VDAB-topman Wim Adriaens: ‘De krapte op de arbeidsmarkt komt wellicht sneller terug dan gedacht’

Corona veroorzaakte een infarct op de Vlaamse arbeidsmarkt. Toch rekent VDAB-topman Wim Adriaens erop dat het herstel niet te lang op zich laat wachten. Op voorwaarde dat de zwakkere groepen voldoende aandacht krijgen en mensen niet vastgeroest raken in de tijdelijke werkloosheid.

De coronacrisis trekt een rood spoor door de arbeidsmarktstatistieken. Aan het begin van de zomer telde België 488.200 werkzoekenden. Dat zijn er 35.500 meer dan een jaar eerder. De stijging is het sterkst in Vlaanderen, met 20.600 extra werklozen. Het aantal vacatures dat bij de Vlaamse arbeidsbemiddelingsdienst VDAB werd ingediend, liep in de eerste vijf maanden van het jaar terug met 23 procent. De voorbije twaalf maanden werden 263.094 vacatures gemeld. Dat is 9,1 procent minder dan in de twaalf maanden daarvoor. Maar tegelijk leren de VDAB-statistieken dat er in juni 21.355 vacatures rechtstreeks zijn gemeld aan de VDAB. Dat is nagenoeg evenveel als in juni 2019.

Zijn de zwaarste schokken op de arbeidsmarkt dan toch voorbij? Wim Adriaens, sinds een jaar gedelegeerd bestuurder van de VDAB, relativeert. “Dat is een momentopname. De vacaturemarkt is in maart ook in lockdown gegaan. Daarna heeft die zich wat hersteld. Het is te vroeg om conclusies te trekken. In april heeft de VDAB goed ingespeeld op het stijgend aantal vacatures voor seizoensarbeid in de land- en tuinbouw. In het verleden was het niet makkelijk die vacatures binnen te krijgen, maar dankzij overleg is dat goed verlopen. In de zomer zijn er hoe dan ook minder werkaanbiedingen. Het is uitkijken naar september. Is er een stijgende trend in het aantal ontvangen vacatures? Of blijft het op en neer gaan? Ik ben voorzichtig positief.”

Komt de echte schok er dit najaar aan? Volgens de Nationale Bank zal de werkgelegenheid in het vierde kwartaal 3,4 procent lager zijn dan eind 2019. Dat is een daling met ongeveer 170.000 personen. De werkgelegenheid daalde tijdens de Grote Recessie slechts met 30.000 personen.

WIM ADRIAENS. “De coronacrisis was een infarct voor de arbeidsmarkt. De gevolgen zijn niet meteen weg. In minder dan een maand zijn we van een algemene Vlaamse krapte met veel vacatures en weinig werkzoekenden naar een compleet omgekeerde situatie geëvolueerd.

“Het is belangrijk dat die tweede golf en de schok op de arbeidsmarkt beperkt blijven. Eind maart zagen we een eerste effect in de werkloosheidscijfers. Uitzendcontracten werden stopgezet en tijdelijke contracten niet verlengd. De verwachting is dat de werkgevers in september voorspellingen maken, naar de budgetten kijken en op basis daarvan mensen zullen ontslaan. De impact van een tweede lockdown zou heel groot zijn. Bedrijven hebben hun marge al opgebruikt. Ik denk aan de werknemers. Onderschat het psychologische en sociale belang van het hebben van een baan niet. Ik houd vooral mijn hart vast voor de zwakkere groepen.”

Hebt u het dan over de vaak laaggeschoolde werknemers in de horeca en de evenementensector?

ADRIAENS. “Voor die groep wordt het moeilijk. Velen blijven nog maanden tijdelijk werkloos.”

Er bestaat de vrees dat langdurig tijdelijk werklozen vastgeroest raken in het stelsel of later als echte werklozen geen baan meer vinden. Zal de VDAB de tijdelijk werklozen in andere sectoren aan het werk zetten of herscholen?

ADRIAENS. “De eerste stap is te weten komen wie ze zijn. Een kaderdecreet van mei laat ons toe gegevens over tijdelijke werkloosheid op te vragen en te verwerken. Dat was niet eenvoudig, want het gaat om werknemers die nog contractueel gebonden zijn aan een onderneming. We kunnen de data van die werknemers kruisen met onze gegevens. De VDAB kan de tijdelijke werklozen online warm proberen te maken voor een bijscholing of een baan in een andere sector. In het ergste geval kunnen we hen voorbereiden op een effectieve werkloosheid en hen snel begeleiden.”

Zal de impact van corona op de arbeidsmarkt minder groot zijn dan bij andere crisissen door de vele vervangingsvacatures? De babyboomers gaan meer en meer met pensioen. De beroepsbevolking daalt, of stijgt amper. Komt de krapte terug?

ADRIAENS. “De krapte zal wellicht sneller terug zijn dan we denken. Ik hoop dat de voorspellingen kloppen dat de werkzaamheidsgraad twee jaar zal afnemen, om in 2022 te herstellen. Tegelijk blijven knelpuntberoepen bestaan, door de vraag naar specifieke competenties of de weinig aantrekkelijke werkomstandigheden.

