Europa heeft een groot strategisch probleem. Terwijl Brussel plechtig spreekt over strategische autonomie en een groene transitie, hebben we onze meest kritieke industriële activa stilzwijgend weggegeven aan controversiële handelsgiganten. De recente onthullingen over de werkelijke waarde van Nyrstars activiteiten en Trafigura’s jongste fraudeschandaal in Mongolië en veroordeling voor corruptie voor een Zwitserse rechtbank maken pijnlijk duidelijk hoe Europa systematisch zijn eigen economische soevereiniteit ondergraaft.
Een stille ramp in wording
Wat in 2019 werd gepresenteerd als een ‘normale’ herstructurering van het noodlijdende Nyrstar, blijkt nu een geopolitieke owngoal. De Belgische zinkgroep, die kampte met een diepe schuldenput, werd overgenomen door de grondstoffenhandelaar Trafigura. Die verwierf voor een symbolische prijs 98 procent van de aandelen in een dubieuze herstructurering die al jarenlang wordt aangevochten door een groep minderheidsaandeelhouders. Zij bleven achter met lege handen.
Maar die ‘redding’ ontnam Europa de controle over faciliteiten die jaarlijks ongeveer 1.000.000 ton zink en 160.000 ton lood produceerden, wat Nyrstar tot de tweede grootste zinksmelter ter wereld maakte. Minstens even belangrijk is echter dat Nyrstar vijf kritieke mineralen verwerkt die onmisbaar zijn voor de moderne economie: antimonium, bismut, tellurium, germanium en indium. Die materialen zijn essentieel voor defensiesystemen, schone-energietechnologie en digitale infrastructuur.
Trafigura’s verontrustende trackrecord
De keuze om strategische activa toe te vertrouwen aan Trafigura roept fundamentele vragen op over Europa’s due diligence. Het bedrijf heeft een lange geschiedenis van controversiële praktijken zoals het schandaal met het gifschip Probo Koala in 2006, waarbij toxisch afval werd gedumpt in Ivoorkust, wat mogelijk tot vijftien doden heeft geleid. Nederlandse aanklagers beschuldigden Trafigura van het illegaal exporteren van gevaarlijk afval en het vervalsen van officiële documenten.
Deze zomer werd Europa opnieuw geconfronteerd met Trafigura’s dubieuze bedrijfsvoering toen het bedrijf een verlies van 1,1 miljard dollar moest opnemen vanwege vermeende fraude in zijn Mongoolse activiteiten. Het incident illustreert hoe weinig toezicht Europa heeft op de handelaars die nu controle hebben over kritieke grondstoffen.
Europa’s mineralenparadox
Terwijl China 50 tot 85 procent van de wereldwijde verwerking van kritieke mineralen controleert, geeft Europa vrijwillig zijn eigen productiecapaciteit weg. De ironie is schrijnend: terwijl de Europese Unie (EU) haar Critical Raw Materials Act lanceerde, met als doel de afhankelijkheid van derde landen te verminderen, verkwanselde het haar eigen strategische activa.
De nieuwe Europese verordening, die in maart 2024 werd aangenomen, stelt ambitieuze doelen: tegen 2030 moet 10 procent van de winning, 40 procent van de verwerking en 15 procent van de recyclage van kritieke grondstoffen in de EU plaatsvinden. Tegelijkertijd mag de EU voor maximaal 65 procent afhankelijk zijn van één land voor strategische grondstoffen. Die doelstellingen ogen nobel, maar komen te laat en negeren dat Europa zijn eigen capaciteit al voor een deel heeft weggegeven.
Belgische belangen
België toont met de Nyrstar-kwestie hoe minderheidsaandeelhouders machteloos moeten toekijken hoe hun belangen worden weggevaagd. De Antwerpse rechtbanken hebben tot nu toe geweigerd om diepgaand onderzoek te bevelen naar de omstreden overname, ondanks aanhoudende juridische procedures van gedupeerde aandeelhouders.
De Critical Raw Materials Act is een stap in de goede richting, maar schiet tekort zolang Europa blijft toekijken hoe zijn industriële capaciteit wordt weggegeven.
Economische en geopolitieke gevolgen
De Nyrstar-Trafigura-saga illustreert een bredere trend waarbij Europa strategische activa verliest aan handelaars wier primaire loyaliteit ligt bij winst, niet bij Europese belangen. Zoals de grondstoffenjournalist Javier Blas in zijn boek The World for Sale documenteert, opereren deze handelsgiganten vaak als schaduwdiplomaten die geopolitieke realiteiten naar hun hand zetten.
Trafigura’s jaarverslagen tonen aan hoe winstgevend de band met Nyrstar was: in 2017 steeg de brutowinst in metalen en mineralen met 32 procent, mede dankzij investeringen in en commerciële overeenkomsten met Nyrstar. Het bedrijf had zelfs nieuwe contracten afgesloten die per januari 2019 zouden leiden tot ‘een aanzienlijke toename van de afnamevolumes van Nyrstar’.
Een wake-upcall voor Europa
Europa’s grondstoffentragiek vereist dringend een herziening van het beleid. De Critical Raw Materials Act is een stap in de goede richting, maar schiet tekort zolang het continent blijft toekijken hoe zijn industriële capaciteit wordt weggegeven.
Belgische beleidsmakers zouden lessen moeten trekken uit de Nyrstar-casus. Strategische industriële activa zijn geen gewone handelswaar die kunnen worden overgelaten aan de markt. Ze vormen de ruggengraat van economische en defensieve veiligheid en vereisen actieve bescherming door overheden.
In het geval van grondstoffenhandelaars is er al lang geen sprake meer van een transparante vrije markt. Grondstoffen worden de kern van geopolitiek, Europa moet ze dus ook zo behandelen.
Europa moet durven te erkennen dat zijn huidige benadering van grondstoffen faalt. Zolang het continent zijn eigen productiecapaciteit blijft weggeven aan handelaars met een dubieuze reputatie, blijft de belofte van strategische autonomie een lege huls. Het is tijd voor een fundamenteel andere koers, voordat het te laat is.
