Het beste uit Trends 2013: ‘Het grootste rusthuis van de wereld’

Senioren overspoelen de kust en de jeugd trekt er weg. Van De Panne tot Knokke bereikt de grijze druk alarmerende niveaus. De oudjes laten het geld rollen in de tearooms, maar de factuur voor de bejaardenzorg wordt zwaar.

Als het van Albert Boeve afhangt, mogen de oudjes blijven komen naar de kust. “Het zijn trouwe klanten”, zegt de concessiehouder van Volkswagen in Koksijde. “Als je ouder wordt, is budget niet zo belangrijk. Senioren hebben al wat overschot om zichzelf een plezier te doen. Ze staan open voor de lijst met accessoires.”

Koksijde en de senioren, ze verstaan elkaar. Dat laten ook de cijfers zien. De grijze tsunami is nergens groter dan daar. In 2010 was de gemeente de eerste in Vlaanderen waar de gemiddelde leeftijd boven de 50 jaar steeg. Tussen 2002 en 2012 steeg het aantal 65-plussers aan de kust met 34,5 procent. Koksijde is de koploper met 42,8 procent. In heel Vlaanderen bedroeg de stijging 15,2 procent.

De jongeren ontvluchten de kust. Samen met de seniorenintocht veroorzaakt dat een opstoot van de grijze druk, de verhouding tussen de 65-plussers en de beroepsactieve bevolking van 20 tot 59 jaar. Koksijde scheert de hoogste top, met vorig jaar een grijze druk van 71 procent. Tegen 2022 neemt Koksijde de kaap van 120 procent, luiden prognoses van de Studiedienst van de Vlaamse regering.

“Hoezo, een probleem?” Burgemeester Marc Vanden Bussche krijgt het op zijn heupen van zo veel onheilsberichten. “‘s Middags zitten de restaurants hier vol gepensioneerden. In de namiddag maken ze dan een fikse wandeling, die steevast eindigt in een tearoom bij een kop koffie of een glas Duvel. In het weekend en in de vakantieperiodes komen de kinderen en de kleinkinderen op bezoek. Ik heb de tijd nog gekend dat de horeca-uitbaters tijdens de winter moesten bijklussen in de suikerfabriek van Veurne. Nu blijven de horeca, de bakkers en de slagers het hele jaar open.”

Ook de stadskas rinkelt. Aanvullende personenbelasting heft Koksijde niet, maar de senioren betalen mee aan de onroerende voorheffing, milieubelastingen en de taks op tweede verblijven. Die laatste categorie is de kers op de vergrijzingstaart, en niet alleen in Koksijde. Vele eigenaars van tweede verblijven aan de kust zijn senioren, wat leidt tot een onderschatting van het werkelijke aantal ouderen in de bevolkingscijfers. En in veel kustgemeenten is het aantal tweede verblijven groter dan het aantal residentiële woningen. “Koksijde telt 16.000 tweede verblijven tegenover 8000 eerste verblijven”, zegt Vanden Bussche.

Kerktoren

De grijze medaille heeft een keerzijde. “Dagen met een tot twee aanvragen voor opname in ons rusthuis zijn geen uitzondering”, zegt Frans Lefevre, OCMW-voorzitter en schepen van Sociale Zaken en Welzijn in Nieuwpoort. “Niet iedereen heeft de middelen voor privézorg. Als ik de huurprijs van sommige privéserviceflats hoor, val ik achterover. De zorg is niet eens in de prijs inbegrepen.”

Voorlopig kan Nieuwpoort het nog redden. Het OCMW beschikt over een rusthuis van 93 bedden en 24 serviceflats. Een nieuw rusthuis van 96 bedden is in aanbouw, plus een reeks ‘assistentiewoningen’. “We zullen goed naar het bord moeten kijken”, zegt Lefevre. “Er is te weinig aanbod voor de toekomst. Over zes tot acht jaar moeten we in een groter budget voor ouderenzorg voorzien.”

Voor Vanden Bussche is dat geen zorg. Zodra de oudjes een kostenfactor worden, verdwijnen ze uit zijn gemeente. “Vanaf 80 à 85 jaar overlijdt hun partner en vallen ze alleen. Dan gaan ze liefst naar een bejaardenhuis onder hun oorspronkelijke kerktoren. Vaak zijn ze daar dicht bij hun kinderen, die voor hen kunnen zorgen.”

Maar niet alle oudjes verdwijnen naar het binnenland, zo zeggen de cijfers. Het aantal 80-plussers aan de kust is de voorbije tien jaar met 65,9 procent gestegen. Uitschieters zijn Middelkerke met 90,3 procent en Nieuwpoort met 78,1 procent. Voor heel Vlaanderen bedroeg de stijging slechts 52,2 procent. Het moet wel gezegd dat een aantal senioren niet veranderen van domicilie als ze naar een rusthuis trekken in het binnenland. Een deel blijft in de bevolkingscijfers van de kustgemeenten zitten.

In elk geval, organisaties op het terrein merken weinig van een terugkeer van senioren naar het binnenland. De vzw Familiehulp biedt thuishulp aan doelgroepen als mindervaliden, kansarme gezinnen en 65-plussers. Die laatste categorie steeg in de strook van De Panne tot Bredene de voorbije vijf jaar met 32 procent, tegenover 17 procent voor heel Vlaanderen en Brussel.

