De balans: let op voor de leerling-tovenaars

De verontwaardiging van de Europese Commissie en het Europees Parlement over de Russische inval in Oekraïne is terecht. Met de sancties tegen Rusland en de steun aan Oekraïne is Europa eindelijk opnieuw een geopolitieke speler. Maar de woede dreigde de voorbije dagen tot een gevaarlijke escalatie te leiden. Gelukkig kwamen – vooral vanuit de VS en de NAVO – signalen om het hoofd koel te houden.

Op 1 maart activeerden Washington en Moskou een zogenoemde hotline. De bedoeling is de communicatie tussen het Westen en Rusland open te houden om te vermijden dat er militaire misverstanden ontstaan die de vuur aan de lont zetten van een groter conflict. Die hotline werd een paar jaar geleden nog gebruikt tijdens de oorlog in Syrië. De Russische president Vladimir Poetin steunde het regime van president Bachar Al-Assad en zette daarvoor onder andere luchttroepen in. Ook de westerse mogendheden waren in de regio aanwezig om stellingen van Islamitische Staat te bombarderen. De hotline moest voorkomen dat Russische en Amerikaanse gevechtsvliegtuigen per abuis met elkaar in een conflictsituatie zouden komen.

De hotline behoort tot het weinige goede nieuws dat de voorbije week te rapen viel over de oorlog in Oekraïne. Het is een signaal dat zowel in het Westen als in Rusland belangrijke figuren er zich van bewust zijn dat de verbale escalatie en wederzijdse verwijten een grens hebben bereikt. “Verstandig escaleren mag”, zeggen specialisten internationale politiek als David Criekemans en Jonathan Holslag. Maar op een bepaald moment moet de versnelling stoppen om ter vermijden dat een conflict uitwaaiert. Dat de Franse president Emmanuel Macron de voorbije week een paar keer met Vladimir Poetin belde, past in de pogingen om de escalatie onder controle te krijgen. Het was weliswaar een dovemansgesprek, maar het bleef een gesprek.

Wat meer discretie kan nooit kwaad

Dat er nog een paar zeldzame lijnen open blijven met Moskou kan zeker geen kwaad, hoe crimineel de inval in Oekraïne ook is. Begin deze week ontstond de indruk dat op Europees niveau een aantal figuren elkaar qua straffe uitspraken probeerden te overtreffen. Voor alle duidelijkheid: de harde sancties, veroordelingen en verontwaardiging van de Europese Commissie waren meer dan terecht. Poetin had wellicht niet zoveel eensgezindheid in Brussel verwacht. Door een aantal scherpe veroordelingen gaven Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell een duidelijk signaal: de tijd van de Europese soft power is voorbij. De Unie wil eindelijk een echte geopolitieke speler worden.

Maar in deze sfeer van verontwaardiging en enthousiasme werden fouten gemaakt. Sommige Europese topfiguren hadden veel weg van leerling-tovenaars, die een gevaarlijke cocktail bereiden zonder na te denken over de mogelijke gevolgen. De oproep van Von der Leyen om een procedure te starten om Oekraïne versneld tot de Europese Unie toe te laten, kon er nog net door. Dat is de emotie van het moment, ook al is zo’n procedure dat geen verantwoordelijkheid van de Commissie maar van de lidstaten.

Verontrustender was de bijna triomfantelijke mededeling van Josep Borrell dat de EU voor 450 miljoen euro wapens naar Oekraïne zou sturen. Net niet werd gemeld welke weg deze militaire transporten richting het oosten zouden nemen. Borrell zei zelfs dat er straaljagers zouden worden geleverd, wat daarna genuanceerd werd. Hier en daar werd zelfs geopperd dat het Westen op termijn een no-flyzone in Oekraïne zou moeten opleggen. Dat betekent gegarandeerd een breder en misschien zelfs mondiaal conflict. Vanuit een aantal hoofdsteden kwam het signaal dat de Europese Commissie zich best wat discreter zou opstellen, kwestie van niet te veel olie op het vuur te gooien.

Dat is ook nodig omdat de Europese leiders minder ervaring hebben met een wispelturige beer aan de oostgrens dan de NAVO. De alliantie, met de Amerikanen erbij, weet al bijna 75 jaar beter dan wie ook hoe met Rusland om te gaan. Dat de EU militaire ambities heeft is terecht, maar ze de kar niet voor het paard spannen. Eerst een eigen adequate Europese defensiecapaciteit opbouwen is de boodschap. En het hoofd koel houden.

Denken aan economische uitdagingen

De belangrijkste en urgentste opdrachten van de Europese Unie situeren zich nu op een ander niveau. De zelden geziene vluchtelingenstroom coördineren. En nadenken over de blijvende economische uitdagingen van het conflict. Een einde van de oorlog is niet voor direct. Is er een antwoord op de blijvende Europese energieafhankelijkheid van Rusland? Wat als de inflatie hoog blijft en stagflatie dreigt? Het is een lange to-dolijst voor Von de Leyen & co.