De geopolitieke uitdagingen van 2024 volgens Credendo: ‘Amerikaanse presidentsverkiezingen worden een van de gamechangers’

De opkomst van het populisme ondermijnt de westerse democratieën, terwijl autoritaire regimes als China en Rusland het gemakkelijker hebben om langetermijndoelen na te streven. We kijken naar de geopolitieke uitdagingen van het komende jaar.

De eerste grote verkiezing van 2024 vindt niet plaats in Europa of de Verenigde Staten, maar in Taiwan, met presidentsverkiezingen op 13 januari. Aan de vooravond daarvan sprak Trends met Nabil Jijakli en Raphaël Cecchi, twee experts van de kredietverzekeraar Credendo.

In de Atlas van de Mondiale Risico’s stelt professor Tanguy Struye (UCLouvain) dat “staten nu de economie gebruiken om hun geopolitieke belangen te verdedigen, in plaats van andersom”. Deelt u die mening?

NABIL JIJAKLI. “Het idee is interessant, maar het geldt volgens mij niet voor alle economieën. Het gaat vooral om landen met een zeer dirigistisch beleid. Ik zie regionale blokken ontstaan, waarvoor de economie een van de belangrijkste wapens is om hun belangen te verdedigen. Neem China en de landen langs de Zijderoute: die kunnen zich over een aantal kwesties best wel vinden met elkaar.”

​RAPHAËL CECCHI. “We mogen aannemen dat sommige beslissingen worden ingegeven door nationale veiligheidsaspiraties. Maar het doel is vaak net zo goed economisch. Als je moeilijk aan bepaalde materialen kunt komen, ben je gedwongen in je eigen ‘blok’ te kijken voor bevoorrading. Economie en geopolitiek zijn nauw met elkaar verbonden en alle grote blokken spelen dat pragmatisch uit.”

2024 is een verkiezingsjaar in België, Europa en de Verenigde Staten. De peilingen voorspellen winst voor de populistische partijen. Kan dat een impact hebben op de internationale handel?

JIJAKLI. “We leven in een context waarin de crises elkaar niet alleen sneller opvolgen, maar waarin ze ook polycrises worden. Geopolitieke spanningen, klimaatkwesties, grondstofreserves en staatsschulden raken met elkaar verweven. De antwoorden van de populistische partijen zijn vederlicht in zulke complexe context. In het algemeen is populisme gebaseerd op nationalisme en de wens om de immigratie terug te dringen. Dat leidt tot een naar binnen gerichte houding, wat onvermijdelijk gevolgen heeft voor de internationale handel.”

Een van de belangrijkste gebeurtenissen in 2024 zijn de Amerikaanse verkiezingen. Illustreren de belangrijkste twee kandidaten niet de zwakte van de westerse democratieën, die steeds minder in staat zijn consensusfiguren naar voren te schuiven?

JIJAKLI. “De Amerikaanse presidentsverkiezingen worden een van de gamechangers in 2024. Of ­Donald Trump zich herkiesbaar stelt, hangt af van enkele rechterlijke uitspraken. In afwachting vinden de Democraten dat Joe ­Biden hun beste wapen is om te voorkomen dat Trump terugkeert naar het Witte Huis.”
“Is dat een teken van zwakte van onze democratieën? Het is alvast duidelijk dat de Republikeinse Partij niet veel meer gemeen heeft met de Grand Old ­Party van twintig jaar geleden. ­Iedereen die intern kritiek heeft op Donald Trump, wordt buitenspel gezet. Wat mij zorgen baart, is dat er schade is aangericht in de hoofden van de kiezers door de ‘het systeem is tegen mij’-retoriek van Trump.”

CECCHI. “Die evolutie is een gevolg van de ontgoocheling bij de mensen over de aanpak van de zeer complexe problemen waarmee de meeste regeringen te maken krijgen. Na een tijdje treedt er slijtage op. Mensen kijken dan naar oplossingen die misschien wat extremer zijn, maar die kunnen aanslaan en doordringen in de andere partijen.”

JIJAKLI. “Onze traditionele democratieën worden opgeschud door zowel populistische retoriek als de versplintering van het politieke landschap. Regeringen worden in Europa zelden herverkozen, dus ze worden gestuurd door de peilingen en door kortetermijnkwesties. In die omstandigheden is het erg moeilijk om toekomstgerichte beslissingen te nemen.”

Dat brengt ons terug bij de malaise van de democratieën. Een autoritair regime als het Chinese kan zich richten op de lange termijn zonder zich zorgen te maken over verkiezingen. Is de huidige situatie een godsgeschenk voor het land?

