Europa-specialist Steven Van Hecke: ‘Houden wat er is, zou al heel mooi zijn’

De brexit zal geen ontrafeling van de Europese Unie in gang zetten, meent Europa-specialist Steven Van Hecke. Maar een diepere integratie van de rest van Europa hoeven we evenmin te verwachten. “De toekomst is een unie van de verschillende snelheden. Want de ene groep landen hoeft de andere groep niet meer in de weg zitten.”

De desintegratie van de Europese Unie staat niet voor de deur. Als het stof van de brexit is gaan liggen, zal blijken dat de EU kloeker is dan velen denken, meent Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de KU Leuven. “Ik moet het nog zien of de Nederlanders of de Denen het echt in hun hoofd zullen halen ook een exit-referendum te organiseren. Zeker als de Britse economie klappen krijgt, zullen ze wel tweemaal nadenken. Dat zal ook eurosceptici elders in Europa wind uit de zeilen halen.”

Maar een versnelling van de integratie in de rest van Europa komt er evenmin. De brexit zal geen coalition of the willing smeden. “Verwacht maar niet dat de integratie van Europa een sprong zal maken. Daarvoor zijn de tegenstellingen tussen de 27 andere lidstaten veel te groot”, zegt Van Hecke. “Dat zie je zodra een concreet voorstel op tafel komt. Dan haken lidstaten af. Neem het voorstel voor de oprichting van een Europese FBI. Duitsland en Frankrijk willen dat niet. Echte integratie is gewoon niet realistisch. Houden wat er is, zou al heel mooi zijn.”

Heeft de EU dan wel een toekomst? “De toekomst is een unie met verschillende snelheden”, zegt Van Hecke. “Noem het gedifferentieerde integratie, het model dat we al kennen. Europa heeft een muntzone en een paspoortvrije Schengenzone, door elkaar heen. Lidstaten kiezen of ze al dan niet deel willen uitmaken van die verschillende akkoorden. In sociaal beleid genoten de Britten al van een uitzonderingspositie, net als de Denen op het gebied van justitie en binnenlandse zaken. Dat gedifferentieerde Europa zal zich voort ontwikkelen en misschien een versnelling krijgen. Want de ene groep landen hoeft de andere groep niet meer in de weg zitten.”

Het Noorse model

Maar eerst moet over de scheidingsakte met de Britten onderhandeld worden. Dat kan lang duren, wat het exit-enthousiasme van de Britten zou weleens kunnen afkoelen. “Voor de exit van een lidstaat voorziet het Verdrag van Lissabon in een overgangsperiode van twee jaar”, zegt Van Hecke. “Dat is ook de termijn waar de Europese leiders op aansturen. Maar die termijn is verlengbaar. Vergeet niet dat heel wat technische kwestie te regelen vallen. Wat met de Britse werknemers in de EU bijvoorbeeld, en wat met EU-werknemers in het Verenigd Koninkrijk?”

Cruciaal wordt het verlanglijstje van de Britten, volgens Van Hecke. “Als de Britten deel willen blijven uitmaken van de interne Europese markt, hebben ze een sterkere onderhandelingspositie, want de EU wil hetzelfde. Het zou een groot deel van de problemen oplossen. In dat geval krijgen we het Noorse model. Noorwegen behoort niet tot de EU, maar heeft – mits betaling weliswaar – vrije toegang tot de Europese markt.”

Boris Johnson, het boegbeeld van de Britse Leave-campagne, is voorstander van het Noorse model. “Nigel Farage, de leider van eurosceptische partij UKIP, zal echter over de schouders van Johnson meekijken”, zegt Van Hecke. “Dat kan de onderhandelingspositie van Johnson verzwakken. Elke toegeving van Johnson aan de EU zal Farage uitvergroten als een verraad van de Britse kiezer.”

David Cameron

Farage zelf is niet vrij van zonde als het over kiezersbedrog gaat. “Hij beloofde zijn kiezers dat hij het geld van de Britse bijdrage aan de EU zou investeren in de NHS, het door de overheid gesubsidieerde systeem van gezondheidszorg”, zegt Van Hecke. “Miljoenen kiezers hebben hem geloofd. Maar al een dag na het referendum leek hij daarop terug te komen.”

Maar de echte verantwoordelijkheid voor de brexit draagt de Britse premier David Cameron, volgens Van Hecke. “Zijn geloofwaardigheid is nul. Hij is premier geworden in 2010. Hij kreeg jarenlang geen positief woord over de EU over zijn lippen. Als je dan aan je burgers vraagt in een referendum voor het behoud van het Europese lidmaatschap te stemmen, krijg je een probleem natuurlijk. Cameron zat zichzelf in de weg.”