ELITE. Leve de elite

Louis Tobback wil geen lid van de elite heten. Van politiek kent hij veel, van sociologie (en ekonomie) weinig.

Dit is een politiek niet-korrekt artikel.

Wie vormen de elite ? Tienduizend mensen in België. Een socialistische partijchef als Louis Tobback, evenzeer als Steve Davignon van Generale Maatschappij en bestuurders van ondernemingen, hoogleraren, ministers, vakbondschefs, schrijvers, bisschoppen, patronale leiders. Een elite waarop de meritokratie haar stempel heeft gezet.

Vandaag lag in uw bakje met de inkomende stukken opnieuw een brief met sponsorvoorstellen van het Festival van Vlaanderen, van Artsen Zonder Grenzen, van Kom op tegen Kanker. Dit is een hint dat u bij de elite hoort. Als goede corporate citizen zal u de geldbeugel losmaken. Met bitterheid. Is het niet de socializering van België die de ondernemers, de aartsvaders van de nationale welvaart, wegpestte uit hun maatschappelijke rol ? Ook in België ontwikkelden ondernemers steden en wijken, scholen, kunstenmanifestaties, beurzen, leerstoelen, sociale kassen, hospitalen. Deze taak werd hen afgepakt. Paternalisme is hartstikke fout, heette het. Vandaag wil de arme en overvraagde staat haar opdrachten deels afstoten naar een bovenlaag in de ekonomie die in grote mate vaderlandsloos geworden is. Hoe kan deze cirkel nog rond gemaakt worden ?

De werelddimensie van de ekonomie maakt de elite vrijer van het vaderland. Vooral de ondernemerselite is in opspraak. Ze interesseert zich niet meer voor de gemeenschap waaruit ze is voortgekomen, luidt de felste klacht. Is deze elite vandaag niet verheven boven wat de gemeenschap waarin ze wortelt hoofdzakelijk bekommert : werkloosheid, de lasten van de verzorgingsstaat, de verschraling van het grootstedelijke leven, de radeloosheid ten aanzien van migranten en asielzoekers ? De diskussie wordt scherp gevoerd in Nederland waar Paul de Hen van Elsevier het onbehagen diepzinnig uittekende. In België is dit artikel een korte bijdrage. De verjaardag van Trends, blad van de elitevormende grote en kleine ondernemers van dit land, is een uitstekende aanleiding (zie ook Feiten en Kommentaar, blz. ? ?).

De Nederlandse ekonoom, en ondernemer, Arie Van der Zwan in een essay : “Grote delen van de nationale elites zijn in hun directe eigenbelangen los komen te staan van de nationale staat. Het is kenmerkend voor zowel de nationale elites in Europa als in Amerika dat ze zich persoonlijk zo weinig verbonden voelen met het wel en wee van de bevolking waartoe ze behoren… De elites richten hun carrières op instellingen en ondernemingen die er prat op gaan footloose te zijn. ” Herinnert u zich de verwijten van de elites in de negentiende eeuw aan het adres van de Vaterlandslose Gesellen, de arbeiders die de lokzang van de internationalistische socialisten volgden ?

Christopher Lasch klaagt in Revolt of the Elites (1994) over het lossen door de leidende klasse van welomschreven normen en waarden die de elite van vroeger plichtsbesef en verantwoordelijkheidsgevoel jegens de gemeenschap dikteerden. De socioloog Emile Durkheim lanceerde in 1897 het begrip anomie in zijn befaamde boek Le Suicide. Wat is anomie ? Het teloorgaan van het gevoel van kontinuïteit, verbondenheid en verplichting. Durkheim wijt een dergelijk gedrag aan verlies van moreel normbesef en autoriteit.

Christopher Lasch tipt op de meritokratie, mensen worden belangrijk omwille van hun prestaties. De open samenleving waarin, anders dan in aristokratische tijden, mensen niet op grond van stand of klasse bevoorrecht worden, maar wegens hun prestaties. Het glorieuze besef van de leden van de huidige elite, dat zij er gekomen zijn door persoonlijke verdiensten, verruwde tot een vrijgeleide voor hoogmoed.

Het Nieuwe Europa verbreedt de kloof tussen elite en basis. De kultuur, het gedrag en het verwijskader van de bovenlagen zal afwijken van die van de onderlagen, omdat de bovenlagen van de respektieve landen in Europa meer met mekaar zullen samenleven en samenwerken dan de onderlagen.

De gram van de progressieven tegen het begrip elite en elitisme heeft te maken met geld, ook echter met een populistische afkeer voor de wijze van intellektuele beslissingsprocessen die een beschaafd persoon hoogschat : respekt voor sukses, vooral als het plaats heeft na een tuchtvolle opvoeding ; eerbied voor erfgoed in de geschiedenis, de filozofie en de kultuur ; gehechtheid aan redelijkheid en wetenschappeljke onderzoeksmetoden ; het in stand houden van objektieve maatstaven ; en allerbelangrijkst, de moed om zonder toegeeflijkheid te durven opkomen voor het feit dat een idee, bijdrage of verwezenlijking beter is dan een andere. Het rotste aspekt van wat we, vandaag, politiek korrekt denken noemen, is de erosie van het intellektuele zelfvertrouwen om wedijverende waarden te zeven en te rangschikken.

Kort voor ze stierf spekuleerde de wereldberoemde antropologe MargaretMead dat de Verenigde Staten in een tijd van middeleeuws mysticisme traden, van geloof gegrondvest op zelfbelang, van overheersing van de waarden van het gepeupel (mob policy) en vrees voor vrij onderzoek. In de westerse traditie sedert de Verlichting is er een slingerbeweging tussen elitisme en egalitarisme. De spanning tussen beide is in België zoek ; het egalitarisme wint.

F. Cr.

LOUIS TOBBACK Lid van de Belgische elite, vechtjas voor brutaal egalitarisme.