‘Zo’n zware storm kunnen we niet dragen’: covid was de doodsteek voor Van Hool

Toen de coronapandemie uitbrak, viel de bulk van de activiteiten van Van Hool, de productie van touringcars, jarenlang stil. Ook de sectorreuzen zagen zwarte sneeuw, maar voor Van Hool was covid fataal.

Van Hool werd door de pandemie midscheeps geraakt. De onderneming had zich weer een plaats in de markt verworven met haar focus op touringcars in het premiumsegment. Die zorgden voor 90 procent van de omzet van de afdeling bussen en touringcars. Die divisie was op haar beurt goed voor vier vijfde van de omzet van de voertuigenbouwer, die ook industriële voertuigen produceerde, zoals opleggers en speciale constructies zoals gastanks. Toen de coronapandemie uitbrak, viel de markt van de touringcars in de hele wereld stil, en dat gedurende jaren. Ook de concurrentie kreeg klappen. Een overzicht.

Daimler en Volkswagen zijn de afgetekende marktleiders in de sector. In vergelijking met dat duo was Van Hool een klein duimpje (zie tabel Corona houdt huis in de bussensector). Daimler Truck maakt vooral vrachtwagens en bouwt daarnaast bussen in tien fabrieken. In 2020 had de bussenafdeling van de beursgenoteerde holding nog een flinterdunne bedrijfswinstmarge van 2 procent, maar zowel in 2021 als in 2022 regende het zware verliezen. Op het dieptepunt van de pandemie kon het concern wel terugvallen op zijn diepe zakken. Pas vorig jaar zag Daimler de markt weer opveren en groeide de verkoop met 39 procent tot bijna 4.000 bussen en touringcars, waaronder vooral schoolbussen van het merk Thomas Built. Daimler veroverde met zijn model Mercedes-Benz Tourrider ook een plaats op de Noord-Amerikaanse markt van de touringcars. Sinds vorig jaar maakt de divisie weer winst, met een omzet van 4,6 miljard euro en een operationele winst van 214 miljoen euro.

Bij Volkswagen Groep is het beursgenoteerde Traton Group de afdeling die vrachtwagens en bussen maakt. Bekende merken zijn MAN en Scania. De onderneming maakt geen afzonderlijke cijfers over de bussendivisie bekend, maar ook bij Volkswagen zakten de volumes spectaculair in de coronajaren. De markt van de touringcars viel wereldwijd terug naar nul. Zelfs in 2023 bleef de groei beperkt. Traton Group stutte haar omzet deels door de verkoop van bussen voor openbaar vervoer. In volle pandemie waagde het concern de sprong naar Noord-Amerika. Het kocht in de zomer van 2021 Navistar, dat onder meer een specialist van schoolbussen is. Dat segment bleef zelfs tijdens de pandemie sterk groeien en zorgde vorig jaar bijna voor de helft van de voertuigenvolumes bij Traton Group.

Scania verwacht weinig herstel op de markt van de touringcars in Europa. Eind mei vorig jaar kondigde het de sluiting aan van een bussen- en touringcarfabriek in het lagelonenland Polen.

(Lees verder onder de tabel)

Ook Volvo stopt ermee

Ook Volvo Groep koos voor de korte pijn. Het Zweedse beursgenoteerde concern maakt behalve auto’s, vrachtwagens en graafmachines ook bussen en touringcars. Die laatste divisie presteert al jaren het zwakst in de groep. De markt van de touringcars viel in 2020 ook voor Volvo wereldwijd stil. De verkoop van elektrische stadsbussen hield beter stand, maar Volvo boekte er een fors verlies op. Pas vanaf 2022 zag het concern de touringcarverkoop weer aanzwengelen, maar tot diep in 2023 kon het onvoldoende voertuigen leveren door verstoringen in de productieketenverstoringen.

Half maart vorig jaar stopte Volvo Group met de productie van bussen en touringcars in Europa. De fabriek in Polen ging dicht. Volvo blijft wel bussen en touringcars verkopen, maar maakt nog enkel het chassis in een Zweedse fabriek. De eindafwerking gebeurt voortaan samen met derden. De productie van onderstellen verloopt veel meer geautomatiseerd en er is veel synergie met de chassis van vrachtwagens.

Italiaans en Frans chauvinisme

Het in Italië beursgenoteerde Iveco speelt in een lagere divisie. Bovendien mikt het vooral op elektrische stadsbussen voor openbaar vervoer. Na een scherpe terugval door de pandemie steeg de productie sterk vanaf 2022. De vraag wordt hoofdzakelijk gestuwd door overheden die het bussenpark met een fossiele aandrijving vervangen door elektrische voertuigen. Het Franse filiaal Heuliez kon zijn productiecapaciteit uitbreiden door de grote vraag van Franse openbarevervoermaatschappijen. Iveco heeft 55 procent marktaandeel in Frankrijk, volgens de Franse vereniging van de voertuigenproducenten CCFA. Mercedes-Benz en Setra volgen op verre afstand met 21 procent.

