In Namibië met Ondernemers Zonder Grenzen: ‘Wij willen geen steen in de rivier, maar de rivier zelf verleggen’

Ook in Afrika moet een muur worden gebouwd. Weliswaar een van bomen, om de opmars van de woestijn tegen te gaan. Ondernemers Zonder Grenzen zet zich in om die herbebossing te financieren. “Het groeiproces is nog maar net gestart”, zegt initiatiefnemer Werner Sels. “Mijn ambitie is groot. Héél groot.” Zestig Belgische ondernemers gingen in Namibië poolshoogte nemen.

Met stip op één in het lijstje dingen-die-we-nooit-dachten-te-zien: zestig ondernemers die lachend met hun handen in een berg olifantenkak graaien. Maar kijk, hier staan we onder de brandende middagzon in De Riet, Namibië. De acacia’s en de andere inheemse bomen die net zijn gepoot, moeten bemest en bewaterd worden. Ze zullen de natuurlijke omwalling van een boslandbouwproject vormen, waar op termijn nog eens duizend fruitbomen en struiken de grond ingaan. “Heeft nog iemand een restje desinfecteermiddel uit de coronatijd?” wordt grappend opgeworpen.

Twee uur tevoren is de groep fietsers na een rit van 44 kilometer over onverharde paden door uitgestrekte zandvlaktes aangekomen in het afgelegen dorpje, waar de huizen zijn opgetrokken uit lemen muren en golfplaten daken. Uit het schooltje, waar alleen een kleuterklas en een eerste en tweede leerjaar zijn, komen de kinderen in hun mooiste outfit op de groep afgelopen. De drinkbussen, powerbars en gellekes worden in een oogwenk gretig weggegrist, waarna de kinderen door de nooit gekende explosie aan suiker allicht een slapeloze nacht tegemoet gaan. Het uitgerekte peloton bestaat uit het kruim van de Belgische economie, onder wie Piet Vandendriessche, de CEO van Deloitte Belgium, Jeroen De Wit, de CEO van Teamleader, Elodie Seys, de CEO van Ago Jobs & HR, Bart De Ridder, de managing director van Accenture, en Dominiek Valcke, de CEO van TVH Parts. Vier dagen fietsen in woestijnachtig gebied hebben geleid tot die apotheose in het dorp. “Het is een showcaseproject voor de aanwezige donateurs”, verduidelijkt Werner Sels. “Het echte werk gebeurt nog hoger in het noorden. Daar gaan we binnenkort op zoek naar terreinen waar we hele bossen kunnen aanplanten.”

Er zijn heel wat bedrijven die een boom planten bij de aankoop van X of Y. Wie volgt dat op? Staat die boom er na een jaar nog?’ Werner Sels, Ondernemers Zonder Grenzen

Sels is de drijvende kracht achter Ondernemers Zonder Grenzen. Die vzw wil de verwoestijning van Afrika tegengaan – lees: het zanderige landschap weer groen krijgen – door jaarlijks in deze kurkdroge streken minstens 3.000 hectare bos aan te planten. Ondernemers Zonder Grenzen probeert voor en mét de lokale bevolking via langlopende initiatieven aan een duurzame en winstgevende dynamiek te sleutelen. “Onze herbebossingsprojecten zijn een investering in de regio en de bewoners”, zegt Sels. “De lokale bevolking onderhoudt de bossen, waardoor ze ook snel de voordelen van hun arbeid zien.”

CO2-vergoeding

Het showcaseproject in De Riet is ook de CO2-vergoeding van de groep ondernemers. De omvang van het bos moet, zodra het volwassen is, de uitstoot van de vlucht per persoon vier keer compenseren. Deze fietstocht is dus geen plezierritje van een bende ondernemers met geld te veel die hun geweten willen sussen. Ze zijn een onderdeel van een uitgebreid netwerk van mensen dat Ondernemers Zonder Grenzen wil activeren om mee een antwoord te bieden op het klimaatvraagstuk in Afrika.

Het continent kreunt onder de opwarming van de aarde, de opgedroogde rivieren en het gebrek aan vruchtbare landbouwgronden. Het andere uiterste zijn plotse wolkbreuken die in korte tijd zoveel water lossen dat de steenharde grond het niet kan opnemen. Dat werd al duidelijk nog voor we in het zadel kropen. De aangekondigde 265 kilometer die we zouden afleggen, werden teruggebracht tot 168. Namibië beleefde in januari de natste periode in zestien jaar, waardoor veel zandpaden onberijdbaar werden. Ook dat is klimaatverandering.