“Ik zie ook een verschil met de financiële crisis van tien jaar geleden, toen de bevolking op arbeidsleeftijd sneller toenam dan vandaag. De verwachting is dat de beroepsbevolking vanaf 2023 afneemt. Tegenover 100 mensen die de komende jaren de arbeidsmarkt verlaten, stromen er slechts 81 in vanaf de schoolbanken. De hoge vervangingsvraag stuwt ons richting krapte. Die boodschap geef ik ook aan werkgevers: als je de financiële middelen hebt, moet je niet direct overgaan tot ontslag. Als er opnieuw krapte is, zou je dat wel eens zuur kunnen opbreken. Behoud de mensen die je straks weer moeilijk vindt.”

De Vlaamse regering heeft de VDAB de opdracht gegeven zich niet enkel op te stellen als een werkbemiddelaar, maar de dienst ook een centrale rol gegeven als activerings-, loopbaan- en dataregisseur. U moet zowel werkzoekenden als werkenden begeleiden. Zal dat lukken?

ADRIAENS. “Het gaat zowel om een proactieve als een preventieve aanpak. Wij moeten werknemers doen nadenken over hun plaats op de arbeidsmarkt. Wat zijn mijn perspectieven? Heb ik veel kans om werkloos te worden? We willen ook dat werklozen zelf een traject bepalen in functie van hun loopbaanperspectief. Niet enkel vragen: ‘Wat wil ik morgen doen?’, maar ook: ‘Waar wil ik naartoe?’ De VDAB kan dat. Ze heeft de loopbaanbegeleiding mee op de kaart gezet.”

Tot voor de coronacrisis moest volgens arbeidsmarktdeskundigen de focus op de inactieven liggen, de werklozen die geen baan zoeken. Klopt dat nog?

ADRIAENS. “Het aantal inactieven loopt op tot 30 procent. Dat is te hoog. Die groep mag je niet verwaarlozen. Het is een en-enverhaal. We moeten blijven streven naar een hoge werkzaamheidsgraad op lange termijn om de sociale zekerheid betaalbaar te houden. En om iedereen, ook de inactieven, de kans te geven de positieve effecten van werk te ervaren. Anderzijds staan de nieuwe werklozen sterker, omdat ze net van de arbeidsmarkt komen. Maar het zou jammer zijn dat we bepaalde groepen loslaten en hen dan binnen een paar jaar moeten aanspreken bij een toenemende schaarste.”

Hebt u de middelen voor die nieuwe opdracht? Er wordt bespaard op de werking van de VDAB.

ADRIAENS. “Het is niet vanzelfsprekend een sprong naar voren te maken en tegelijk te besparen. De VDAB heeft een budget van 800 miljoen euro. De geplande besparingen hebben betrekking op de werkingsmiddelen. Daarnaast moeten we 8 procent van ons personeelsbestand verminderen tegen het einde van legislatuur. Dat vraagt een inspanning.

“Als je 60.000 werklozen extra wilt begeleiden, is dat een budgettaire uitdaging. We hebben dat ook duidelijk gemaakt aan minister van Werk Hilde Crevits (CD&V) en zij steunt ons. Ik ga ervan uit dat de Vlaamse regering bij de opmaak van de begroting voor 2021 alles met een open vizier zal bekijken. Maar ook los van de besparingen moeten we keuzes maken. Daarom rekenen we op onze partners in de privé- en de non-profitsector.”

Hoe kijkt de VDAB naar de privéspelers in de arbeidsbemiddeling? Er werd heel angstig gereageerd toen de eerste groep privéspelers op het toneel verscheen (uitzendarbeid, werving en selectie). Nu helemaal niet, al is er uit die hoek wel wat kritiek op de VDAB, die als regisseur verschillende actoren doet samenwerken, maar zelf ook een sterke actor op de hr-markt is.

ADRIAENS. “Wij zijn de olie in het ecosysteem van de Vlaamse arbeidsmarkt. Waar het volstaat regisseur of facilitator te zijn, beperken we ons tot die rol. De VDAB was een paar jaar geleden betrokken bij de eerste Vlaamse Sociale Impact Bond. Een geëngageerde investeerder helpt een sociale organisatie een maatschappelijk probleem aan te pakken en krijgt daarvoor financiële steun van de overheid als de aanpak succesvol is.

“We moeten eveneens hiaten opvangen of zwakke schakels versterken. Voor moeilijk te bereiken groepen zien we dat in de opleidingsmarkt. Er is behoefte aan korte beroepsopleidingen gericht op het op maat invullen van vacatures. Wij zijn zo goed als de enige die daar een sterk aanbod heeft.

“Maar de VDAB zal altijd blijven nagaan of we bepaalde taken niet kunnen afbouwen en overlaten aan de partners. Enkel zo kunnen we ruimte creëren om onze pioniersrol te blijven spelen. We zien de privéspelers zeker niet als een bedreiging. We werken samen. De VDAB wisselt vacatures en data uit met meer dan 300 partners. We vragen ook info terug om een overzicht te houden op de arbeidsmarkt. Zo versterken we elkaar.”