William De Vijlder (BNP Paribas): ‘Een nieuwe crisis zal door mensenhanden gemaakt zijn’

Ondanks de groeivertraging zou 2019 opnieuw een goed jaar moeten worden voor de economie. Tenzij de politieke onzekerheid het dipje aanblaast tot een echte crisis. Maar groei is niet de grootste zorg van William De Vijlder, de hoofdeconoom van BNP Paribas. “Hoe houden we voldoende mensen aan het werk? Dat is het echte debat.”

Wat de economische groei de das kan omdoen, is exogene onzekerheid. Daarmee bedoelt William De Vijlder dat mensen vaak de miserie over zichzelf afroepen. De brexit, handelsoorlogen, de balorige Italiaanse begroting, het zijn puur politieke beslissingen die zware economische gevolgen kunnen hebben. Politieke avonturen maken ondernemers onzeker, en onzekere ondernemers investeren niet, ze wachten af. Dat kan de groei klappen bezorgen. “Als er een crisis komt, zal die door mensenhanden gemaakt zijn”, zegt de hoofdeconoom van de Franse grootbank BNP Paribas.

Met de economie is nog niets ernstigs aan de hand. Een conjunctureel dipje is normaal is na zoveel jaren van uitbundigheid. “Maar in tijden van toenemende onzekerheid laten ondernemers hun beslissingen domineren door wat volgens hen in het slechtste geval zou kunnen gebeuren, de zogeheten staartrisico’s”, zegt De Vijlder. “Als die staartrisico’s in de hoofden blijven zitten, kan de vertraging erger worden.”

Hoe ironisch: de angst voor een crisis kan een crisis veroorzaken. Hoe krachtig sentiment kan zijn.

WILLIAM DE VIJLDER. “Hoe verklaar je anders de terugval van het vertrouwen van de Amerikaanse industrie in december, terwijl de economie onder stoom staat? Volgens schattingen van de centrale banken van New York, Atlanta en Saint Louis groeide de Amerikaanse economie in het vierde kwartaal van 2018 in een jaartempo van 2,5 à 2,6 procent. Wat kan dan het probleem zijn?”

Dat is ook wat Jerome Powell, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, zich afvraagt. De beurzen houden rekening met de risico’s, maar lopen daarmee voor op de harde data, zei hij onlangs.

DE VIJLDER. “Sinds september was er een zware correctie op de Amerikaanse beurs. De markten anticiperen soms te veel. In die zin was de opmerking van Powell over de veel te pessimistische markten heel schrander. Het gaf de beurzen een boost. Powell is een sluwe vos, die met zijn verleden in private equity goed weet hoe hij de markten moet bespelen. Hij zei ook dat hij klaarstaat om in te grijpen als de data slechter zouden worden, maar voor de beurzen was dat van minder belang. Veel belangrijker was zijn zelfverzekerdheid. De Amerikaanse economie stelt het nog altijd heel goed, de markten hadden het gewoon bij het verkeerde eind.”

Toch vertraagt de Amerikaanse economie. Waaraan ligt dat dan?

DE VIJLDER. “De investeringen groeien trager, de huizenmarkt koelt wat af en de duurdere dollar weegt op de uitvoer. Alles samen verwachten we een Amerikaanse groei van 2,1 procent in 2019. Komende van 2,9 procent in 2018 is dat nog altijd heel behoorlijk. Er is totaal geen teken dat er een recessie op komst is in de Verenigde Staten. De angst van analisten en commentatoren – die gewoon de markten napraten – zie je niet vertaald in de harde cijfers. De Amerikaanse arbeidsmarkt presteert nog altijd ijzersterk.”

Hoe zit met de Europese economie? Het was even schrikken toen bleek dat de Duitse industriële productie gedaald was in november.

DE VIJLDER. “En zeggen dat een jaar geleden de euforie in Europa niet te stoppen leek. Maar de ommekeer is er toch gekomen, vooral door de vertraging van de wereldhandel, die een gevolg is van de afkoelende Chinese economie en de handelsoorlog tussen China en de Verenigde Staten. Als open economie voelt Europa – en vooral Duitsland, de exportnatie bij uitstek – internationale invloeden veel sterker. Maar voor de eurozone verwachten we toch nog een groei van 1,4 procent in 2019. ”

In 2020 zou de recessie toeslaan.

DE VIJLDER. “Mijn gelukwensen voor wie een recessie probeert te voorspellen. Ik waag er mij niet aan. Maar het is een feit dat de Amerikaanse conjunctuurcyclus het al heel lang rekt, sinds juli 2009. Er zal ooit eens een einde aan moeten komen.”

Wordt dat einde iets voor 2020?

DE VIJLDER. “Dat hangt ervan af. Als 2020 begint in een hoog groeitempo, dan is er nog wat marge als tegenwind zou opsteken. Het is zoals rijden met de fiets. Rij je tegen 30 kilometer per uur en duwt tegenwind je terug tot 20 per uur, dan hoef je nog niet bang te zijn om te vallen. Maar rij je tegen 20 per uur, dan word je van dezelfde tegenwind wel bang. Zoiets dreigt te gebeuren in de Verenigde Staten. De Amerikaanse economie zal niet 200.000 banen per maand blijven creëren. Dat cijfer zal in 2020 terugvallen. Het cruciale niveau is 120.000. Zakt de jobcreatie daaronder, dan stijgt de Amerikaanse werkloosheidsgraad, wat in het verleden bijna altijd een recessie inluidde. Hoe dichter de zakkende banencreatie die grens van 120.000

nadert, hoe groter de angst.”

Als er een recessie komt, moet de overheid dan de budgettaire sluizen openen?

DE VIJLDER. “Natuurlijk. Maar dat hebben de Verenigde Staten in 2018 al gedaan, om de economie een impuls te geven die ze totaal niet nodig had. De belastingverlagingen en de uitgavenverhogingen dienden gewoon om tegen de kiezer te kunnen zeggen: ‘Kijk eens welke cadeaus je van mij krijgt.’ Met de dollar als wereldreservemunt zitten de Amerikanen natuurlijk in een comfortabele positie. Als hun begrotingstekort oploopt, zal er altijd wel iemand zijn om hun overheidsobligaties te kopen.”

Die luxe heeft de eurozone niet.

DE VIJLDER. “Wat heeft de eurozone op het gebied van budgettair beleid? Niets. We zijn afhankelijk van wat de lidstaten individueel willen doen, maar de meeste hebben geen budgettaire manoeuvreerruimte. Dat verzwakt de weerbaarheid tegen economische schokken en tast het vertrouwen van bedrijven en huishoudens aan. Daarom ben ik een enorme voorstander van het idee van de Franse president Emmanuel Macron om een Europees budget in het leven te roepen om crisissen te bestrijden.”

U kent het tegenargument van de Noord-Europeanen. Zo’n crisisbudget zou de spilzieke Zuid-Europese overheden belonen.

DE VIJLDER. “Dat is een rijke discussie, maar mij gaat het om de bestrijding van crisissen. Een Europees budget is daartoe een concreet instrument. Als je dat weigert, zijn we weer aangewezen op de de Europese Centrale Bank (ECB), die obligatieaankopen of andere dingen zal moeten verzinnen om de economie aan de praat te houden.”

Tegenwoordig moeten centrale bankiers bijna kunnen toveren. Kan de wereld ooit terugkeren naar een normaal monetair beleid?

DE VIJLDER. “De goed draaiende Amerikaanse economie zou best kunnen leven met een wat hogere rente. Waarom verhoogt Powell de rente dan niet? Omdat hij bang is een recessie te veroorzaken. Bij renteverhogingen is er altijd een soort kantelpunt waarop bedrijven en gezinnen overreageren en hun hand stevig op de knip beginnen te houden. Daarom is Powell voorzichtig. ECB-voorzitter Mario Draghi is dat nog meer, omdat de Europese kerninflatie nog altijd veel te laag is. Het is alsof de centrale bankiers een troebele rivier moeten oversteken. Ze zien niet waar het water te diep is en steken daarom behoedzaam over, stap per stap.”

Een renteverhoging kan de wereld misschien van haar schuldverslaving afhelpen. De gezamenlijke schuld van overheden, gezinnen en bedrijven bedraagt wereldwijd ruim het drievoud van het mondiale bbp.

DE VIJLDER. “De Bank voor Internationale Betalingen (een instelling die de samenwerking tussen centrale banken wil bevorderen, nvdr) zegt al jaren dat de schuldgraad veel te hoog is. Maar als iedereen nu zijn schuld begint af te bouwen, krijgen we natuurlijk een recessie, en dat willen we ook niet. We zullen een beetje moeten leren leven met die hoge schuldgraad. Schuld betekent dat je toekomstig inkomen kunt gebruiken voor investeringen vandaag, om zo de groei te ondersteunen. Die mogelijkheid heb je nu bijna niet meer, want de schuldgraad is al te hoog. Een hoge schuldgraad heeft nog nadelen, zoals duurdere leningen en een zwakker effect van een soepeler monetair beleid. Ook al zakt de rente, gezinnen en bedrijven met veel schulden zullen moeilijker krediet krijgen. Maar geen enkele van die nadelen brengt acuut gevaar. Ik wil de hoge schuldgraad niet onder het tapijt schuiven, maar ik geloof ook niet dat we op een muur afstevenen.”

