De balans: de zoektocht naar een dichtgetimmerd regeerakkoord

Niet alleen de spanningen tussen de linker- en de rechterflank van de partijen die de regeringsonderhandelingen voeren maken dat het een zeer traag proces is. Het regeerakkoord moet blijkbaar zo gedetailleerd mogelijk zijn. Te veel algemene principes hebben tot tal van ruzies geleid in de regering-De Croo en de regering-Michel.

De forcing proberen te voeren tijdens nachtelijke marathonvergaderingen: het is een Belgische politieke traditie. Maar deze keer maken de onderhandelaars voor een Arizona-regering het echt wel bont door pas in de vroege uurtjes en dicht bij de deadline de cruciale sociaaleconomische thema’s aan te boren. Volgens sommige waarnemers is dat een gevolg van het twijfelgedrag van Bart De Wever (N-VA). Of een strategie van de formateur om de vermoeide onderhandelaars tot toegevingen te dwingen.

Een andere verklaring zou te zoeken zijn bij Vooruit-voorzitter Conner Rousseau, die bang is zonder trofee naar zijn achterban te stappen. Een Vooruit-congres dat het regeerakkoord wegstemt wegens “niet links genoeg” zou nu al het einde betekenen van de politieke carrière van de nog geen 33 jaar oude Rousseau. Paradoxaal genoeg zou dit zwaarder wegen dan de racistische praat die de Vlaamse socialist in een zatte bui uitkraamde. Vandaar dus dat Vooruit zo lang mogelijk op de rem blijft staan.

Vivaldi: een trofee voor de PS en verder niets

Maar er is nog een andere verklaring waarom de gesprekken maandenlang blijven aanslepen. Alle partijen – N-VA, Vooruit, cd&v, MR en Les Engagés – willen blijkbaar een ‘dichtgetimmerd’ akkoord, waarin zo veel mogelijk details al op papier staan. Dat komt omdat het wantrouwen tussen de partijen blijkbaar zeer groot is. Maar ook omdat men negatieve ervaringen uit het verleden wil vermijden. Een akkoord met te veel algemene principes zou ervoor zorgen dat iedereen de teksten op zijn eigen manier kan interpreteren, en dat staat garant voor maanden- of zelfs jarenlange ruzies.

Dat is inderdaad een van de verklaringen voor het immobilisme van de regering-De Croo. Toen het akkoord was afgesloten, haalde de PS als de grootste partij een belangrijke trofee binnen: de verhoging van het minimumpensioen naar 1.500 euro. En dat was het dan ook. De tekst van het Vivaldi-regeerakkoord had het weliswaar over het betaalbaar houden van de vergrijzingskosten, het versterken van de concurrentiekracht en het voorbereiden van een fiscale hervorming. Maar zonder details of deadlines. Met als gevolg dat de voorstellen van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) voor lagere lasten op arbeid, gecompenseerd door extra lasten op vermogen, op een koude steen vielen.

Zo’n algemeen geformuleerd regeerakkoord was ook een politieke speeltuin voor MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez. Ook al zat zijn partij in de regering, hij kon constant Scud-raketten afschieten op de ministers in de Vivaldi-regering.

De sabotage door Kris Peeters

Met de regering-Michel (2014-2018) was het niet anders. De inkt van het akkoord was nog niet droog of de journalisten moesten vaststellen dat er weliswaar een akkoord was over een taxshift, maar dat de modaliteiten op een aantal plaatsen te vaag waren. Zo zou de personenbelasting worden verlaagd, maar was het onduidelijk hoe de nieuwe fiscale tariefstructuur eruit zou zien. Ook een aantal hervormingen die moesten leiden tot langere loopbanen en een flexibelere arbeidsmarkt moesten nog in detail worden uitgewerkt. Gevolg: vicepremier en minister van Werk Kris Peeters (CD&V) stond constant op de rem en zorgde ervoor dat die thema’s eerst nog langs de sociale partners passeerden, waardoor ze aanzienlijk werden afgezwakt.

Omdat er geen gedetailleerd regeerakkoord was, leidde dat op alle niveaus tot ruzies. De regering-Michel was een kibbelkabinet. Tijdens vergaderingen van de ‘kern’ met de belangrijkste ministers stonden N-VA en Open Vld tegenover cd&v. Op de interkabinettenwerkgroepen, waar nochtans vooral technici aan de slag zijn, was het niet anders.

De factor van een snel veranderende wereld

Wat niet wil zeggen dat zo’n dichtgetimmerd akkoord een goede zaak is. Meer dan vroeger leven we in een snel veranderende wereld. Eigenlijk is het gewoon niet realistisch om het beleid voor vier of vijf jaar uit te tekenen, te doen alsof de wereld intussen niet verandert en dus blij de oorspronkelijke beleidskeuzes te blijven.

Bijsturingen zijn in de 21ste eeuw onvermijdelijk. De regering-Michel deed het al door de vennootschapsbelasting te hervormen, terwijl daarover niets in het regeerakkoord stond. De voorbije jaren hebben we verschillende financiële schokken gekend: de bankencrisis, de eurocrisis, de coronapandemie, de energiecrisis en een inflatieopstoot. In zulke omstandigheden moeten overheden sneller dan ooit kunnen schakelen. Dat zal ook gelden voor de Arizona-regering, of welke coalitie dan ook die dit land de komende jaren gaat leiden.