Bullebakken zijn slechte leiders. Punt.

De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School.

Af en toe ontstaan er bij communicatie misverstanden. Omdat ik in mijn bijdrage op 13 maart (met heel veel ironie, dacht ik) had gepleit voor een eredoctoraat voor een voetbaltrainer die met voetbalschoenen naar spelers gooit, heb ik enkele verontrustende reacties gekregen. Meent Marc Buelens nu echt dat je om mensen te motiveren er af en toe eens moet tegen staan brullen? Zijn vernederen, kleineren en afblaffen echt goede motivatietechnieken?

Natuurlijk niet; geen enkele leider die naam waard zal ooit zijn of haar toevlucht zoeken tot intimidatie. Maar omdat we vorige maal nog een zweem van twijfel hebben gelaten door onze ‘flamboyante’ aanpak, zoals de hoofdredacteur ons artikel zo mooi aankondigde, volgt nu de waarheid en alleen maar de waarheid, zo helpe mij het boek van twee Insead-professoren.

In ‘The set-up-to-fail syndrome’ geven Manzoni en Barsoux een mooi overzicht van de nadelen van vernederend leiderschap. En om geen nieuwe misverstanden te veroorzaken: in al wat volgt, hebben we de ironie achterwege gelaten. Die sparen we wel op voor een volgende keer.

Psychologisch geweld. Verschillende onderzoekers wijzen erop dat psychologische mishandeling door chefs sinds de jaren negentig sterk is toegenomen. Steeds meer bazen staan immers onder stress en het is algemeen aanvaard dat onder stress onze controle over onze emoties verzwakt. Dan komt er primitief gedrag boven, zoals huilen, snikken, maar ook roepen en tieren.

Psychologisch geweld omvat onder meer: zware en onterechte publieke kritiek, isolement, willekeurige en absurd hoge targets, roepen, tieren, verbaal geweld. De belangrijkste stressonderzoeker ter wereld, de Brit Cary Cooper gaat in zijn commentaar bijzonder ver: psychologische mishandeling is niet langer het voorrecht van psychopaten en autocraten, maar heeft nu ook al gewone managers besmet, gewoonweg omdat ze overwerkt en te gestresst zijn. Er zijn altijd wel psychopathische bullebakken geweest, je weet wel de rambo’s op de speelplaatsen die later dat gewelddadige gedragspatroon op het werk overnemen. Maar nu is de ziekte veel meer verspreid.

En hoe verspreid is deze ziekte dan wel? Sommige studies rapporteren dat bijna de helft van de werknemers wel eens afgesnauwd is geweest. Andere cijfers beweren dat vijfentwintig procent van de werknemers er geregeld last van heeft. Op zich zeggen die cijfers niet veel, want de hoge cijfers omvatten ook ‘meegemaakt hebben’, dit wil zeggen, anderen zien afsnauwen (wat overigens ook al heel vervelend is). Bovendien zullen er wel soorten ‘afsnauwen’ zijn. Men kan een korte geïrriteerde reactie van een chef moeilijk vergelijken met een publieke, langdurige vernedering. Ook zal het wel belangrijk zijn of de chef zich nadien (ook liefst in het publiek) verontschuldigt, of het tot een eenmalige ervaring beperkt blijft, en in welke omstandigheden het allemaal gebeurd is.

Toch lijkt het probleem wereldwijd erg herkenbaar. In Frankrijk werd in 1998 het boek ‘Stop au Harcèlement Moral’ snel een bestseller. Het boek is vertaald in vierentwintig talen. Wie het boek van Nathalie Nothomb heeft gelezen over haar ervaringen in een Japans bedrijf, weet ook dat de Japanners voor niemand moeten onderdoen wat publieke vernederingen betreft. In Zweden schat men dat tussen de tien en vijftien procent van de zelfmoorden mee veroorzaakt wordt door het ondergaan van bullebakken.

En wat met de voorbeelden in mijn vorige bijdrage van succesvolle topmanagers die bekend staan om hun psychologisch geweld? Let op voor de problematiek van de beschikbaarheid van informatie. We herinneren ons vaak beter de extreme chefs en de ervaring is vaak zo traumatiserend dat we ze ons lang herinneren. Die tientallen keren dat je schaaldieren hebt gegeten zonder ziek te zijn, ben je al lang vergeten, maar die ene keer, ja toen waren we erg ziek. Daaruit kan je niet concluderen dat schaaldieren je altijd ziek maken.

Ja, er zijn chefs die succesvol zijn en bullebak. Maar de meeste studies tonen toch aan dat een psychologische terrorist zijn eerder een nadeel is voor je carrière dan een voordeel. We zijn echter gehypnotiseerd door de uitzonderingen, zeker als we ze zelf hebben meegemaakt. En dus denken we dat ze veel voorkomen. Die chefs zijn echter succesvol, ondanks hun geroep en getier, niet wegens hun geweld!

Piekeraars presteren niet. Efficiënt is dat psychologisch geweld dus zeker niet. Uit studies blijkt dat bijna één op vijf werknemers bewust zijn output vermindert als reactie op de scheldpartijen, en bijna de helft blijft piekeren over het voorval. En zoals Daniel Goleman het ooit kernachtig uitdrukte: piekeraars presteren niet. Afgesnauwde werknemers blijven vijftig procent meer dagen afwezig, en ontwikkelen vijfentwintig procent meer psychosomatische ziektes.

En iedereen die ooit in een personeelsafdeling heeft gewerkt, weet dat mensen er niet lang over zwijgen. Men klaagt er- over tegen collega’s, vakbonden en personeelsafdelingen. Op die manier gaat er natuurlijk ook heel veel productieve tijd verloren.

Human-resourcesafdelingen besteden heel veel tijd aan verzoeningspogingen, overplaatsingen en ziekteverzuim ten gevolge van psychologische mishandeling. De kosten zijn zelden onmiddellijk zichtbaar en daar knelt het schoentje natuurlijk. Af en toe schiet er waarschijnlijk wel een medewerker wakker na een uitbrander en dat is erg zichtbaar, maar de meesten kruipen in hun schelp, gaan over tot passieve agressie zoals roddelen, dagdromen of bruikbare oplossingen achterhouden. Dit is veel minder zichtbaar.

Maar veronderstel even dat al die studies en observaties zich zouden vergissen. Veronderstel dus dat afblaffen, vernederen en brullen toch ‘efficiënte’ methodes zouden zijn. Dan nog is er voor deze gedragingen geen plaats in onze bedrijven en overheidsdiensten. Deze gedragingen worden aangestuurd door de meest primitieve delen in onze hersenen. Ze passen niet in een beschaafde samenleving. Ze zijn onethisch, niet correct, mensvernederend. Goed leiderschap en psychologisch geweld horen niet samen.

Bullebakken zijn slechte leiders. Punt. Zelfs al is de directeur-coach van Manchester United een echte bullebak en wint zijn ploeg af en toe een voetbalbeker.

Marc Buelens

Afgesnauwde werknemers blijven vijftig procent meer dagen afwezig en ontwikkelen vijfentwintig procent meer psycho-somatische ziektes.