Zit het gevaar niet onderhuids? Overmatige schulden creëren zombiebedrijven, die feitelijk failliet zijn maar toch voortstrompelen. Het zou een belangrijke verklaring zijn voor de lage productiviteit.

DE VIJLDER. “Als zombiebedrijven overleven, blijft een kleiner stuk van de markt over voor gezonde bedrijven, die daardoor trager groeien, minder winst maken en minder innoveren. Blijkbaar weigeren de kredietverleners het licht uit te doen bij de zombiebedrijven, allicht uit angst voor te zware afschrijvingen op hun balans. Gelukkig boeken veel Europese landen flink vooruitgang met de opkuis van slechte kredieten, zelfs Italië. Het Japanse voorbeeld heeft school gemaakt. De opkuis van slechte kredieten, die jaren op zich heeft laten wachten, heeft de Japanse economie uiteindelijk beter doen functioneren. Ook de aandeelhouders hebben boter op het hoofd. Ik maak even een karikatuur: het bedrijf heeft een zwak rendement, maar de familie is rijk en doet niet moeilijk zolang ze maar elk jaar voldoende cashflow kan incasseren. Macro-economisch is dat natuurlijk niet erg productief, om het zacht uit te drukken.”

Wat met de toekomst? Blijft de westerse economie hangen in de zogeheten seculaire stagnatie, een zwakke productiviteit en dus weinig groei?

DE VIJLDER. “De grote vraag is wanneer de digitalisering, artificiële intelligentie en andere technologische innovaties zullen uitmonden in een hogere productiviteit. De integratie van nieuwe technologie in bestaande bedrijven kan behoorlijk wat tijd vergen. Neem mijn sector. Alle banken werken aan digitalisering, maar dat wil niet zeggen dat ze hun kantorennet snel kunnen afbouwen. Weet u, de vraag is niet zozeer hoe snel we kunnen groeien. De hogere productiviteit zal er wel komen. Maar hoe houden we voldoende mensen aan het werk? Dat is het echte debat.”

Want digitalisering en artificiële intelligentie gooien de jobvereisten compleet om.

DE VIJLDER. “Je zal een gigantische transitie moeten organiseren, met grootscheepse scholing en omscholing. Veel landen hebben nu al een nijpend tekort aan geschikte arbeidskrachten: Japan, Duitsland en zelfs Frankrijk, waar de werkloosheid niet onder 9 procent geraakt ondanks de vele vacatures. Willen we de welvaartscreatie lokaal houden, met lokale arbeidskrachten, dan moet het roer drastisch om. De focus moet liggen op onderwijs en vorming.”

Parijs is de hoofdstad van de gele hesjes. Hoe zorgen we ervoor dat de toekomstige productiviteitswinsten een beetje eerlijk verdeeld worden?

DE VIJLDER. “De voorbije twintig jaar is het loonaandeel – het aandeel van de loontrekkende in de welvaartscreatie – zowat overal gedaald. Je kan uren discussiëren over hoe je daar als maatschappij mee omgaat, maar één ding is zeker: de groei zal inclusief moeten zijn. Beide zijn belangrijk: je kan niet alles op herverdeling zetten en de groei vergeten, of omgekeerd.”

Is er nog tijd om zo’n moeizaam compromis uit te werken? Het geduld van de mensen is op. Daar spelen de populisten handig op in.

DE VIJLDER. “Het spijtige is: een politiek discours kan aantrekkelijk klinken, maar een beleid moet je eerst testen voor je weet of het werkt. Als econoom kan ik enkel pleiten voor streefdoelen en een volgehouden inspanning.”

En hopen dat de politici luisteren.

DE VIJLDER. “Begin het maar eens uit te leggen. Ik schaar mij achter Jean Tirole, een briljant econoom en Nobelprijswinnaar. ‘Bescherm de mensen, niet de jobs’, zegt hij. Het laatste wat je moet doen, is morrelen aan het sociale vangnet. Dat veroorzaakt een gevoel van reddeloosheid. Mensen weten niet wat met hen zal gebeuren als hun bedrijf sluit. Het sociale vangnet is de schoonheid van het Europese model. We helpen de mensen, ook met bijscholing. Dan mag er al eens een bedrijf sluiten.”

Zolang er nieuwe bedrijven openen.

DE VIJLDER. “Vanmorgen zag ik op tv een schitterende reportage. Een ondernemer heeft een school opgericht om vrouwen te leren programmeren, zodat ze apps kunnen ontwikkelen. Hij heeft al 200 leerlingen. Omdat hij oog heeft voor de regio’s – heel belangrijk in Frankrijk – organiseert hij de opleiding in een tiental Franse steden. Kijk, daar word je blij van. Ja, er zijn de gele hesjes, er zijn bedrijfssluitingen, maar er is ook een andere realiteit.”

Er is nog hoop.

DE VIJLDER. “Natuurlijk.”