‘Wij willen het volgende argenx maken’: Vlaams investeringsfonds PMV neemt privégeld op sleeptouw

De vrije markt heeft soms een por nodig om te investeren waar het moet. PMV, het investeringsfonds van de Vlaamse overheid, haalt private geldschieters over de brug door zelf te investeren. “Het hefboomeffect op de Vlaamse economie komt daar gratis bij”, aldus Michel Casselman, die tien jaar CEO van PMV is.

Hij is niet de man van de grote mediaoptredens, Michel Casselman. Bijna zonder dat iemand het gemerkt heeft, staat hij al tien jaar aan het hoofd van PMV, de investeringsmaatschappij van de Vlaamse overheid, goed voor een eigen vermogen van 1,7 miljard euro. PMV moet in de bres springen als de markt twijfelt, zodat onze economie geen kansen mist. Dat deed het ook met argenx. Het Gentse biotechbedrijf is vandaag een van de sterkhouders van de Brusselse beurs, maar de beursgang in 2014 lukte slechts met de hakken over de sloot, herinnert Casselman zich. “De beleggersinteresse was gering, want argenx was nog een piepjong en onbekend bedrijfje. Onder meer PMV heeft toen geld op de tafel gelegd, zodat de beursgang alsnog lukte.” Ook later kreeg argenx op cruciale momenten een zetje van PMV, zoals bij zijn introductie op Nasdaq in 2017. Toen hielp PMV de Amerikaanse beleggers te overtuigen door zelf aandelen bij te kopen.

PMV springt niet alleen kwetsbare maar beloftevolle start-ups bij, het waagde zich ook aan infrastructuurprojecten. Windturbineparken op zee behoren vandaag tot de standaard, maar waren in 2009 nog een avontuurlijke business. “Samen met de familie Colruyt hebben we toen geld gestoken in Belwind, het eerste grote windturbinepark voor de Belgische kust”, zegt Casselman. “Het park raakte bijna niet gefinancierd, wat niet verwonderlijk was. Niemand had ooit zo’n groot windpark op zee gebouwd, we wisten niet eens hoe de funderingen voor zo’n windmolen er moesten uitzien. En toch is het een groeisucces geworden, waarop Vlaamse bedrijven als DEME en Jan De Nul hebben kunnen meesurfen.”

Wat doet PMV?

Investeren in start-ups of infrastructuur, het zijn slechts enkele activiteiten van PMV (zie tabel). Het overheidsfonds heeft ook een instrumentarium dat kmo’s helpt hun bank te overtuigen. “Bij hun kredietverstrekking nemen de banken slechts tot op zekere hoogte risico”, zegt Casselman. “Om de bank te motiveren kunnen wij een waarborg geven. Als de bank dan nog twijfelt, kunnen wij een achtergesteld krediet toekennen. De voorbije tien jaar hebben we 456 miljoen euro van die achtergestelde kredieten toegekend aan kmo’s.”

Een succesproduct is de Winwinlening, een fiscaal vriendelijke lening van vrienden, familie of kennissen aan kmo’s. PMV neemt de registratie van die leningen op zich. “De Winwinlening is een gigantisch succes”, zegt Casselman. “Sinds de start ervan in 2006 is meer dan 1 miljard euro aan zulke kredieten toegekend. Het is geld dat van de Vlaamse spaarboekjes naar jonge kmo’s is gevloeid.”

PMV investeert ook in durfkapitaalfondsen en staat in voor het management van fondsen, zoals het Welvaartsfonds, dat eind 2020 is opgericht om Vlaamse bedrijven door de coronacrisis te helpen. PMV begeleidt of investeert ook in allerlei vastgoedprojecten. Alles samengeteld had PMV eind 2023 ruim 1,8 miljard euro onder beheer. Daarnaast is PMV de eigenaar van het gebouw van de Vlaamse Milieumaatschappij en speelt ze voor Vlaamse verankeraar. Zo heeft PMV een minderheidsbelang in Brussels Airport Company en Euroclear, de Brusselse afhandelaar van internationale effectentransacties. Ietwat bevreemdend is dat PMV ook de eigenaar is van Aquafin, maar operationeel niet tussenbeide komt bij de Vlaamse waterzuiveraar.

Wat is het rendement van PMV?