CECCHI. “De Chinese regering laat geen gelegenheid voorbijgaan om te wijzen op de zwakheden van onze democratieën en te hameren op haar vermogen om politieke continuïteit te organiseren. Op een paar uitzonderingen na, worden de grote opkomende landen vaak autoritair geleid. China heeft altijd een langetermijnvisie en dat werkt zolang de bevolking tevreden is met haar levensstandaard.”

JIJAKLI. “In een dirigistische economie worden beslissingen na verloop van tijd omgezet in daden. China blijft ’s werelds grootste verbruiker van fossiele brandstoffen. De Zijderoute bezorgt China grondstoffen die het zelf niet heeft. De zoektocht daarnaar verloopt heel opportunistisch, met investeringen tot in Afrika die meer bedoeld zijn om grondstoffen te bemachtigen dan met het oog op de ontwikkeling van die landen.”

Op 13 januari zijn er presidentsverkiezingen in Taiwan. Zal China de resultaten gewoon aannemen?

CECCHI. “De jongste tijd zien we een Chinese retoriek die de Taiwanese kiezers wat meer bedreigt en hen ertoe aanzet goed na te denken voordat ze stemmen. Volgens Peking is het eiland voorbestemd deel uit te maken van het verenigde China. De peilingen geven aan dat de regerende partij aan de macht zal blijven. Toen de huidige president acht jaar geleden werd gekozen, drong ze aan op de onafhankelijkheid van Taiwan, wat China op scherp zette. Zal haar opvolger die woorden afzwakken?

“We zien problemen in de Chinese Zee, met de aanwezigheid van Chinese kustwachten in wateren die volgens het internationaal recht aan de Filipijnen toebehoren. China wil almaar meer zijn dominantie laten gelden en dat zal in 2024 doorgaan. Op dit moment woeden er in de wereld verschillende open conflicten, waarbij vooral de Verenigde Staten betrokken zijn. Maar zij kunnen hun militaire steun niet blijven uitbreiden. Als er een conflict zou uitbreken in Taiwan, zou dat slecht nieuws zijn voor Oekraïne en misschien ook voor Israël.”

De tijd staat aan de kant van de autoritaire regimes, zegt u. Kunnen we verwachten dat de oorlog in Oekraïne vastloopt?

JIJAKLI. “Dat is nu al zo. In twee jaar zijn al veel voorspellingen gesneuveld. Eerst zou er een snelle overwinning van Poetin komen, toen de economische ineenstorting van Rusland, en ten slotte een succesvol Oekraïens tegenoffensief. Vandaag is het een positieoorlog. Ofwel blijft dat zo, ofwel moeten we weer kijken naar diplomatie en onderhandelingen.”

CECCHI. “De tijd staat aan de kant van Rusland. Het kan ook rekenen op de steun van China, Iran en – hoewel meer symbolisch – Noord-Korea. Oekraïne daarentegen is sterk afhankelijk van Europa en de Verenigde Staten, waar vermoeidheid dreigt toe te slaan. Ik denk dat de steun dit jaar zal standhouden, maar in 2025 zou dat weleens kunnen veranderen.”

Ziet u ook een patstelling ontstaan in de oorlog tussen Israël en Hamas?

JIJAKLI. “Het Israëlisch-Palestijnse probleem bestaat al sinds 1948 en was de afgelopen jaren enigszins in de vergetelheid geraakt. De contouren van een oplossing worden al tientallen jaren geschetst. Er moet over onderhandeld worden en we hebben aan beide kanten mensen nodig die daartoe bereid zijn. Dat lijkt mij niet het geval te zijn. We komen er dus niet uit zonder inmenging van buitenaf. Ook daarvoor zullen de Amerikaanse verkiezingen cruciaal zijn. Ik hoop op een oplossing dit jaar, maar dat is wellicht wishful thinking.”

CECCHI. “Benjamin Netanyahu heeft er belang bij dat het conflict voortduurt, omdat een regering-Trump welwillender zou zijn voor de Israëlische doelstellingen. Maar hoe langer het conflict duurt, hoe sterker het verlangen van Hamas naar wraak en hoe meer de bevolking die zal steunen. Ik denk dus ook dat zonder sterke bemiddeling de situatie erg gespannen zal blijven.”

Ziet u ook lichtpuntjes voor dit jaar?

CECCHI. “2024 staat nog niet in steen gebeiteld. Als er verrassingen zijn, laten we dan hopen dat het goede zijn. Als we voor de belangrijkste twee conflicten beweging zouden zien in de richting van een poging tot vrede en onderhandelingen, dan zou dat een zeer positieve ontwikkeling zijn.”

JIJAKLI. “De positieve ontwikkelingen van 2023 kunnen doorgaan, zoals de hervatting van de dialoog tussen China en de Verenigde Staten. Natuurlijk kunnen de spanningen elk moment weer oplaaien. Maar voorlopig praten de twee weer.”