Smits (PwC) en De Keyzer (Growth Inc.): ‘We hebben ons rijk gerekend door defensie te verwaarlozen. Het vredesdividend was een luchtkasteel’

Eind juni loopt het mandaat van Axel Smits als voorzitter van PwC België af. Tijd om samen met Trends-columnist Peter De Keyzer (Growth Inc.) de economische omwentelingen te overschouwen. Hun conclusie: de tijd van globalisering, voorspelbare economische tendensen en de Europese Unie die wereldwijd mee de bakens uitzet, is voorbij. Dat is niet zonder gevolgen voor België.

Een oorlog aan de oostgrens van Europa. De Europese Unie die haar soft power-aanpak moet bijsturen en zich versneld militair moet versterken. De Verenigde Staten die als ’s wereld grootste economie misschien opnieuw een populistische en isolationistische president krijgen. Een hogere inflatie met aangepaste rentevoeten die de wereldeconomie een ander gelaat geeft. België dat er, ondanks de combinatie van hoge uitgaven en een zware belastingdruk, budgettair slechter voor staat dan Zuid-Europese landen. Toen Axel Smits in 1990 begon bij Coopers & Lybrand, de voorganger van PwC, had hij niet gedacht dat de wereld er bijna 35 jaar later zo zou uitzien.

“De voorbije dertig jaar hebben heel wat gebeurtenissen een effect gehad op de economie en op onze organisatie. Toen ik hier begon, was de Berlijnse Muur net gevallen. Dan kwam de Golfoorlog, en enkele jaren later werd Hongkong een onderdeel van China”, herinnert Smits zich. “Tot 1999 was er een grote internationale stabiliteit. Die is vandaag zoek. Wat in de economie fundamenteel veranderd is, is de voorspelbaarheid. Ook het verband tussen de economie en de beurskoersen is steeds verder te zoeken. Aandelen schieten omhoog, zeker die van defensiebedrijven, terwijl de economische fundamenten niet zo rooskleurig zijn. Verder merk ik dat de internationale samenwerking is afgebrokkeld. Je zag dat na de verkiezing van Donald Trump en het brexitreferendum. Landen plooien op zichzelf terug.”

Peter De Keyzer sluit zich daarbij aan: “Tussen 1989 en een paar jaar geleden was er een tendens richting openheid. De Europese Unie, en dus België, hebben zich daar volledig op ingesteld. De uitbreiding van de EU en de invoering van de euro paste in dat verhaal. Er werden wereldwijde handelsakkoorden gesloten. De rentevoeten daalden structureel. Maar we hebben verzuimd na te denken over wat in onzekere tijden kan gebeuren. Nu treden we een ander tijdperk binnen.”

Een tijdperk met een verminderde globalisering en meer onzekerheid?

PETER DE KEYZER. “Ik denk aan een combinatie van de jaren tachtig en de jaren dertig. Ontsporende begrotingen en protectionisme enerzijds en politieke polarisering anderzijds. Dat is niet echt positief. Wij hebben in de EU niet snel genoeg beseft wat er met Trump en de brexit aan het veranderen was. Ook niet in België, we waren een beetje de kerstekinderen van de globalisering. We hebben jaren kunnen genieten van een economische rugwind. Die is weg.”

Gaat het alleen om een wake-upcall omdat de globalisering onder druk komt?

AXEL SMITS. “Er zijn vijf megatrends. Te beginnen met de klimaatverandering. Europa heeft een Green Deal en wil een voorloper zijn. De Verenigde Staten en China zijn daarin trager en pragmatischer. De EU is goed voor 7 tot 9 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Als je die naar nul brengt, heb je de planeet niet gered. De uitdaging is verstandig met de klimaatdoelstellingen om te gaan.

“De tweede trend is de geopolitieke spanning. We zaten sinds de Tweede Wereldoorlog en de akkoorden van Bretton Woods in een vredesredenering. Als we allemaal handelspartners zijn, dan zullen we geen oorlog meer voeren met elkaar, was de gedachte. Maar nu zitten we meer in een oorlogsredenering, kijk naar de nood aan meer Europese defensie-uitgaven. Een derde uitdaging is de demografische verschuiving in het Westen en China. Daar zal de bevolking onder het miljard zakken. In België is er een verschraling van de arbeidsmarkt. Daarnaast zijn er landen als India met heel veel jongeren.

“De vierde factor is technologie. We hebben lang gedacht dat die enkel positief kon zijn. Het internet is super, maar heeft nadelen. Alles is onmiddellijk geworden. Het element tijd is verloren gegaan, waardoor we veel meer vanuit de heup schieten. Politici tweeten live vanuit meetings. Bij jongeren is het aantal depressies en zelfmoorden gigantisch toegenomen, omdat sociale media een ideaalbeeld creëren. En dan is er artificiële intelligentie en ChatGPT. Met tal van voordelen, maar het kan op termijn heel veel tewerkstelling verloren doen gaan. Hoe gaan we daarmee om?

