federatie van autoverkopers en -herstellers. Met een lockdown tot 3 mei zou de sector een vijfde van zijn jaaromzet missen. Ook Fedustria, de federatie van textiel-, hout- en meubelbedrijven, smeekte om een versoepeling van de lockdown. “Zowat zes op de tien bedrijven in onze sector liggen stil”, aldus Fedustria. “Deze catastrofale toestand moet dringend een halt worden toegeroepen.”

“Zowat 40 procent van de Belgische privésector ligt plat”, zegt Edward Roosens, de hoofdeconoom van de werkgeversorganisatie VBO, die zich baseert op enquêtes en cijfers over tijdelijke werkloosheid. “De stilstand kost ons elke week 2,4 à 2,8 miljard euro, of 0,55 à 0,65 procent van het jaarlijkse bruto binnenlands product (bbp).” Een aantal bedrijven – normaal goed voor 8,5 procent van het bbp – is verplicht dicht. Maar een groter stuk van de gemiste welvaart, 24 procent van het bbp, is het gevolg van noodgedwongen sluitingen. De helft zijn bedrijven die kampen met vraaguitval, nog eens 15 procent heeft last van een geblokkeerde toevoer van buitenlandse onderdelen. Een kwart moest dicht wegens personeelsgebrek of omdat de werknemers onvoldoende afstand kunnen houden van elkaar. “Die bedrijven zouden nog het hoofd boven water kunnen houden”, aldus Roosens. “Maar dan wel met goede afspraken om werknemers veilig te laten werken.”

Die afspraken komen eraan. Op verzoek van de Nationale Veiligheidsraad zullen bedrijven en sectoren met dat soort problemen procedures moeten vastleggen voor een veilige heropstart. Waar afstand houden niet mogelijk is, kunnen bijvoorbeeld mondmaskers, plexiglas of andere beschermingsmaterialen helpen. Wat nog niet betekent dat alle sectoren op 3 mei zullen mogen openen. Morgen buigt de Nationale Veiligheidsraad zich over de brede heropstart. Dat zal een staaltje van goed beleid moeten worden. Een heropening betekent nieuwe kansen voor het virus. Opeenvolgende lockdowns zullen nog meer welvaart in de goot doen vloeien en het vertrouwen van bedrijven en investeerders ondermijnen.

Economische dijkbreuken

Het land dat nu bij de les is, krijgt voorsprong in het post-coronatijdperk. Coronabestendigheid wordt een competitief voordeel, maar mag de efficiëntie niet doodknijpen. Dat evenwicht zal spitsvondige productie en organisatie vergen, vlotte informatiedoorstroming tussen sectoren en overheden, en een raderwerk van testen en opsporings-apps om elke virusopstoot klein te krijgen. België, dat nu pas zal ontdekken hoe ingewikkeld zijn staatsstructuur is, zal een voorbeeldland moeten worden.

Maar eerst proberen bedrijfsorganisaties en overheidsadministraties achter de schermen koortsachtig greep te krijgen op de toestand. “Onze beleidsmodellen zijn niet gemaakt voor zo’n enorme schok”, zegt een ambtenaar. “We proberen de economische dijkbreuken zo goed mogelijk in kaart te brengen. Tijd voor het uitdokteren van de beste oplossing is er niet. Over twee jaar zullen we weten welke fouten we vandaag maken.”