‘China, de Amerikaanse misrekening van de twintigste eeuw’

Er zit veel ironie aan de huidige zenuwenoorlog tussen de Verenigde Staten en China. In zijn boek China na Mao schrijft historicus en China-expert Frank Dikötter hoe de Amerikanen zich in de jaren zeventig lieten inpakken door de charmes van de ‘volleerde showman’ Deng Xiaoping, de Chinese leider die bij een bezoek aan de VS een cowboyhoed opzette tijdens een rodeo in Texas, en in een gesprek met Amerikaans president Jimmy Carter garandeerde dat het Chinese volk vrijelijk zijn mening kon uiten. Carter zweeg zedig over de rechten van de Chinese dissidenten, terwijl hij wel persoonlijke relaties onderhield met vele Sovjetdissidenten.

De toenmalige bromance tussen de VS en China pakte goed uit voor de Chinezen. De VS verleenden China de status van meest begunstigde natie, wat betekende dat China in het handelsverkeer met de VS dezelfde gunstige voorwaarden kreeg als alle andere Amerikaanse handelspartners. Dat effende het pad naar het Chinese lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie in 2001. De inschakeling in het westerse handelssysteem, zo weten we nu, opende voor China de poort naar welvaart en macht, maar maakte van het land geen democratie, zoals velen nochtans hadden gehoopt. China werd de Amerikaanse misrekening van de twintigste eeuw.

Pittig detail: Leonid Brezjnev, secretaris-generaal van de communistische partij van de Sovjet-Unie, mocht destijds fluiten naar de status van de meest begunstigde natie bij de Amerikanen. De stugge Brezjnev was er dan ook de man niet naar om op een rodeo in Texas een cowboyhoed op te zetten. Waar had de wereld vandaag gestaan als de Amerikanen toen de Russen hadden omarmd, en niet de Chinezen?

Politieke profilering

Het zal een academische vraag blijven. De bromance tussen de VS en China is intussen voorbij, maar de ironie is gebleven. De VS zetten de zware middelen in om hun technologische voorsprong op China te behouden, met miljardensubsidies voor de eigen halfgeleiderindustrie en een exportverbod voor gevoelige technologie. Ondertussen blijft Apple, het icoon van het Amerikaanse technologische succes, zijn iPhones grotendeels in China produceren. Apple produceert ook in India, en wil die productie uitbreiden, maar kenners zijn pessimistisch. Voor de gesofisticeerde Chinese productieketens bestaan immers geen gelijkwaardige alternatieven, zo getuigden voormalige Apple-ingenieurs onlangs in de Financial Times.

Het illustreert de vreemde cohabitatie tussen de vrienden van weleer. Onder de schijnwerpers op het wereldtoneel spelen ze hun rol als geopolitieke rivalen, onder de waterlijn zijn ze op elkaar aangewezen. Spionageballonnen uit de lucht schieten is goed voor de galerij, economische stromen verleggen is iets anders. China blijft een opkoper van Amerikaans schuldpapier, en helpt zo de VS aan een stoplap voor hun spaartekort. Anderzijds is het Amerikaanse consumentisme brandstof voor de Chinese exportmachine. Rivaliteit of niet, het handelsverkeer tussen de VS en China haalde een nieuw record in 2022.

Ongetwijfeld is het huidige vijandbeeld dienstig als politieke profilering. Zonder vermeende vijand had de Amerikaanse president Joe Biden wellicht veel minder miljarden losgekregen voor de heropstanding van de Amerikaanse industrie in zijn Inflation Reduction Act. En zonder uitdager van formaat had de Chinese president Xi Jinping minder Chinezen doen warmlopen voor zijn streven naar wereldleiderschap.

Intussen waarschuwt Amerikaans minister van Handel Gina Raimondo dat de VS te weinig technisch geschoolden hebben om de industriële heropstanding waar te maken. En China zal wereldleider worden, maar dan in vergrijzing, met dank aan de bevolkingskrimp. Geopolitieke rivalen zijn niet zo sterk als ze lijken. Misschien is dat goed nieuws voor de wereld.