Zelfs als we de federale overheid volledig opheffen, hebben we nog geen 25 miljard bespaard

Ons land staat voor een immense taak: de komende jaren moet de staat ongeveer 25 miljard euro bezuinigen om te voldoen aan de Europese begrotingsregels. Waar geven onze overheden dat bedrag concreet aan uit? Een overzicht van wat 25 miljard euro aan overheidsgeld betekent in België.

De overheidsuitgaven van België (alle overheden opgeteld) bedroegen in 2023 ongeveer 320 miljard euro. Het te besparen bedrag van 25 miljard euro behelst dus 7,8 procent daarvan. De ontvangsten van de overheid bedroegen in 2023 een slordige 293 miljard euro.

Het ziet er niet naar uit dat die uitgaven stabiel blijven. Volgens het Planbureau lopen de overheidsuitgaven in 2024 op tot 336 miljard euro. In 2029 zou de kaap van 400 miljard euro worden gerond. Als we kijken naar de grootste uitgavenposten, dan vallen ons de volgende zaken op:

25 miljard euro is een zesde van wat de overheid vorig jaar uitgaf aan sociale uitkeringen: 150,9 miljard euro

Onder de sociale uitkeringen plaatst de Nationale Bank (NBB) verschillende categorieën, zoals geneeskundige verzorging, uitkeringen voor ziekte en invaliditeit, brugpensioenen en loopbaanonderbreking, pensioenen, kinderbijslag, overige sociale uitkeringen, sociale uitkeringen in geld en in natura door marktproducenten. Die laatste zijn goederen en diensten die aan huishoudens worden verstrekt zonder dat die daar rechtstreeks voor hoeven te betalen, zoals ziekenhuisopnames en medische behandelingen.

De grootste uitgavenposten zijn pensioenen (65,36 miljard euro), geneeskundige verzorging (40,45 miljard), sociale uitkeringen in geld (102,89 miljard), en sociale uitkeringen in natura door marktproducenten (47,96 miljard). Een besparing van 30 miljard euro kan ongeveer 2,18 keer in de uitgaven aan pensioenen, 1,35 keer in de uitgaven aan geneeskundige verzorging, 3,43 keer in de uitgaven aan sociale uitkeringen in cash en 1,60 keer in de sociale uitkeringen in natura door marktproducenten.

Eén uitgavenpost is gekrompen tegenover het voorgaande jaar: de werkloosheidsuitkeringen. Dat bedrag is in 2023 met 6 procent gedaald tegenover 2022: van 5,491 miljard euro naar 5,1525 miljard. Dat hangt samen met de krappe arbeidsmarkt.

25 miljard euro is 1,47 keer het begrotingstekort van de federale overheid alleen

De federale overheid moet het meest de broekriem aanhalen, want met een tekort van ruim 17 miljard euro, of 2,9 procent van het bbp, is zij de grootste verantwoordelijke voor het Belgische begrotingstekort van 4,6 procent in 2024. De beoogde besparing van 25 miljard euro is ongeveer 1,47 keer het tekort van de federale regering.

De uitdaging is enorm. Van de 163 miljard euro aan inkomsten voor de federale begroting blijft er slechts 19 miljard euro over voor essentiële diensten zoals politie en defensie, economie, justitie, asiel en migratie, en federale ambtenarensalarissen. Het tekort is vrijwel even groot als het totale federale budget. Zelfs als we de federale overheid volledig opheffen, is dat onvoldoende om het begrotingstekort te elimineren.

25 miljard euro is 34 procent van wat alle overheden in 2023 uitgaven aan salarissen: 73 miljard euro

Tijdens de regeerperiode van Vivaldi was een op de drie nieuwe jobs er een bij de overheid. “Terwijl al bovenmatig veel mensen voor de overheid werken”, schrijft onze columnist Peter De Keyzer (Growth Inc.).

“Vandaag roept zowat elk overheidsdepartement ‘we hebben meer mensen nodig’. Alsof digitalisering, efficiëntiewinsten of productiviteitswinsten niet bestaan.” De Keyzer haalt een onderzoek van PwC Nederland aan, waaruit blijkt dat de efficiëntie van de Nederlandse overheid ernstig te wensen overlaat. Tussen 2015 en 2021 nam het aantal overheidsmedewerkers daar met 12 procent toe, terwijl het verrichte werk slechts met 3 procent toenam. De productiviteit van de Nederlandse overheid nam dus met 9 procent af, terwijl die in de privésector toenam. Degenen die een baan in de privésector verruilden voor een overheidsfunctie, droegen daardoor bij aan een afname van de economische welvaart.

Cijfers over de arbeidsproductiviteit zijn er niet voor de Belgische overheden. “Wie een beetje vertrouwd is met het verschil in bestuurscultuur tussen België en Nederland, kan al vermoeden dat de toestand hier nog dramatischer is”, concludeert De Keyzer.

‘De begroting kan niet meer op orde gebracht worden zonder staatshervorming of zonder herziening van de financieringswet die de geldstromen naar de deelstaten regelt’

Bron uit regeringskringen

25 miljard euro is bijna de helft van het bedrag dat de federale overheid doorsluist naar de gewesten en lagere overheden: 48 miljard euro

De federale overheid stort 24 miljard euro door naar de gewesten en nog eens 24 miljard euro naar de lagere overheden.