Ook andere cijfers van Familiehulp suggereren die trend. “Onze diensten zijn voor een vastgelegd aantal uren gesubsidieerd”, zegt Hilde Vanderbeke, directeur van Familiehulp voor de regio Oostende. “Vanwege de extra vergrijzing aan de kust krijgt onze regio een groter contingent gesubsidieerde uren. Dat neemt niet weg dat het contingent veel kleiner is dan de werkelijke behoeften.”

Quota

Zo te zien kan de kust binnenkort een stormloop op de rusthuizen verwachten. Dat komt ook omdat de informele zorgverlening handen tekort zal komen, zo staat in een onderzoek van de Studiedienst van de Vlaamse regering. Door de inwijking van senioren en de vlucht van jongeren zijn er steeds minder mensen om voor de bejaarden te zorgen. In de periode 1991-2008 was de grijze druk aan de kust bijna drie keer zo hoog als in de rest van het Vlaams Gewest. En de vriendenkring die ingeweken senioren opbouwen, is meestal geen zorgend netwerk.

De vraag naar formele ouderenzorg wordt dus steeds groter, concludeert de auteur van het onderzoek, Patrick De Klerck. Hij is de burgemeester van Blankenberge. Het OCMW van zijn gemeente beschikt over een rusthuis van 140 bedden. Een privérusthuis is in aanbouw. Tegen 2025 plant de gemeente een woonzorgdorp, inclusief rusthuis, assistentiewoningen en dagopvang.

Daarmee zal Blankenberge het moeten doen. De burgemeester maakt zich zorgen. De bouw van rusthuizen is voor elke gemeente beperkt tot een bepaald quotum aan bedden.De quota stijgen mee met het aantal lokale 65 plussers. De onderschatting van het werkelijke aantal oudjes in de bevolkingscijfers maken dat ook de quota de behoefte aan rusthuizen onderschatten, zegt De Klerck. “De quota baseren zich alleen op het aantal bejaarden dat ingeschreven is in de gemeente. Ze houden geen rekening met de grote groep senioren die hier bijna permanent wonen in hun tweede verblijf. Om ook die vraag op te vangen, hebben we een reserve aan rusthuisbedden nodig.”

Niet alleen Blankenberge zit krap. Inclusief de geplande rusthuizen zijn de quota voor de hele kust omzeggens opgebruikt. Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, dat de quota opstelt, ziet geen probleem. “Als de behoefte groter is aan de kust, lijkt ons dat eerder een perceptieprobleem van de burgemeesters”, zegt woordvoerder Ria Vandenreyt. “Wij krijgen van de rusthuizen geen signalen dat er grote problemen zijn.”

Komen de problemen toch, dan zullen de gemeenten de extra rusthuizen uit eigen zak moeten betalen. Gemeenten of OCMW’s en vzw’s kunnen Vlaamse subsidies krijgen voor de bouw van rusthuizen, maar alleen voor hun quotum.

De bouw van een rusthuis is duur en de exploitatie kost sloten geld. “Ons rusthuis maakt een jaarlijks verlies van 200.000 tot 300.000 euro, toe te dekken door de gemeentekas”, zegt Ivan De Clerck, schepen van Financiën en OCMW-voorzitter in Blankenberge. “OCMW-rusthuizen maken vaak verlies, doordat ze meer mensen moeten opvangen die minder terugbetaald krijgen van het Riziv.”

Bruisende badstad

De grijze golf is niet alleen een probleem van rusthuizen en andere ouderenzorg. Hoe meer bejaarden de zeedijk inpalmen, hoe minder jongeren en jonge gezinnen de kust als vakantieoord beschouwen, met alle gevolgen voor de lokale economie. Vanessa Swyngedauw, uitbaatster van tearoom Robinson in De Panne, heeft het allemaal zien veranderen. “Tien jaar geleden was er hier gelegenheid te over om te feesten”, zegt ze. “Behalve enkele bars valt er vandaag niks meer te beleven voor het jonge volk.”

Burgemeester Ann Vanheste ontkent het probleem niet. “We werken aan verbetering. Elk jaar in november organiseren we de Beach Endurance, een strandrace voor mountainbikers. De hele familie komt mee en blijft hier dan overnachten. Dat soort evenementen komen er meer.”

Aan het andere uiteinde van de kust, in Knokke-Heist, kunnen jongeren voor vertier nog terecht op het Alfred Verweeplein en het Van Bunnenplein, en verder op de strandfuiven in de zomer. Al gaat dat gepaard met gemor van de senioren. “We geven daar niet aan toe, al vijftien jaar lang”, zegt Maxim Willems, eerste schepen van Knokke-Heist. “We sluiten pas een café als het echt niet anders kan en we stimuleren de jongeren om fuiven te geven op ons evenementenstrand. De tent is op onze kosten.”

Knokke-Heist is een bruisende badstad, volgens Willems, en dat moet zo blijven. “Dat betekent dat iedereen zich moet kunnen amuseren. Wij trotseren alle klachten. Als senioren willen dat hun kinderen en kleinkinderen naar Knokke-Heist blijven komen, zullen ze tolerant moeten zijn. Dat zeggen we hen ook. De jongeren van vandaag zijn de vakantiegezinnen van morgen. Als zij wegblijven, hebben we een zwaar probleem.”

Gelukkig zijn er steeds meer ouderen met een jong hart, zo stelt Ann Laridon vast. Samen met haar man baat zij de Blue Buddha Beachclub uit op het strand van Knokke-Heist. Mensen kunnen er terecht voor ligbedden, cocktails en loungemuziek. “Iedereen vindt zijn draai hier, zestigers evengoed als twintigers en dertigers. Je mag ouderen niet onderschatten. Velen van hen zijn echte levensgenieters.”