Halen we Aquafin uit de cijfers, dan boekte PMV in 2023 een nettowinst van 41,8 miljoen euro. Gedeeld door het eigen vermogen (zonder Aquafin) komt dat neer op een rendement van 2,5 procent. Volgens de federale overheidsdienst Economie bedroeg de Belgische inflatie 2,3 procent in 2023. PMV boekte dus een reëel rendement van 0,2 procent. Dat lijkt eerder mager. “Je pikt er nu één jaar uit”, repliceert Casselman. “Over de jaren heen komen we aan een gemiddeld reëel rendement van enkele procenten. Ons hefboomeffect op de Vlaamse economie komt daar gratis bij. In de afgelopen tien jaar was er telkens winst, samengeteld meer dan 300 miljoen euro over de hele periode. Voor de risico’s die we nemen, is dat een mooie prestatie”, zegt Casselman. “Vorig jaar alleen al hebben we meer dan 300 miljoen euro geïnvesteerd. Dat is de uiteindelijke maatstaf: winstgevendheid enerzijds en investeringsvolume anderzijds.”

Uit de jaarrekening van 2023 blijkt dat de Vlaamse overheid al ruim 1 miljard euro in PMV heeft geïnjecteerd sinds het ontstaan van het fonds in 1995. Met een rendement van gemiddeld “enkele procenten” lijkt PMV de kapitaalkosten voor de Vlaamse overheid terug te verdienen. Eind 2023 bedroeg de gemiddelde rentevoet op de Vlaamse schuldenportefeuille 1,8 procent voor een gemiddelde looptijd van dertien jaar en twee maanden, leert het Vlaamse Kas-, schuld- en waarborgrapport van 2023.

Bekijk ook de Trends Talk met Michel Casselman, CEO Vlaams investeringsfonds PMV:

Belangrijk is ook dat PMV minwaarden op participaties meteen opneemt in het resultaat, maar meerwaarden alleen boekt bij de verkoop van de participatie. Dat maakt de winst erg afhankelijk van exits. Bij een slappe markt met weinig exits gaat de winst van PMV meteen een stuk lager, ook al zitten er uitstekende bedrijven in de portefeuille.

De ironie wil dat PMV niet te succesvol mag zijn, want dan wordt het fonds een concurrent van de marktspelers, wat juist niet de bedoeling is. Lucratieve deals met klinkende rendementen moet PMV daarom overlaten aan privé-investeerders. Maar een te laag rendement, laat staan een verlies, mag evenmin. Want dan wordt PMV een soort subsidiekraan die te veel niet-levensvatbare bedrijven ondersteunt, en dat is ook niet de bedoeling.

Is PMV transparant?

Het jaarverslag van PMV oogt fraai, maar de interessantste cijfers ontbreken vaak. We krijgen een summiere blik op de meerwaarden tegenover de waardeverminderingen van bedrijfsparticipaties: 32,6 tegenover 22,7 miljoen euro in 2023. Maar hoeveel inkomsten haalt PMV uit leningen aan bedrijven? Hoe groot is het afschrijvingspercentage op die kredieten? In het jaarverslag van 2023 staat daarover enkel een indirecte indicatie: een winst van 11,8 miljoen euro voor PMV-Standaardleningen, de PMV-dochter die gestandaardiseerde, achtergestelde leningen verstrekt aan kmo’s. “De rente die we op die gestandaardiseerde leningen aanrekenen, is te laag tegenover het risico dat we lopen, want het zijn meestal niet de beste kredietdossiers”, zegt Casselman. “We vervullen daar onze maatschappelijke rol en krijgen daarom een compensatie van de Vlaamse overheid. Daardoor is die activiteit break-even door de jaren heen.”

De waarborgen die PMV verstrekt aan kmo’s zijn voor rekening van de Vlaamse overheid. PMV krijgt een vergoeding voor het beheer van de waarborgen, maar noemt geen bedrag. Moeten er veel waarborgen worden uitbetaald? “De waarborgen kosten meer dan ze opbrengen”, zegt Casselman. “We spreken over een nettokostprijs van een paar miljoen euro’s per jaar voor de Vlaamse overheid. Maar dat zijn peanuts tegenover het investeringsvolume die de waarborgen mogelijk maken. Dat geldt overigens ook voor Gigarant, de PMV-zuster die waarborgen verstrekt aan grote bedrijven en daarmee zelfs winst weet te maken.”

