Een erfenis weigeren kan altijd, en is soms aangewezen: tien vragen en antwoorden

Maandelijks verwerpen tussen 3.000 en 4.000 Belgen een erfenis. Zo vermijden ze voor de schulden van de overledene te moeten opdraaien. Tien vragen over de niet-aanvaarding van een nalatenschap, en tien antwoorden.

1 Welke opties hebt u bij een erfenis?

De wetgever voorziet in drie mogelijkheden voor de nabestaanden. Zij kunnen de erfenis ofwel zuiver aanvaarden, ofwel aanvaarden ‘onder voorrecht van boedelbeschrijving’, ofwel verwerpen. Weet u zeker dat er geen of weinig schulden zijn, dan is de zuivere aanvaarding de meest logische keuze. Zo’n aanvaarding kan expliciet maar ook stilzwijgend. Voor de twee andere opties moet u langs de notaris passeren. (zie verder)

2 Waarom zou u een erfenis verwerpen?

Een erfenis omvat zowel de activa (alle bezittingen) als de passiva (alle schulden) van de overledene. Als u een nalatenschap aanvaardt, dan aanvaardt u altijd zowel de activa als de passiva. Alleen maar de krenten uit de pap halen kan helaas niet. Indien de schulden van de erflater groter zijn dan de bezittingen, dan draait u daarvoor op als nabestaande. De erfenis kost u in dat geval meer geld dan wat ze u opbrengt.

“Gelukkig bent u dus niet verplicht om zo’n deficitaire nalatenschap te aanvaarden”, merkt notaris Joni Soutaer op. “Door er formeel afstand van te doen, krijgt u niets maar draait u evenmin op voor de schulden.”

Erfenissen worden soms ook om emotionele redenen geweigerd. Bijvoorbeeld als de begunstigde een moeilijke relatie met de overledene had en daardoor na zijn dood niets van hem wenst te ontvangen. Maar u kunt een nalatenschap ook verwerpen opdat uw deel toekomt aan een ander familielid dat het geld beter kan gebruiken.

3 Hoe kunt u weten of er schulden zijn?

Vaak hebben de erfgenamen al een sterk vermoeden dat er schulden zijn, bijvoorbeeld omdat er nog een fikse belastingschuld vereffend moet worden. Maar de situatie is niet altijd even duidelijk. In dat geval kunnen brieven of e-mails soms klaarheid scheppen. De notaris kan ook bijkomende opzoekingen doen en bepaalde instanties raadplegen. Sommige schulden zijn evenwel niet zomaar terug te vinden. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn bij een nog lopende gerechtelijke procedure. Kortom: absolute zekerheid hebt u nooit.

4 Wat kunt u doen bij twijfel?

Indien er onzekerheid heerst, kunt u de erfenis aanvaarden ‘onder voorrecht van boedelbeschrijving’ (ook wel een beneficiaire aanvaarding genoemd). “De notaris maakt dan een inventaris op van alle gekende activa en passiva”, legt Joni Soutaer uit. “Zijn er schulden, dan bent u verplicht om die te betalen, maar beperkt tot het bedrag van de bezittingen. U zal dus nooit uit eigen zak moeten bijbetalen bij een negatief saldo. In het slechtste geval gaat het om een nuloperatie en ontvangt u niets.” Deze procedure is echter tijdrovend en kost u bovendien al snel een paar duizenden euro’s.

5 Hoe verwerpt u een erfenis?

Wie formeel afstand wil doen van een nalatenschap, kon vroeger een verklaring afleggen bij de griffie van de rechtbank van eerste aanleg van de woonplaats van de overledene. Maar sinds 3 augustus 2017 moet de verwerping gebeuren met een authentieke akte. Dat betekent dat u hiervoor bij een notaris dient langs te gaan. Die kunt u zelf kiezen. De niet-aanvaarding van een deficitaire erfenis is volledig kosteloos. Uiteraard hoeft u dan ook geen erfenisrechten te betalen.

“Door een nalatenschap formeel te verwerpen, kunnen de schuldeisers van de overledene niet meer bij u komen aankloppen voor de inning van openstaande rekeningen”, bevestigt Joni Soutaer. “Het volstaat dat u als erfgerechtigde een kopie van de akte van verwerping aan hen voorlegt.”

