De balans: ‘Een Vlaams begrotingsevenwicht tegen 2027 is een utopie’

De Vlaamse regering wil in 2027 een begrotingsevenwicht voorleggen, maar volgens de oppositiepartij Open Vld is het verre van zeker dat ze dat doel haalt. De uitgaven zouden te sterk stijgen om dat mogelijk te maken. Ondertussen blijft de regionale schuld sterk omhooggaan tot 95 procent van de inkomsten, waardoor de Vlaamse overheidsfinanciën in zwaar weer komen.

Dat de federale, Brusselse en Waalse begrotingen een probleem hebben, is allang bekend. Volgens de recentste ramingen van de Nationale Bank stijgt het federale begrotingstekort van 4,6 procent van het bruto binnenlands product in 2024 naar 6,1 procent in 2026. Wallonië streeft naar een begrotingsevenwicht tegen 2029, maar niemand neemt die belofte ernstig. Brussel kampt met een dramatisch deficit van 1,3 miljard euro op 7,9 miljard euro inkomsten. Wat een verschil met de Vlaamse regering-Diependaele, die het tekort van 2,9 miljard euro al in 2027 wil wegwerken.

Een Vlaams begrotingsevenwicht halverwege de legislatuur was een eis van N-VA. Maar minister van Financiën en Begroting Ben Weyts (N-VA) blaast al een tijd warm en koud over de Vlaamse budgettaire toestand. De ene dag verzekert hij dat het evenwicht zal worden bereikt, de andere dag zaait hij daar twijfel over.

Voor de oppositiepartij Open Vld is een begrotingsevenwicht tegen 2027 een utopie. De toestand van de Vlaamse overheidsfinanciën is veel problematischer dan de regering-Diependaele laat uitschijnen. Naar aanleiding van de het begrotingsdebat in het Vlaams Parlement hebben de Vlaamse liberalen een kritisch rapport opgesteld.

Geen respect voor uitgavennorm

Om te beginnen zijn de begrotingstekorten van de Vlaamse regering veel hoger dan verwacht. Open Vld heeft het over een deficit van 4,1 miljard euro in plaats van de officiële 2,9 miljard euro. Dat tekort stijgt volgend jaar naar 4,7 miljard en zal in 2027 nog altijd 890 miljoen euro bedragen. Het tekort blijft in 2029, aan het einde van de legislatuur, hangen op 1,2 miljard euro. Het cijfer is wel voer voor discussie. Immers, de oppositie voegt de uitgaven voor de Oosterweelverbinding en het relanceplan toe, terwijl die evengoed als investeringen buiten de begroting kunnen worden gehouden.

Waar volgens Vlaams Parlementslid Maurits Vande Reyde (Open Vld) echter geen twijfel over bestaat, is dat de Vlaamse regering kiest voor “meer uitgaven, nog meer schulden, nog meer tekorten, nog meer overheid”.

Het eerste probleem is dat de uitgaven niet onder controle raken. Aan het einde van de vorige legislatuur werd een uitgavennorm ingevoerd. Die moest ervoor zorgen dat het uitgavenniveau gezond blijft en leidt tot een structureel evenwicht. “Maar volgens berekeningen van het Rekenhof overschrijdt het uitgavenniveau in 2025 het pad van de vorige regering met 1,5 miljard euro”, stelt Vande Reyde. “Tegelijk is voor 2025 een belastingverlaging van 190 miljoen euro gepland, door de daling van de registratierechten. Dat laatste is op zich een goede zaak. Alleen: volgens het huidige beleid zullen de totale belastingverlagingen tegen 2029 met ook de lagere erfbelasting slechts 540 miljoen euro bedragen. Amper de helft dus van de geplande belastingverhogingen van 849 miljoen euro. De fiscale druk op mensen die werken, sparen en ondernemen is in Vlaanderen al ontzettend hoog en stijgt door het huidige beleid van de Vlaamse regering dus nog verder. Dat kan en moet anders.”

In de belastingverhogingen zitten onder meer een hogere verkeersbelasting en het schrappen van de jobbonus. Wat die laatste maatregel betreft, verdedigt de regering-Diependaele zich: die wordt pas echt afgeschaft als de federale regering in wording kiest voor lagere lasten op arbeid.

Hogere kosten voor Oosterweel

Die belofte maakt weinig indruk op Vande Reyde, die benadrukt dat de huidige begrotingscijfers niet het volledige verhaal vertellen: “Er zijn fouten gemaakt met de cijfers van de federale doorstortingen en de geplande verhoging van de verkeersbelasting. Maar vooral door Oosterweel dreigen de kosten veel hoger uit te vallen. Het Rekenhof gaf aan dat er nu al 2,36 miljard euro extra kosten zijn voor Oosterweel, waar nergens in de begroting rekening mee is gehouden. Die kosten zullen de schuldgraad en de bijbehorende rentelasten nog verder doen toenemen.”

Dat is ook de scherpste kritiek van de oppositie: dat het huidige begrotingsbeleid de Vlaamse schuldgraad doet exploderen. De Vlaamse schuld bedraagt zo’n 35 miljard euro of 72 procent van de ontvangsten. Die schuldgraad stijgt volgend jaar tot 79 procent en tegen 2029 bedraagt de schuld 95 procent van de inkomsten (zie grafiek Vlaamse schuldgraad explodeert). Dat is ver boven de veilige grens van 65 procent die de Vlaamse regering zichzelf in haar schuldnorm oplegt. Gevolg: de rentelasten die volgend jaar 1,1 miljard euro bedragen, zullen de komende jaren ontsporen tot 1,7 miljard euro.

Niet-indexatie werkingsmiddelen

“Wij hebben een alternatief klaar”, zegt Vande Reyde. “Het begrotingstekort voor 2025 wordt teruggedrongen naar het niveau dat de vorige regering voorzien had in haar pad naar een evenwicht en schuldafbouw. Dat wordt bereikt door in te grijpen op het stijgende uitgavenniveau, dat te verminderen met 1 miljard euro en de geplande belastingverhogingen voor 2025 te schrappen.” De uitgaven kunnen worden beperkt door de werkingsmiddelen van departementen niet te indexeren, de lonen van ambtenaren uitgezonderd, te besparen op de overheadkosten, de overlegorganen in de zorg en in het onderwijs, en de subsidies te beperken.

Concreet zouden de overheidsuitgaven in dat traject in 2025 geen 65,2 maar 64 miljard euro bedragen. De schuld zou op die manier minder snel stijgen: naar 46,9 in plaats van 47,7 miljard euro.