Ook in Italië is Iveco marktleider, met een aandeel van 44 procent, vooral dankzij overheidsbestellingen. Vorig jaar in april opende Iveco een nieuwe fabriek in Foggia, deels met subsidies van een federaal steunprogramma. Foggia kan tot duizend bussen per jaar produceren, vooral voertuigen met een elektrische aandrijving. Vorig jaar won Iveco een openbare aanbesteding voor de levering van 120 elektrische bussen. Daar kunnen op termijn nog eens meer dan duizend voertuigen bij komen. Daarnaast zal Iveco 225 elektrische bussen aan Turijn en 153 aan Milaan leveren.

VDL maakt verlies sinds 2017

De Nederlandse VDL Groep in Eindhoven is een wijdvertakt industrieel concern. De bussendivisie bracht 11 procent van de geconsolideerde omzet in het laatje in 2019. De omzet van die afdeling daalde van 658 miljoen euro in dat uitstekende jaar naar 339 miljoen euro in 2020. Dat was vooral te wijten aan de touringcars, die slechts een kwart van de divisieverkoop uitmaakten. “De reisbranche ligt nagenoeg stil en daarmee ook de vraag naar touringcars. De touringcarklanten hebben het zeer moeilijk. De touringcarmarkt staat voor een jarenlange uitdaging”, waarschuwde VDL in 2020.

In 2023 “zijn de marktomstandigheden onverminderd turbulent”, schreef VDL Groep in haar jongste jaarverslag. “Verstoringen in toeleverketens, tekorten aan materialen en componenten, klanten die investeringen uitstellen.” De bussenomzet bleef dalen in 2023, want de voertuigen konden niet tijdig worden geleverd door productieketenverstoringen.

VDL Groep timmert al jaren aan een solide positie met elektrische bussen voor het openbaar vervoer. Die technologie wordt onder meer in de fabriek in Roeselare ontwikkeld. Maar de bussendivisie van VDL Groep lijdt sinds 2017 verliezen. Ook in 2024 wordt een verlies verwacht. De groep wil geen cijfers kwijt over de verkochte volumes.

Blok aan het been

“Onze verkoop van touringcars is van maart 2020 tot einde 2022 bijna volledig stilgevallen. Nul komma nul”, blikt Filip Van Hool terug. “Initieel dachten we dat corona een jaar zou duren. 2021 zou een hersteljaar worden. Vanaf 2022 zouden we weer produceren zoals gebruikelijk. Niets van. Mijn vader Denis Van Hool vergeleek de pandemie met de Spaanse griep. ‘Het kan lang duren jong, en dan moet ge zien waar ge uitkomt, want ge weet wat er gebeurd is in 1999. Zo’n zware storm kunnen we niet dragen.’

De dure uitkoopregeling van 1999 hing nog altijd als een blok aan het been van het voertuigenconcern. Eind 2019 was het eigen vermogen van de familiale spilholding nv Immoroc na een decennium weliswaar geklommen tot 133 miljoen euro, maar dat bleek te weinig. “De versterking van het eigen vermogen was voor mij heilig. Met 220 miljoen euro waren we door de pandemie geraakt”, bedenkt Filip Van Hool. “In Macedonië konden vrij soepel 700 van de 1.300 mensen worden ontslagen. Niet in Koningshooikt. Van de ruim 3.400 mensen belandde ruim de helft in het stelsel van technische werkloosheid. Van Hool moest wel de RSZ-bijdragen betalen. Van 2020 tot 2023 was dat een bedrag van 150 miljoen euro. Dat is als een pistool tegen je hoofd drukken.”

Eind 2022 bleef na drie bloedrode verliesjaren slechts 33 miljoen euro eigen vermogen over (zie tabel Balanscijfers nv Immoroc). De familiale aandeelhouders hadden in 2021 al de overige leningen – de restanten van het dure inkoopprogramma van eigen aandelen van 1999 – omgezet in eigen vermogen. De kwijtschelding van 5 miljoen euro per jaar huurgelden voor het gebruik van de gronden en de fabrieken in Koningshooikt aan de nv Immoroc gaf extra financiële zuurstof.

(Lees verder onder de tabel)

De Lijn en de Chinezen

In 2023 trok de markt eindelijk weer aan. In de laatste maanden van 2023 kon Van Hool voertuigen leveren die al tot drie jaar voordien waren verkocht. Door hyperinflatie waren veel onderdelen fiks duurder geworden. Daarnaast bleef de voorraadketen haperen. “Ons orderboekje was vol voor 2024. Vol! Het was redelijk gevuld voor 2025. We hadden voor 620 miljoen euro aan orders”, benadrukt Filip Van Hool.

In 2020 had Van Hool nog meegedongen naar een order van de openbarevervoermaatschappij De Lijn voor elektrische bussen. Met elektrische stadsbussen wilde Koningshooikt de boel toch enigszins draaiend houden. Het was een markt die het de jaren voordien nog had afgestoten wegens nauwelijks haalbare winstmarges. “Door de voorraadketenproblemen konden we die bussen pas twee jaar later dan gepland leveren. De batterijenprijs was inmiddels met 60 procent en meer gestegen. Je moet dat bovendien in een ruimere context zien. Er waren veel bevoorradingsproblemen met onderdelen uit China, zeker voor alternatieve aandrijfsystemen. Die economische oorlog is nog altijd aan de gang. Elektrische voertuigen, batterijen, componenten en grondstoffen zijn vaak in handen van Chinezen. Daar zagen we gigantische prijsstijgingen.”