De urgentie van het probleem dringt ook door tot de hoogste politieke echelons. Tijdens de klimaattop in het Egyptische Sharm-el-Sheikh vorig jaar werden Afrikaanse landen voor het eerst echt gehoord. Hoewel hun uitstoot verwaarloosbaar is, is hun continent misschien wel het grootste slachtoffer van de klimaatverandering. De westerse wereld heeft de gronden er vanaf de industrialisering en tijdens de kolonisering volledig uitgeput. Terwijl onze uitstoot samen met onze welvaart exponentieel toenam, zag Afrika de zomers alleen droger worden en de regenbuien zeldzamer.

Bomen tellen

Ondernemers Zonder Grenzen draagt bij aan het Great Green Wall-project. Dat is een pan-Afrikaans initiatief van de Afrikaanse Unie dat een antwoord probeert te formuleren op het probleem. Die groene muur heeft als doel de Sahara-woestijn in te dijken. De noordelijke dam moet van Mauritanië tot Djibouti lopen, die in het zuiden van Namibië tot Mozambique. Maar als iedere rasondernemer wil Sels een return on investment zien. Daarom klopte hij aan bij de Universiteit Gent. Professor Patrick Van Damme, gespecialiseerd in tropische landbouw en een veelgevraagd specialist bij de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, staat Ondernemers Zonder Grenzen sinds het prille begin bij. Hij behoort intussen tot de kerngroep die pingpongt over de gebruikte technieken, de locaties van de bossen en de opvolging van de aanplanting.

“We planten geen bomen, we planten bossen”, verdedigt Sels zijn non-profitorganisatie. “Er zijn heel wat bedrijven die een boom planten bij de aankoop van X of Y. Zij laten meestal het eigenbelang, hun ego of geld primeren boven het belang van mens en dier. Bovendien gaan zij enkel voor die resultaatsverbintenis: het planten van de boom. Wie volgt dat op? Staat die boom er na een jaar nog? Ik hoef hun proces niet te maken, maar heel transparant is die structuur toch niet.” Volgens Sels onderscheidt Ondernemers Zonder Grenzen zich van andere spelers door te kiezen voor een procesverbintenis: op elke hectare bos moeten minstens driehonderd bomen staan. Medewerkers tellen die handmatig. Zijn er bomen te kort, dan worden er bijgezaaid op het perceel om het doel wel te halen.

Sociale impact

In zijn cargoshort, linnen hemd en zonnehoed ziet Sels eruit als een Afrikakenner met een groot groen hart. Toch was hij in een vorig leven een beenharde ondernemer met een eigen IT-bedrijf, dat hij na enige jaren kon verkopen. Toen de eerste euforie was weggeëbd, volgde een midlifecrisis: “Mijn opties waren beperkt”, blikt hij terug. “Ik kon een Harley Davidson kopen, mijn vrouw inruilen voor een jonger exemplaar of mijn leven weer een doel geven. Ik houd niet van brullende motoren en mijn vrouw zie ik nog veel te graag” (lacht).

De zoektocht naar zingeving bracht Sels naar Burkina Faso. Daar werden in 2010 de eerste bossen ingezaaid in het dorp Lilengo, wat zoveel als ‘de naakte aarde’ betekent. What’s in a name. “Een toevalligheid, die wel typeerde met wat we bezig zijn”, aldus Sels. Tussen 2010 en 2017 kon Ondernemers Zonder Grenzen in het land 10.000 hectare bos aanleggen. Ter vergelijking: het Zoniënwoud is een goede 4.400 hectare groot. De politiek instabiele situatie in het land dwongen Ondernemers Zonder Grenzen echter de projecten achter te laten en te vertrekken.

Maar de resultaten stemden wel hoopvol. De wortels van de bomen maakten de grond muller, waardoor water er beter in kon doordringen. Dat betekende meer en betere landbouwopbrengsten. Maar even belangrijk, zo niet nóg belangrijker, was de sociale impact. “We werken nauw samen met de lokale bevolking, vooral de vrouwen. Zonder hun steun kan dit project niet slagen”, zegt Sels. “Daar worden ze voor beloond, of het nu komt door de landbouwopbrengsten, of omdat we hen betalen om de bossen te beschermen. Dankzij die hogere welvaart krimpen de geboortecijfers. Dat geeft ruimte om de andere kinderen school te laten lopen. Of om in iets kleins te investeren. Die uitgedroogde streken konden opeens weer een toekomst bieden. Dat zorgde er dan weer voor dat er bijna niemand meer wegtrok uit de regio.”

Door hier in Namibië de klimaatproblemen aan den lijve te ondervinden, word je pas echt bewust gemaakt. Dat kun je vanuit België moeilijker begrijpen’ Jeroen van Godtsenhoven, Fortino Capital

Voor Sels werd duidelijk dat hij het juiste pad bewandelde. De zin om een verschil te maken, nam toe. De zoektocht naar nieuwe, vooral veiligere locaties ging van start. In dat hele gebied vond Sels in 2020 een alternatieve locatie in de Senegalese Sahel, het overgangsgebied tussen de woestijn en de tropische wouden.

