De rekening, a.u.b.!

De Belgische federale overheid heeft al 20 miljard euro van uw belastinggeld moeten investeren om de ravage bij de banken op te ruimen, en nog erger te voorkomen. Hoe is het zover kunnen komen? En hoe groot is de kans dat de overheid haar geld nog terugziet?

Door Daan Killemaes, Celine De Coster en Boudewijn Vanpeteghem

y Door Daan Killemaes, Celine De Coster en Boudewijn Vanpeteghem

In de financiële geschiedenis is er na 9/11 nu ook 9/15. Op 15 september 2008 durfde de Amerikaanse overheid het aan om de systeembelangrijke bank Lehman Brothers te laten vallen. Dat blijkt nu een bijzonder dure inschattingsfout te worden. Na 15 september belandde het financiële systeem in een diepe coma, waardoor de wereldeconomie in een razende vaart in een bijzonder venijnige recessie is gestort. Op het Belgische front vielen Fortis en Dexia als voornaamste slachtoffers.

Ben Bernanke en Hank Paulson zijn slimmer geweest dan goed was voor iedereen. Ze dachten dat ze Lehman Brothers relatief veilig uit het systeem konden lichten. Hun redenering leek op dat moment verdedigbaar. Alle tegenpartijen van Lehman Brothers hadden de tijd gekregen om hun voorzorgen te nemen, en de directe omgeving van Lehman Brothers leek beveiligd tegen het omvallen van de bank. En om een bankencrisis in de tijd te beperken, is het noodzakelijk dat de zieke banken uit het systeem verdwijnen, want zo kan het noodzakelijke vertrouwen tussen de banken sneller hersteld worden. Bovendien werd de bankiers een lesje geleerd: de overheid spant niet automatisch een vangnet, let dus op wat u doet. Dat is op zich een verdedigbare investering om toekomstige crises te voorkomen.

Het pakte anders uit. Toen bleek dat de overheid cruciale banken failliet durfde te laten gaan, verdampte het vertrouwen tussen de banken in een oogwenk. Banken met een greintje twijfel over hun kredietwaardigheid kregen geen leningen meer van andere banken. Op 15 september werd daarom ook het lot van Fortis en Dexia bezegeld. Deze banken waren te afhankelijk van financiering van andere banken, maar ze vertikten het om de twijfels over hun levensvatbaarheid tijdig weg te nemen. De collega-bankiers knepen de keel van Fortis en Dexia dicht. De Belgische regering kon vol aan de bak om deze banken van de ondergang te redden.

De protectionistische race die zowat alle westerse regeringen liepen om de eigen banken te beschermen, trok de concurrentieposities scheef tussen banken mét overheidssteun en die zonder steun. Dat verplichte ook de gezonde banken om zich te versterken met overheidskapitaal, zoals KBC in België. En uiteraard bleef de ellende ook niet beperkt tot de systeembanken. Ook Ethias en de IJslandse Kaupthing Bank zorgden voor onrust bij de spaarders. De regering-Leterme kon opnieuw uitrukken.

De Belgische overheden, de federale op kop, hebben zich intussen heel wat risico’s op de hals gehaald. In totaal investeerde de federale regering net geen 20 miljard in het banksysteem, die ze financiert door evenveel nieuwe schulden te maken. Ze staat ook borg voor maximaal 240 miljard euro. De directe kosten zijn hogere rentelasten die in 2009 oplopen tot ongeveer 900 miljoen euro, terwijl de op- brengsten in de vorm van dividenden, rentes en eventuele meerwaardes hoogst onzeker zijn.

Het banksysteem is dus solider, maar de Belgische overheidsfinanciën zijn een stuk minder gezond. Het is daarom geen onverstandige strategie van de regering om opnieuw wat risico’s van haar balans te halen. Fortis Bank werd verkocht aan BNP Paribas, in de bad bank van Fortis staat de overheid vooraan in de rij van schuldeisers, en in het dossier van Dexia-dochter FSA laat ze de risico’s eigenlijk dragen door de aandeelhouders van Dexia.

De val van Lehman Brothers heeft dus ook het Belgische financiële landschap onherkenbaar veranderd. Op de volgende bladzijden zetten we oorzaken, gevolgen, kostprijs en mogelijke opbrengsten van de diverse reddingsoperaties op een rij. Het is mogelijk maar een tussenbalans. Niemand weet of de rust nu kan terugkeren. Deze crisis wil niet wijken.