Absolute waarheden bestaan niet

MARC BUELENS

De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.

Het zandloperdieet. Het dieet van Bart De Wever. Melk is goed voor elk. Melk is vergif. Brood en aardappelen zijn ongezond. Brood en aardappelen zijn de basis van elk evenwichtig voedingsplan. De kwaliteitskranten haasten zich om panels van experts te interviewen en de bevolking gerust te stellen. De goeroes haasten zich om te stellen dat deze experts enkel machtige lobbygroepen dienen.

Is prei gezond? Je kan moeilijk aan enkele honderden vrijwilligers vragen iedere dag vijf kilo prei te eten. En veronderstel even dat de optimale hoeveelheid prei een halve kilo is, tenzij je het samen eet met aardappelen, en meer dan drie keer per week. Ontdek dat maar eens met een goed onderzoeksopzet. Sinds enkele jaren weet men dat pompelmoes de intensiteit van sommige medicijnen versterkt. Uiteraard een min of meer toevallige ontdekking. Maar veronderstel even dat pompelmoes ook de effecten van prei versterkt. Wetenschappers zijn niet dom (ze hebben misschien vele andere gebreken, maar dom zijn ze niet), en uiteraard hebben ze al methodes ontwikkeld om de grootste methodologische problemen aan te pakken, maar ons fictieve preiprobleem heeft toch wel aangetoond hoe complex het thema is.

Ook in de werkelijkheid tarten de feiten onze verbeelding. Goeroes noch ‘ evidence based researchers‘ kunnen goed verklaren waarom de mensen in de Périgord zo lang leven. Is het omdat ze zo veel ganzenlever eten? Dit is geen pleidooi om veel ganzenlever te eten, dat is juist het probleem. Je moet waarschijnlijk je hele levensstijl op zijn Périgords uitbouwen.

Vele studies worden niet gepubliceerd, vele studies zijn zwak, en er zijn bijna altijd interactie-effecten. Probeer daar maar eens betrouwbaar advies uit af te leiden. Iedereen zal wel gedeeltelijk verkeerd zijn, en als consument van al die raad moet je dus op zoek gaan naar wie het minst verkeerd is. Bizar advies natuurlijk, maar het schakelt wel alle goeroes uit, want zij hebben een kleine kans om het helemaal juist te hebben, en een zeer grote kans om heel erg fout te zitten.

Zou dit ook gelden voor managementboeken, waarvan ik er nota bene zelf een tiental geschreven heb? Spreken ze elkaar ook tegen? Is ook dat onderzoek zeer complex door de eindeloze reeks interactiefactoren? De vraag stellen is ze beantwoorden. En er is nog slechter nieuws. Geneeskunde is voor een groot deel gebaseerd op vrij betrouwbare wetenschappen zoals biochemie, anatomie en fysica. Managementwetenschappen steunen grotendeels op sociale wetenschappen, waaronder de economie. En u kent de boutade: vraag een advies aan drie economen en je krijgt vier verschillende opinies.

Indien u mijn redenering volgt, is het dus zowat onmogelijk dat een managementboek u echt betrouwbaar advies kan geven. Moet u ze dan niet lezen? Mijn uitgever houdt nu zijn hart vast. Een van mijn virtuele leermeesters, John Kay, heeft ooit gezegd dat de economie niet kan ‘bewijzen’, enkel maar kan ‘illustreren’. En beter een boeiende illustratie, een interessante overweging dan helemaal niets. Indien u gelovig bent, bent u daar vertrouwd mee. Daar bewijzen de leermeesters (Christus, Boeddha, Mohammed) ook niets (hun volgelingen stellen het soms zo wel voor), ze wijzen de weg, ze illustreren. De betere managementboeken kunnen u dus inspireren, een boeiende weg tonen, een methode aanwijzen. Maar neem ze nooit letterlijk. Welke boeken moet u dan lezen? Naar analogie met diëten, moet u die boeken zoeken die niet al te verkeerd kunnen zijn. Vergeet dus de ‘ one-idea books‘ van consulenten. Boeken van academici zouden u beter moeten dienen, want die dames en heren zouden per definitie genuanceerd moeten zijn. Maar toch moet ik u waarschuwen. Professoren weten ook dat twijfelachtige, genuanceerde stellingen niet echt verkopen. Dus durven hun boeken soms ook verdacht veel te ruiken naar ‘het grote gelijk’, en dat maakt ze nog gevaarlijker. Want u verwacht van deze dames en heren een genuanceerd beeld, maar ze stellen de wereld zeer eenzijdig voor.

U bent gewaarschuwd: als de vos de passie preekt, boer let op je ganzen. Absolute waarheden komen, zowel bij diëten als bij management, enkel uit de mond van charlatans of leden van een sekte.

Goeroes hebben een kleine kans om het helemaal juist te hebben, en een zeer grote kans om heel erg fout te zitten.