“Een laatste tendens is de algemene sociale ontevredenheid en een polarisering van het debat. Veel mensen kunnen niet meer volgen, en zaken als generatieve AI dreigen dat te verergeren”

Hoezo?

SMITS. “Men probeert dat te reguleren met een Europese AI Act, maar de kennis en de eigendom van al die technologie zitten in de VS en China. We zijn heel blij dat het Franse bedrijf Mistral met AI bezig is. Maar ondertussen heeft Microsoft daarin al een participatie genomen. Je riskeert dat de controle uit Europa verdwijnt.”

Wat is het antwoord?

SMITS. “Inzetten op zelfredzaamheid. Op eigen benen leren te staan. We zijn voor onze defensie afhankelijk van de Amerikanen, voor onze energie van de Russen en het Midden-Oosten, voor goedkope goederen van China. We zijn ook heel lang afhankelijk geweest van de lage rentestand, die geld gratis heeft gemaakt. We zitten op een kantelmoment. Neemt het besef van de noodzaak aan zelfredzaamheid toe?

“Daarnaast is er behoefte aan een langetermijnvisie. Ik heb in België nog nooit een regering gekend die zei waar we met dit land over tien of twintig jaar willen staan, of hoe we daar moeten geraken. Zoals Jean-Luc Dehaene zeggen dat we problemen zullen aanpakken wanneer ze zich stellen, dat past niet meer in deze tijd.

“Ons schoolsysteem is bijvoorbeeld een eeuw geleden ontwikkeld, en stopt wanneer je de schoolbanken verlaat. In Singapore sturen ze veertigers terug naar school.”

DE KEYZER. “Europa heeft twintig jaar gedacht dat de rest van de wereld er vroeg of laat zoals wij zou uitzien. We leven niet meer in de jaren zestig, toen Europa een kwart of een derde van de wereldeconomie uitmaakte. Maar de EU reguleert nog altijd alsof iedereen naar ons kijkt. De Europese AI Act is een pijnlijk voorbeeld. We hebben bijna geen AI-bedrijven, maar zijn wel de eerste met een regelgeving en zijn daar nog heel trots op. Liever dan de AI Act zou ik hier drie Elon Musks hebben.

“Om het in het Engels te zeggen: you cannot legislate yourself into prosperity. Je kunt geen wetten uitvinden en daar welvarender van worden. Er moet eerst welvaart zijn en daarvoor blijft ondernemerschap cruciaal. Iedereen moet zijn verantwoordelijkheid nemen. Bedrijven zullen minder op subsidies kunnen rekenen. Landen moeten hun begroting op orde hebben. We staan op dit continent voor een existentiële schok. Wij, Europeanen, gaan meer moeten doen zoals de rest van de wereld, minder naïef zijn.”

Is de zeer ambitieuze Green Deal een voorbeeld van die naïviteit?

SMITS. “De bouwstenen van de Green Deal zijn fantastisch. Maar de tijdshorizon is niet fantastisch. Kijk naar wat in Duitsland is gebeurd. Je kunt snel de kerncentrales sluiten, maar wat als er onvoldoende alternatieven zijn? Ik weet niet of het klopt, maar iemand zei me gisteren dat ze windmolens hebben afgebroken om daar weer steenkoolmijnen te openen.”

DE KEYZER. “Dat klopt. De locatie waar de bouw van windmolens gepland was, was rijk aan steenkool. Ze hebben dat project stilgelegd en een aantal windmolens afgebroken.
Veel van die reguleringen, ook rond klimaat, komen uit de tijd van peak globalization, toen de wereld één happy family moest zijn. Wel, de wereld is veranderd. We zijn niet meer de norm voor de rest van de wereld en het zal er harder aan toegaan. Het zal mercantilistischer worden. Er zullen militaire confrontaties zijn en dan rijst de vraag: versterkt dit ons als Europa? De ontkoppeling van de Europese en de Amerikaanse beurzen sinds de financiële crisis tonen niet echt een geruststellende trend.”

En die is?

DE KEYZER. “De beurskapitalisatie van Microsoft is groter dan die van de Britse beursindex FTSE100. Je kunt allerhande ethische principes poneren, maar niet op een economisch kerkhof of op een continent dat constant bedreigd wordt van buitenaf. Kijk naar defensie. Had elk NAVO-land de afgelopen tien jaar effectief 2 procent van het bbp in defensie gestoken, zou Rusland Oekraïne zijn binnengevallen? Misschien niet.

“De miljarden die we dachten uitgespaard te hebben door geen geld meer aan defensie te geven, zijn we kwijt aan hogere energieprijzen, het verlies aan concurrentiekracht, de vluchtelingencrisis, de bewapening van Oekraïne. We hebben ons rijk gerekend door defensie te verwaarlozen. Het vredesdividend was een luchtkasteel – het was eigenlijk een veiligheidsdeficit.

Terug naar België. In welke mate zegt de discussie over het stikstofdecreet en de problemen met Project One van Ineos iets over de hinderpalen die onze economie moet overwinnen?