PMV maakt winst, maar hoeveel daarvan te danken is aan vergoedingen voor het beheer van fondsen – een belangrijke business voor PMV – komen we niet te weten. Evenmin zegt het jaarverslag iets over het resultaat van de investeringen in private durfkapitaalfondsen, toch een riskante business bij uitstek. PMV mikt op durfkapitaalfondsen die bij voorkeur in Vlaanderen investeren, wat niet noodzakelijk de best presterende fondsen zijn. Daarom moet PMV een deel rendement laten liggen, maar details daarover komen we dus niet te weten.

Toch is PMV geen zwarte doos, vindt Casselman. “Over al onze deelactiviteiten brengen verslag uit aan de raad van bestuur en de commissaris. Zij krijgen alle detailcijfers. In alle deelactiviteiten moet er een evenwicht zijn tussen de risico’s en de rendementen. Dat bepaalt het eindresultaat.”

Bij grote missers loopt PMV uiteraard in de kijker, zoals bij de modegroep FNG, die in 2022 definitief ten onder ging. “We hadden FNG zowel een waarborg als een lening en kapitaal verschaft”, zegt Casselman. “Vanwege de commotie in de media hebben we de consultant PwC een audit laten uitvoeren en het eindverslag gedeeld met de pers. Daaruit bleek dat we onze analyse correct hadden uitgevoerd. Als je veel investeert, draait een dossier soms verkeerd uit. Het is een beetje de maatschappelijke attitude vandaag: er mag niks verkeerd gaan. Risico nemen mag, maar mislukken niet. Je kunt niet alles voorzien. Zelfs Warren Buffett heeft al dossiers moeten afschrijven.”

Houdt de politiek zich afzijdig?

PMV onderwerpt dossiers aan een uitgebreide evaluatie, waarbij ook externe specialisten hun zeg doen. Daarna beslist het management. Voor dossiers groter dan 2 miljoen euro valt de finale beslissing op de raad van bestuur, die politiek is samengesteld, wat logisch is voor een overheidsbedrijf. Van de negen bestuurders zijn er drie onafhankelijk. “De raad van bestuur denkt echt niet in politieke termen”, zegt Casselman. “Wij willen geen staatsbedrijven maken. Veel grote dossiers raken niet eens op de raad van bestuur, omdat ze de selectieprocedure niet doorstaan.”

Dat was het geval voor Windrose, een Chinese constructeur van elektrische vrachtwagens die in Antwerpen een assemblagefabriek wil bouwen, een investering van 300 miljoen euro. Waarschijnlijk zal PMV-voorzitter Koen Kennis, tevens Antwerps schepen van Financiën voor N-VA, meer dan gewone belangstelling gehad hebben voor het dossier. Maar dat weerhield PMV er niet van het dossier af te voeren. “Er bleven te veel vragen onbeantwoord”, zegt Casselman. Het helpt dat Casselman geen politieke broodheren heeft. Hij is geen gewezen kabinetsmedewerker en hoefde bij zijn aanstelling geen politieke lidkaart te kopen. “Dat heeft ook nadelen”, aldus Casselman. “De politiek is mijn aandeelhouder, maar verantwoording moet ik afleggen aan de raad van bestuur. Ik zorg ervoor dat het huis financieel en operationeel op orde staat.”

Wat met de toekomst?

Veel economisch potentieel voor Vlaanderen gaat verloren doordat er te weinig lokaal kapitaal voorhanden is en beloftevolle bedrijven geld in het buiteland moeten zoeken, aldus Casselman. “Wij willen het volgende argenx maken. Maar hopelijk zijn we dan nog groot genoeg om impact te hebben. Er komen grote dossiers op ons af – denk aan artificiële intelligentie en quantumcomputers – waarvoor wij de middelen niet hebben. Als we meewillen in de technologische race met de Verenigde Staten en China, moeten we een paar versnellingen hoger schakelen. Uiteindelijk gaat het om de banen en de welvaart van onze kinderen. In Vlaanderen is innovatie genoeg, maar de meerwaarde wordt nog te vaak in het buitenland gecapteerd. Soms moet je echt wel durven zeggen: we gaan een wereldbedrijf maken. Wij kunnen dat. We hebben argenx, DEME, Bekaert, AB InBev. Maar je moet het ook willen. Ambitie, dat is wat we missen.”