De rol van de federale regering is voornamelijk die van een financiële tussenpersoon geworden, vatte onze hoofdeconoom Daan Killemaes het in een eerder artikel samen. Een aanzienlijk deel van de belastingen die zij int, meer dan vijftig procent, wordt doorgegeven aan regionale entiteiten zoals de gemeenschappen en gewesten. Dat is een direct resultaat van zes staatshervormingen die verantwoordelijkheden en bijbehorende middelen hebben verschoven van de federale naar de regionale overheden.

Lees verder onder grafiek

Hoe de federale overheid wordt uitgekleed

De verdeling van die middelen gebeurt via een formule die factoren zoals regionale economische groei en bevolkingsdichtheid in acht neemt. In het verleden is de federale overheid vrij gul geweest, vooral voor de Waalse en Brusselse regio’s. Maar Vlaanderen heeft eveneens geprofiteerd.

“De begroting kan niet meer op orde gebracht worden zonder staatshervorming of zonder herziening van de financieringswet die de geldstromen naar de deelstaten regelt”, klinkt het in regeringskringen. De komende jaren zullen de financiële stromen van de federale naar de regionale overheden dan ook afnemen, wat vooral de Waalse en de Brusselse overheden, die met pittige begrotingstekorten kampen, voor een flinke besparingsoefening zal stellen.

2,5 keer de jaarlijkse rentelasten op de staatsschuld

De rentelasten op de overheidsschuld behelzen dit jaar meer dan 10 miljard euro, wat al bijna een derde is van het bedrag dat moet worden bespaard. Eind 2023 stond de federale staatsschuld op 524 miljard euro, of 90 procent van het bruto binnenlands product. Nadat de federale regering haar uitgavenposten heeft afgesloten, blijft er slechts 29,5 miljard euro over om haar eigen rekeningen te voldoen. Die hoge rentelasten laat weinig ruimte over voor nieuwe beleidsinitiatieven. Omdat de overheidsschuld nooit tijdens de staatshervormingen ‘gefederaliseerd’ werd, draagt de federale overheid meer dan 80 procent van de totale Belgische schuld.

Onmiddellijk gaat een derde van de resterende middelen naar rentelasten. De komende jaren zal de financiële last alleen maar toenemen door stijgende rentevoeten en een groeiende federale schuld. Dat zet druk op andere uitgavenposten. Na het betalen van de rente houdt de federale overheid nog maar 19,2 miljard euro over, wat slechts 10 procent van de totale inkomsten is, om haar kerntaken te bekostigen.

De federale regering is zich terdege bewust van de nijpende financiële situatie. In de toelichting bij de begroting van 2024 wordt opgemerkt dat 80 procent van haar uitgaven (inclusief rentelasten) bestaat uit overdrachten. De operationele uitgaven bedragen nog maar 16 procent van het budget, waarvan 9,5 procent naar salarissen gaat en slechts 6,5 procent naar operationele en investeringskosten, inclusief defensie.

Gezien de oorlogen in onze achtertuin en de kritische houding van de Verenigde Staten tegenover NAVO-leden die minder bijdragen, zullen de uitgaven voor het leger de komende jaren alleen maar toenemen.

25 miljard euro is ongeveer vier keer het defensiebudget in 2023: 6,47 miljard euro

Van 2000 tot 2018 daalden de overheidsuitgaven voor het leger met meer dan 20 procent. Daarna werd er opnieuw meer geïnvesteerd in defensie, eerst onder de regering-Michel en later onder de huidige regering-De Croo. Gezien de oorlogen in onze achtertuin en de kritische houding van de Verenigde Staten tegenover NAVO-leden die minder bijdragen, zullen de uitgaven voor het leger de komende jaren alleen maar toenemen. Volgens het rapport ‘Belgium Defense Market 2023–2028’ van GlobalData zal het defensiebudget van ons land tegen 2028 meer dan 8,14 miljard euro bedragen.

Het Vlaamse onderwijsbudget past ongeveer 1,39 keer in de beoogde besparing van 25 miljard euro

Dit jaar geeft Vlaanderen 18 miljard euro uit aan onderwijs. Dit budget dekt diverse kostenposten zoals basisscholen, middelbare scholen, hoger onderwijs, en diverse educatieve programma’s.

Onderwijs is een van de belangrijkste bevoegdheden van de deelstaten en vormt de grootste uitgavenpost op de Vlaamse begroting. Sinds 2000 zijn de uitgaven voor basis-, secundair en hoger onderwijs in ons land met bijna de helft toegenomen. Per leerling besteden we meer dan de buurlanden en het Europese gemiddelde. Die hogere budgetten leiden niet automatisch tot betere onderwijsresultaten. Zo bracht het recentste OESO-rapport een achteruitgang op alle getoetste fronten aan het licht. Zowel de wetenschappelijke vaardigheid als het begrijpend lezen nam een diepe duik.

Dit weekend had econoom Geert Noels het in Trends Talk uitgebreid over de toestand waarin ons land verkeert:

Lees ook: