Vluchtelingen zullen krapte op arbeidsmarkt niet oplossen

De Vlaamse regering wil Oekraïense vluchtelingen aan een baan helpen. Maar stellen dat ze een oplossing kunnen zijn voor de krapte op de arbeidsmarkt, is te kort door de bocht. Het zal grotendeels om tijdelijke opdrachten gaan.

Het kan verkeren. Een paar weken geleden kreeg Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) nog maar eens de banbliksems over zich heen, toen hij verklaarde dat de Oekraïense vluchtelingen nuttig kunnen zijn voor de zeer krappe Vlaamse arbeidsmarkt. Een ongepast moment, want die mensen zouden niet eens de tijd krijgen om hun oorlogstrauma te verwerken, was de vaak gehoorde kritiek.

Maar zie, het Vlaamse vluchtelingenplan dat eerder deze maand werd voorgesteld, heeft het niet alleen over de opvang van Oekraïners en onderwijs voor de kinderen, maar ook over de begeleiding naar werk. Vlaams minister Hilde Crevits (CD&V) bereidt in overleg met de VDAB maatregelen voor om Oekraïners hier aan een baan te helpen. Al vanaf april zouden taal- en andere opleidingen worden georganiseerd, om de intrede op de arbeidsmarkt te vergemakkelijken. Vlaanderen verwacht 120.000 Oekraïense vluchtelingen. Als maar een deel van de volwassenen hier aan de slag gaat, kunnen al heel wat vacatures worden ingevuld.

Geen activering

Dat zou welkom zijn, want het aantal vacatures in Vlaanderen blijft pieken. In januari waren er 34.673 ontvangen vacatures, een stijging met 46,7 procent tegenover een jaar eerder en 22,8 procent meer dan het record van januari 2020. Het aantal openstaande vacatures stijgt nog meer. Volgens het Vlaamse Steunpunt Werk en Economie waren er in januari 73.143, liefst 86,8 procent meer dan een jaar eerder. Opvallend is dat er relatief meer vraag is naar kandidaten voor banen die geen ervaring vergen (72,9% meer openstaande vacatures) en jobs voor kort geschoolden (+59,6%). De vraag naar mensen voor banen waarvoor wel ervaring vereist is, is minder sterk gestegen (+16%). Daardoor is de spanningsratio op de Vlaamse arbeidsmarkt gedaald tot 1,9. Dat betekent dat per openstaande vacature minder dan twee werkzoekenden in bemiddeling beschikbaar zijn. Extra werkkrachten zijn dus welkom om de oververhitte Vlaamse arbeidsmarkt af te koelen. In haar communicatie had de Vlaamse regering het over “het activeren” van de hier verblijvende Oekraïners.

“Ik zou opletten met het woord activering”, zegt Jan Denys, arbeidsmarktspecialist bij Randstad. “Er is geen verplichting om werk te zoeken of zich beschikbaar te stellen, zoals voor de ingeschreven Vlaamse werklozen.”

Dat zegt ook Jan Dekeyser, country head Belgium van het uitzendbedrijf Adecco: “Het is uiteraard niet onze bedoeling Oekraïense vluchtelingen aan te sporen werk te zoeken. We beseffen evenwel dat, als mensen hier langer verblijven, ze mogelijk ook extra financiële middelen willen. Daarom vinden we het wel belangrijk hun mogelijkheden te bieden, als ze die zoeken. Ook mensen die onze taal niet spreken, maar wel een manier zoeken om geld te verdienen, willen we kunnen helpen.”

Door hun beschermingsstatuut kunnen Oekraïners hier direct aan de slag. De kritiek dat bedrijven beter eerst terughoudend zijn om die mensen aan te spreken, maakt op Jan Denys weinig indruk: “Er is ter linkerzijde altijd een groep die vindt dat de grenzen mogen worden geopend, maar het is not done dat een bedrijfsleider zegt: ‘Die mensen mogen direct bij mij komen werken.’ Dat debat is al 20 tot 25 jaar bezig. Ik verzet met tegen het paternalisme waarmee we zeggen dat die mensen niet moeten werken omdat ze getraumatiseerd zijn. Vroegere ervaringen leren dat de mentale toestand van vluchtelingen enorm kan verschillen. Sommigen moeten even op verhaal komen, maar niet iedereen bevond zich in dezelfde situatie.”

Opletten met vaste aanwerving

Volgens Denys zou het debat over de tewerkstelling van Oekraïense vluchtelingen sowieso snel op gang komen . “Concreet denk ik al aan de kinderen voor wie onderwijsoplossingen moeten worden gevonden. Als je dat goed aanpakt, kan die gemeenschap zelf voor onderwijs instaan. Er zitten zeker wel leerkrachten bij”, zegt hij. “Vorige week zochten vrouwen al contact met ons, omdat hun kinderen waren opgevangen in het Vlaamse onderwijs en ze zelf aan de slag wilden.”

Uiteraard is het nog onduidelijk hoelang de Oekraïense vluchtelingen hier zullen blijven. Keren ze over enkele maanden terug naar hun thuisland? Hoe langer het conflict duurt, hoe groter de kans dat de vluchtelingen zich hier permanent vestigen. Denys: “In eerste instantie zal het om tijdelijke banen gaan, dus zijn uitzendbedrijven het ideale vehikel om die mensen te begeleiden. Ik denk dat de focus nu het best ligt op het snel kunnen inschakelen van wie dat wil, bijvoorbeeld in de poetshulp of voor administratieve taken. En als ze zich komen aanbieden bij een uitzendbedrijf, dan wordt snel duidelijk of ze geschikt zijn. Het is geen liefdadigheid. Voor wie in staat is te werken, volgt een match, anders niet. Als uitzendbedrijf moeten we ook bij de klanten klare taal spreken. Uitzendarbeid is vaak een opstap naar een vaste baan, maar bedrijven moeten opletten om die mensen zomaar vast in dienst te nemen, omdat het niet duidelijk is hoelang ze in België zullen blijven.” De vluchtelingen zullen de krapte niet zomaar oplossen.

Vooral mannen en zwaar werk

Oekraïners zijn overigens geen onbekenden op de Vlaamse arbeidsmarkt. Het aantal Oekraïners dat hier werkt, is de jongste jaren sterk gestegen. Ze zijn duidelijk begeerde arbeidskrachten. Vorig jaar waren bijvoorbeeld 1.700 Oekraïners als seizoensarbeider aan het werk in de Vlaamse tuinbouw, vooral in de aardbeienteelt en bij de appelen- en perenoogst. De Oekraïners zijn maar een kleine groep in de 68.000 seizoenarbeiders die in 2021 hier aan de slag waren. De grootste groepen zijn de Polen (20.000) en de Roemenen (15.000), blijkt uit cijfers van de Boerenbond. Maar het aantal Poolse seizoensarbeiders daalt gestaag. Zij werken liever in hun thuisland.

De Boerenbond anticipeerde daarop door in samenwerking met de VDAB en de dienst Arbeidsmigratie van de Vlaamse overheid een vereenvoudiging van de procedure voor de aanwerving van Oekraïners overeen te komen. Land- en tuinbouwers die op zoek zijn naar seizoenarbeiders, plaatsen een vacature op de website van de VDAB. Als er geen Belgen of andere burgers uit de Europese Unie op afkomen, kan men een dossier aanmaken bij de dienst Economische Migratie van het Departement Werk en Sociale Economie. Na minder dan twee weken krijgt men dan de nodige documenten voor een arbeidsvergunning voor het bedrijf en een arbeidskaart voor de werknemer.

Een toenemende aantal Oekraïners kwam de voorbije jaren ook via detachering in België werken. Detachering is het tijdelijk uitsturen van werknemers uit een EU-lidstaat naar een ander EU-land, om een dienstencontract uit te voeren. Dat hoeven geen EU-burgers te zijn. Wie in één lidstaat een geldige werk- en verblijfsvergunning heeft, kan vrij worden gedetacheerd naar andere lidstaten. Uit een onderzoek van het Centrum van Sociaal Beleid (Universiteit Antwerpen) van econoom Ive Marx blijkt dat in 2019 zo’n 8.000 Oekraïners via Poolse ondernemingen naar België werden gedetacheerd. In 2016 waren dat er 2.000.

Instroom door detachering gaat veel gemakkelijker en vlotter. De registratie van de gedetacheerde werknemer duurt een fractie van de klassieke procedure met een arbeidskaart. Detachering is ook interessant door het tijdelijke en circulaire karakter ervan. Een klassieke vergunning biedt een verblijfsrecht voor één jaar (of meer), dat meestal wordt opgenomen. Bij detachering komen de personen voor kortere periodes van dienstverlening. “Ze zijn vooral actief in de bouwnijverheid, gevolgd door transport, metaal, onderhoud van elektrische installaties, petrochemie en vlees”, concludeert de CBS-studie. Het gaat vooral over laag- en middengeschoolde mensen.

Belgische bedrijven hebben dus heel wat ervaring met Oekraïense werkkrachten, maar die recente tewerkstelling is niet één op één te vergelijken met de personen die zich weldra zullen aanbieden, waarschuwt Jan Denys: “Het gaat in de vernoemde gevallen vooral over mannen, die komen werken in zeer specifieke sectoren. Vaak gaat het ook om zwaar werk. Zeker op de korte termijn zijn die profielen niet te vergelijken met de vluchtelingen die straks bereid zullen zijn een baan te zoeken in België.”