Nu volgt Namibië. De 3.000 hectare bos die de vzw hier in korte termijn wil aanleggen, valt in het niets bij zijn toekomstplannen. Sels wil snel opschalen richting 25.000 hectare en – als het even kan – op middellange termijn 100.000 hectare nieuw bos aanplanten in dit land alleen al. Heel ambitieus voor een organisatie die het voorlopig vooral van filantropie moet hebben.

Fondsen werven

Daarom betalen de deelnemers zelf voor de vliegreis en de organisatie van de fietsritten. Daarnaast hebben ze geld gedoneerd of fondsen geworven om bij te dragen aan het herbebossingsproject. Ook de werknemers in hun bedrijven werden opgeroepen om hun steentje bij te dragen. Zij werden gemobiliseerd om bomen te verzamelen. Het sport- en gezondheidsbedrijf Energy Lab heeft een platform waarop werknemers hun sportieve prestaties kunnen registreren. Doorgaans konden ze zo sportmateriaal verdienen. In de bedrijven die hier aanwezig zijn, werd die beloning de voorbije maanden vervangen door bomen. “De sportieve data van de medewerkers worden automatisch ingelezen op ons Lignaverda-platform”, zegt CEO Kristof De Smet. “Per kilometer ontginnen de werknemers een boom. Dat geeft een instant gevoel van voldoening, omdat je rechtstreeks de ecologische impact gelinkt ziet aan je sportieve prestaties.”

“Bedrijfsleiders, werknemers en aanverwanten kunnen zo allemaal bijdragen aan het project”, zegt Steven Buyse, managing partner bij CVC Capital en de grootste sponsor van Ondernemers Zonder Grenzen. “Er wordt een vliegwiel gestart, waardoor het netwerk blijft uitbreiden. Zo zal de impact op termijn alomtegenwoordig zijn.” Ook Buyse nodigde zijn netwerk uit om zich achter Ondernemers Zonder Grenzen te scharen. Hij haalde een thesisstudent bij Vlerick Business School om onderzoek voor de vzw te doen. Hij spreekt ook zijn internationale contacten aan om de brug tussen Vlaanderen en Afrika te verkleinen. Hoewel Ondernemers Zonder Grenzen startte als een Boechoutse vzw, zijn naast Belgen ook enkele Nederlanders, Slovenen en een Zuid-Afrikaan aanwezig.

“Ik was meteen overtuigd van Ondernemers Zonder Grenzen en van Werner”, zegt Buyse. “Intussen is de vzw tot wasdom gekomen. De organisatie handelt en communiceert transparant en is consequent in woord en daad. Het laat zich auditeren op elk niveau. Dat is nooit gezien voor een non-profitorganisatie. Onze fondsenwerving is maar een klein deel van de hulp. Ondernemers Zonder Grenzen bewijst elke dag opnieuw hoe het het verschil maakt. Intussen kan Werner op een groot netwerk rekenen: niet alleen om geld te doneren, maar ook om de vzw verder te professionaliseren.”

Buyse bracht ook Golazo-CEO Bob Verbeeck aan. De voormalige olympische atleet had al ervaring met het organiseren van grote sportieve evenementen in het buitenland. Verbeeck betrok op zijn beurt de vzw Vélo Afrique bij Ondernemers Zonder Grenzen. Oprichter Jeroen Leen is gespecialiseerd in het organiseren van fietstochten in Afrika voor een goed doel. Doorgaans richt hij zich op onderwijskansen. Voor Ondernemers Zonder Grenzen voegde hij daar missies met een ecologische impact aan toe.

Duurzaam model

Ondernemers Zonder Grenzen is het bewijs hoe mooi filantropie kan zijn. Maar kan die financiële input niet opdrogen net zoals het Afrikaanse landschap? “Om te kunnen opschalen zijn we een duurzaam investeringsprogramma aan het ontwikkelen, een Accountable Investment and Impact Program (AIIP)”, zegt Buyse nog. “Dat wordt een duurzaam investeringsmodel met zowel een interessant rendement voor de investeerder als een rendement op ecologisch, sociaal en economisch vlak voor de lokale bevolking.”

“Door in meerdere landen actief te zijn, doen we aan risicospreiding en bieden we tevens een stabiel investeringsklimaat aan”, vult Sels aan. “Maar we blijven een non-profitorganisatie. Er wordt geen winst gemaakt en minstens 80 procent van de inkomsten wordt gegarandeerd geherinvesteerd in de bosprojecten. Het groeiproces van Ondernemers Zonder Grenzen is nog maar gestart. Mijn ambitie is groot. Héél groot. In de klimaatstrijd willen wij geen steen in de rivier, maar de rivier zelf verleggen.”