DE KEYZER. “Dat is het probleem van België of Vlaanderen samengevat. Dat was een wake-upcall dat hier niet veel meer mogelijk is. De Raad van State schiet nu zelfs al op de verlenging van de kerncentrales in Doel, omdat een dieselgenerator die in geval van nood aanspringt misschien een stikstofimpact kan hebben op de lokale dijk. Je kunt door de minste vogel- of grassoort te vermelden een fabriek tegenhouden.

“We zijn een kleine regio met een gigantische bevolkingsdichtheid. De eigenlijke vraag is: hoe maximaliseren we de welvaart per vierkante meter terwijl we de milieuschade per vierkante meter minimaliseren.”

SMITS. “De overheidsadministratie klantvriendelijker maken kost geen geld. Kijk naar Ierland, Luxemburg, Zwitserland en Nederland. Wij beschouwen dat als belastingparadijzen. Dat zijn kleine economieën die hun troeven uitspelen om bedrijven aan te trekken.

“Ze doen het allemaal beter dan wij. Ons probleem is bijvoorbeeld dat zodra een nieuwe fiscale maatregel wordt ingevoerd, zoals de notionele-intrestaftrek, men daarop schiet. Want het komt bedrijven ten goede en dat mag niet. Ik heb dat zelf meegemaakt tussen 2007 en 2010: zonder de notionele-intrestaftrek zouden de investeringen hier lager liggen. Wij hebben destijds miljarden euro’s naar België gehaald. Ik ben de wereld rondgereisd om die bedrijven te zoeken en ze zijn gekomen. In 2011 werd Elio Di Rupo de premier en was de boodschap: we gaan de notionele-intrestaftrek afschaffen. Wel, bij wijze van spreken twee dagen later waren die miljarden weg.

DE KEYZER. “Als je vraagt wat Ierland, Nederland of Luxemburg definieert, dan gaat het in eerste instantie niet over de lagere belastingniveaus. Wel over de attitude die daar leeft, waaruit een gunstig vestigingsklimaat, een betere arbeidsmarkt en een lagere fiscaliteit uit voortkomt. In plaats van opnieuw aan allerlei belastingknopjes te draaien, is het belangrijker het over de cultuur van ambitie en ondernemerschap te hebben. In dit land zitten we op een uniek punt. Ofwel beslissen we de belastingen nog op te trekken en een vermogenstaks in te voeren. Ofwel kiezen we voor een attitude van open for business. Het moment om iets te veranderen is nu.”

Meneer Smits, de voorbije decennia hebt u ons fiscaal systeem steeds complexer zien worden. Even advocaat van de duivel spelen: komt zoiets bedrijven als PwC niet goed uit? U moet het keer op keer uitleggen bij de klanten. Of zegt u: geef mij maar een eenvoudig fiscaal systeem?

SMITS. “Als ik kan kiezen tussen een complexe en een aantrekkelijke fiscaliteit, dan kies ik voor het laatste. Van de koterij in de Belgische fiscaliteit wordt niemand beter. Dat is ook heel moeilijk uit te leggen in het buitenland. We ondergraven constant onze eigen troeven. Zo hadden we een zeer competitieve rulingdienst. Bedrijven kregen voorafgaandelijke akkoorden en hadden zekerheid. Dat is weg. Bij veel grote bedrijven is de focus verschoven van weinig belasting betalen naar weinig onzekerheid. Een bedrijf wil weten hoeveel het moet betalen en niet drie jaar later een controle krijgen waarbij de aanslag wordt opgetrokken.

“Lang geleden moest Tesla kiezen voor een investering in België of in Nederland. Het koos voor Nederland. Niet omdat het goedkoper was, maar omdat het eenvoudiger was. De douanerechten op batterijen bedroegen 0 procent. Maar als de batterij in de auto zit, dan is het tarief van de wagen van toepassing. Natuurlijk wou Tesla die batterij in de auto laten zitten. Bij ons moest die eruit.”

Het thema van miljonairstaksen en vermogensbelastingen is het verkiezingsdebat binnengedrongen. Uw mening?

SMITS. “Men gooit de termen vermogensbelasting en vermogenswinstbelasting constant door elkaar. Je kun niet voor een vermogensbelasting zijn. Dat is de basis, mensen hebben daarvoor gewerkt. Dat is in veel gevallen al een keer belast. De inkomsten die het vermogen genereert, mogen gerust op dezelfde manier worden belasten als arbeidsinkomsten. Op voorwaarde dat je inkomsten uit arbeid lager belast.

“Maar als je zorgt voor een evenwichtig systeem, met een uniform en lager tarief voor alles. Waarom niet? Dat zou makkelijker uit te leggen zijn. Het probleem in België is dat iedereen zegt dat iemand anders niet genoeg belastingen betaalt.”

DE KEYZER. “De overheid heeft een systeem georganiseerd waarin te weinig mensen werken en bijdragen, waardoor de gemiddelde belasting voor iedereen heel hoog is. En dan deelt ze voordelen en aftrekken uit, à la tête du client. Je zou beter een lager tarief gebruiken voor iedereen die werkt en onderneemt, met minder uitzonderingen en minder fiscale willekeur.”