De balans: Europese eensgezindheid, Russisch geduld

De lidstaten van de Europese Unie zetten het licht op groen om toetredingsgesprekken te starten met Oekraïne. Maar dat gebeurde pas na een trucje, waardoor de Hongaarse eerste minister Viktor Orban de zaal verlaten had om niet aan de stemming deel te nemen. Wel geeft de EU een duidelijk signaal richting Moskou. Toch hoopt de Russische president Vladimir Poetin dat er in de EU maar ook de VS sneller dan gedacht ‘Oekraïne-moeheid’ opduikt bij de bevolking.

Het was uiteindelijk nog een verrassing dat de Europese leiders op een top in Brussel een akkoord konden bereiken om met Oekraïne gesprekken te starten over een lidmaatschap van de Europese Unie. Hetzelfde geldt voor Moldavië. Georgië wordt kandidaat-lidstaat en Bosnië-Herzegovina krijgt uitzicht op toetredingsgesprekken. Het Europese akkoord kwam er na een trucje van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz. Hij vroeg aan de Hongaarse premier Viktor Orban, tegenstander van het akkoord, om de zaal tijdens de stemming even te verlaten. Waarna de aanwezigen groen licht gaven voor de toetredingsgesprekken.

Het zo goed als eensgezinde signaal richting Moskou komt op het juiste moment: de EU blijft Oekraïne steunen, ook na bijna twintig maanden oorlog. In 2008 liep het anders. Tijdens een NAVO-top verzetten Frankrijk en Duitsland zich toen tegen een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Waarna de Russische president Vladimir Poetin Georgië binnenviel. In 2014 werd de Krim geannexeerd.

Wantrouwen tegenover een ‘landbouwgrootmacht’

Toch moet de Europese eensgezindheid genuanceerd worden. De komende maanden komt het Oekraïne-dossier opnieuw op tafel. Uiteindelijk zal er pas echt over een toetreding worden gesproken wanneer er unanimiteit is. Alle lidstaten moeten dus akkoord gaan, ook Hongarije. En zelfs daarna is het proces verre van afgerond. De onderhandelingen zullen jaren aanslepen, want het zal even duren voor Oekraïne aan de voorwaarden voldoet: de inflatie onder controle krijgen, een einde maken aan de corruptie… Bovendien moet in sommige landen, zoals Frankrijk, elk nieuw lidmaatschap in een referendum aan de bevolking worden voorgelegd. De ervaring leert dat zo’n referendum zelden over de concrete vraag gaat, maar vaak een populariteitspoll is voor een president of regering.

Door de Russische agressie staan de meeste Centraal-Europese landen momenteel positief tegenover Oekraïne, maar zal dat blijven duren? Onder andere buurlanden Roemenië en Slovakije zouden op termijn het lidmaatschap van een land met 40 miljoen inwoners en met een intensieve landbouwsector wantrouwen. De ‘landbouwstaat’ Oekraïne, de graanschuur van Europa, kan een nog geduchtere concurrent worden voor de landbouwers in de Centraal-Europese landen. Tijdens de recente verkiezingscampagne in Polen hebben verschillende partijen geprobeerd om het wantrouwen te gebruiken tegenover de goedkope Oekraïense werkkrachten die banen van Polen zou komen innemen.

Onderhuids is de Europese verdeeldheid groter dan gedacht. Een recente enquête van het peilingbureau Eupinions leert dat 56 procent van de Europeanen vindt dat Oekraïne EU-geld moet krijgen om het land herop te bouwen, maar 59 procent vreest dat dit “een zware economische last voor de EU zal zijn.” In Duitsland vreest zelfs 70 procent van de respondenten voor een te zware Oekraïne-factuur.

EU alleen tegenover Poetin?

Zulke peilingen sterken de Russische president Vladimir Poetin in zijn overtuiging dat er sneller dan gedacht in het Westen een zekere ‘Oekraïne-moeheid’ zal opduiken. Het front is bevroren, maar militaire experts gaan ervan uit dat de Russen een tegenoffensief plannen zodra de militaire en financiële steun vanuit het Westen substantieel afneemt. Poetin wacht dus geduldig af. Hij zei het een week geleden en herhaalde het op zijn jaarlijkse persconferentie. “De Oekraïense wapens raken op. Ze hebben niets van zichzelf. Dan heb je ook geen toekomst, wij wel”, aldus Poetin wiens land omgevormd is tot een oorlogseconomie.

Daartegenover staat een Europese Unie die militair-financieel op limieten botst. De geplande levering van een miljoen raketten en obussen tegen maart 2024 komt er niet. Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van het Europees buitenlands beleid, wees er in oktober dat Europa de Amerikaanse steun voor Oekraïne niet kan vervangen. Dat is pijnlijk omdat het risico bestaat dat de beloofde 61 miljard Amerikaanse dollar voor Oekraïne er nooit komt. Het Congres houdt dat steunpakket tegen.

Politieke analisten gaan ervan uit dat de EU écht alleen tegenover Rusland komt te staan wanneer Donald Trump in november 2024 de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint. Daar rekent Poetin op. En hij hoopt dat Kiev het zelfs vroeger moeilijk kan krijgen: een succes van populistische partijen bij de Europese verkiezingen in juni 2024 zou wel eens de Europese eensgezindheid tegenover Oekraïne zwaar onder druk zetten.