6 Hoeveel tijd hebt u?

In theorie hebt u als erfgerechtigde dertig jaar de tijd om een nalatenschap te verwerpen. Toch doet u er goed aan er niet te lang mee te wachten. Want als u zélf overlijdt, zadelt u uw kinderen alsnog op met de deficitaire erfenis. “Bovendien bestaat het risico op een ‘stilzwijgende aanvaarding’ zonder dat u daar erg in heeft”, waarschuwt Joni Soutaer. “Een eenvoudige overschrijving van een miniem bedrag van de bankrekening van de overledene naar uw rekening kan al als zo’n stilzwijgende aanvaarding beschouwd worden. In dat geval moet u alsnog opdraaien voor de schulden van de overledene.”

7 Zijn uw nakomelingen beschermd?

Sinds 2013 zijn de regels voor de bescherming van nakomelingen gewijzigd. Joni Soutaer: “Wie in een ver verleden afstand deed van een nalatenschap, verwierp die ook automatisch voor zijn kinderen. Maar dat is nu niet meer zo: bij een verwerping komen de volgende erfgenamen in rang meteen in de plaats. Dat heet in juridische termen ‘plaatsvervulling’.”

“Daarom doen uw kinderen er goed aan om de nalatenschap onmiddellijk samen met u mee te verwerpen. Dat kan in één keer geregeld worden via dezelfde notariële akte, voor zover alle betrokkenen meerderjarig zijn.”

Zijn uw kinderen nog minderjarig? Dan is de situatie complexer. In dat geval kan de verwerping niet in eenzelfde akte. De procedure is dan:

? Eerst doet u zelf formeel afstand van de nalatenschap.

? Vervolgens moet u met een verzoekschrift naar de vrederechter. Die zal, indien het voor hem duidelijk is dat de erfenis effectief niet voordelig is voor uw kinderen, u een machtiging bezorgen.

? Met deze machtiging kunt u dan bij de notaris een tweede akte voor de verwerping van uw nakomelingen laten opmaken. Die is weliswaar niet gratis. Reken op een paar honderd euro.

8 Is een verwerping definitief?

U kunt niet meer terugkomen op de genomen beslissing. De verwerping van een erfenis is in principe onherroepelijk. De wet voorziet in één uitzondering, waarvoor twee voorwaarden dienen vervuld te zijn. Enerzijds moet de herroeping gebeuren binnen de termijn van dertig jaar, en anderzijds mag geen enkele andere erfgenaam de erfenis aanvaard hebben (zelfs niet onder voorrecht van boedelbeschrijving). Uw notaris kan u begeleiden.

Omgekeerd: hebt u een nalatenschap aanvaard, dan kunt u die achteraf niet meer verwerpen wanneer er alsnog schulden zouden opduiken. En ook wanneer u ze aanvaardt onder voorrecht van boedelbeschrijving, is een verwerping of zuivere aanvaarding achteraf niet meer mogelijk.

9 Wat met de persoonlijke spullen?

“Afstand doen van een erfenis betekent dat u afziet van álle activa en passiva die daar deel van uitmaken”, waarschuwt Joni Soutaer. “Dat houdt in dat nabestaanden in principe ook geen persoonlijke spullen – zoals foto’s of souvenirs van de overledene – uit de nalatenschap kunnen opeisen. En dat ligt in de praktijk soms gevoelig.”

10 Wat doet u met een kleine erfenis?

Soms is een nalatenschap weliswaar niet deficitair, maar heel beperkt in omvang. Daarom voorziet de wetgever ook in de mogelijkheid om kleine erfenissen met een positief saldo tot 5.000 euro (intussen al geïndexeerd tot 5.219,21 euro) gratis te verwerpen. In de praktijk gebeurt zoiets niet zo heel vaak, maar als de kosten van de afwikkeling relatief hoog zijn, valt dit te overwegen. Stel dat u bijvoorbeeld 5.000 euro moet verdelen over vijf erfgenamen, dan loont het misschien allemaal de moeite niet.